Microsoft Word xulqi ogishgan bolalar psixologiyasi

13-Mavzu: Xarakter aksentuasiyasi va uning tiplari

Reja:

1. 
   Xarakter aksentuasiyasi va uning tiplari hakida tushuncha.
   
2. 
   Xarakter aksentuasiyasi.
   
3. 
   Xarakter tiplari.
   
4. 
   Aksentuasiya tiplari xususiyatlari.
   

Tayanch iboralar:

xarakter aksentuasiyasi va tiplari, emansipasiya, xobbi, reaksiyalari va uning xususiyatlari. tarbiyaga individual yondoshish, tarbiyasi kiyin o’smirni kayta tarbiyalash, mexnatni mazmunini akd bilan boyitish. o’smirlikning utish davri. usmirlik davridagi deviant (ogish) xulk-atvor. deviant xulk-atvor mexanizmalari.

Ma’lumki keyingi yillarda rivojlangan mamlakatlarda usmirlar orasida uydan ketib kolish. ya’ni daydilik ommaviy tarzda ro’y bermokda. Shu bilan birga sosial hattixarakatlar, agressivlik, beshafkatlik. alkogolizm muammolari ko’rina boshlandi. Zero, oilada, o’kuv guruxida. ishlab chikarishda, urtoklar doirasida, «kiyin» xarakterli shaxs uchrasa, bu holat kanday oqibatlarga olib kelishi xammaga ayon. Psixologlarning aniklashicha, xarakterning yangi sifatlari yuzaga kelish va kiyinchilik ularning mustahkamlanishi real vaziyatni takozo etadi. Shuning uchun hatti-harakat odatni, odat esa xarakterni va xarakter takdirni yaratadi, degan fikr mavjud. Xarakter kandaydir turgun va o’zgarmas narsa emas. O’smirlik yeshida xarakterning xususiyatlari odatda «jiddiylashish», «boshqacha bo’lib kolish» tarzida ko’rinadiki, bu hol ijtimoiy omillardan, ya’ni atrofdagilarga nisbatning murakkablashuvidan, jinsiy yetilish asosida o’zgarishlarlan kelib chikadi. Xarakterdagi o’zgarishlarni yetarlicha xisobga olmaslik ziddiyatli va nizoli munosabatlarni vujudga keltiradi. Shaxsning xarakteri jismoniy yetuklik darajasiga yetgandan so’ng xam shakllanishda davom etadi. Birok shaxs xarakterining negizi o’smirlik yoshidan tarkib topadi. Ayni shu davrda uning xarakterida aksentuasiya tiplari xususiyatlari, jumladan emonsipasiya reaksiyasi tengkurlari bilan chukurlanshsh reaksiyasi, ishtiyoq reaksiyasi (xobbi- reaksiya) va seksual mayl shakllanishidagi reaksiyalar ustuvorlik kiladi.

Odatda aksentuasiya xarakterning shakllanish davrida rivojlanib, yosh ulgayishi bilan «silliklashib» boradi. Aksentuasiya xarakter xususiyatlari har doim xam ifodalanmasdan balki ayrim vaziyatlarda, ma’lum shart-sharoitlarda yuzaga chikishi mumkin. Odatdagi sharoitda ifodalanmaydi, chunki unda ijtimoiy adaptasiya yo umuman bo’lmaydi yoki kiska vakt muddatli bo’ladi. Xarakter aksentuasiyasining tiplari kisman psixopatiya tiplariga o’xshash ammo ularni bir-biridan ajratib turuvchi muhim belgilari xam bor. Psixopatiyada dekompensasiv, o’tkir affektiv va psixopatik reaksiyalar, ijtimoiy dezadaptasiya xoxlagan ruxiy jaroxat turli kiyin vaziyatlarga, xar xil sabablarga hattoki sezilmas asoslarga nisbatan paydo bo’ladi.

Aksentuasiyalarda «buzilish»lar faqat ma’lum turdagi ruxiy shikastlanishlarda, ayrim kiyin vaziyatlarda, xususan ushbu tipning «eng kam karshilik kiluvchi joyiga», ya’ni «kuchsiz zvenosiga» karatilganda yuzaga chikadi. Yoinki, xar bir atentuasiya tipini o’ziga xos «zaif joyi» mavjud yukoridagi fikrlar asosida xarakter aksentuasiyasiga kuyidagicha ta’rif berish mumkin.