Mikrobiologiya va

Texnologiva tavsifi. Bu texnologiya munozarali. masalalami hal etishda. baxs munozaralar o'tkazishda. muammolarga nisbatan fikrlami bilishda qoTlanilishi mumkin.
Mashg‘ulot maqsadi. Talabalar tarqatilgan oddiy qog ozga о z fikrlarini qisqa ifoda etib. tasdiqlovchi dalillar. fikrlami bayonetishnatijani baholashga yordam beradi.
Ish uchun zarur vositalar: tarqamia materiallar, flomaster va A3 yoki A4 shakltdagi qog'ozlar, vatman qog'ozi.
Mashg‘ulotni o4kazish tartibi:. O'qituvchi har bir talabaga SWOT- tahlil” texnologiyasining bosqichlari yozilgan qog'oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to'Idirishini so'raydi.
S (strength) — kuch (hal etilayotgan vazifaning afzalliklari)
W (wearness) — ojizlik (maqsadga erishishda ichki muhit omillarining ta'siri)
О (opportunity) — imkoniyat (belgilangan vazifalarni hal etishdagi eng ma’qul holat).
T(threat) - tahdid (faoliyatni amalga oshirishga to'sqinlik qiluvchi tashqi muhit omillari).


297

•Yakka tartibdagi ish tugagach. talabalar kichik guruhlarga ajratiladi.

•Kichik guruhlarga har birlari vozgan qog'ozlardagi fikrlami katta shakltda umumlashtirgan holda bosqichlar bo'yicha yozishlarini taklif qilinadi.
•0‘qituvchi kichik guruhlaming yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya qilishlarini so‘raydi.
•Mashg'ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo'yicha bildirilgan fikrlami umumlashtirish bilan yakunlanadi.
Tarqatma materialning taxminiy nushasini keltirib o'tamiz.
Mavzu: Sil kasalligi qo‘zg‘atuvchisiga xarakteristika va tashxisi.
S-Kox tayoqchasi stuktura tuzilishi. murakkab muhitlar talab qilishi. patogen omillari, tarqalish va yuqish vo*llari, chidamliligi. generatsiya davri uzoq bo^;lishi
W-tashqi muhit omillari. noqulay sharoitga tushish. organizm immun holatining barqarorligi, antibiotik va boshq. Vositalar;
O—bemor yoshi, sotsial omillar, primorbid fon, fasl, uzoq davolanish jarayonida rezistent shtammlar paydo boiishi va h.k.
T—aholi orasidagi tushuntirish ishlari, profilaktik choralar yetarli o'tkazilishi, ovqatlanish rejimiga rioya qilish, malakali tibbiy mutaxassis maslahati va yordami, tashxisni o‘z vaqtida va to‘g‘ri qo⁴yilishi va boshq.
Talabalar kichik guruhlarga bo'lingan holda o‘zaro fikrlarini umumlashtirib yakuniy xulosaga kelishadi va guruh vakili yozuv taxtasiga chiqib himoya qiladi. Ko'proq ma’lumot bergan guruh a’zolari yuqori ball bilan rag'batlantiriladi.
“STOL USTIDA RUCHKA” USULI
Tahsil olayotgan guruh talabalari 2 ta kichik guruhlarga ajratiladi. Har bir kichik guruhga ltadan savol yozilgan qog^oz beriladi va talabalar qog ozga ism shariflarini yozib, javob variantlarini yozadilar. 0‘qituvchi mashg ulotni diqqat bilan kuzatadi, agar talaba qog‘ozdagi savolning javobini bilmasa, qo’lidagi ruchkani stol o’rtasiga qo‘yadi. Boshqa talaba javob berishga kirishadi va hokazo. Talaba javob bera olmay o‘z ruchkasini stol о rtsiga 3 marta qo‘ysa, amaliy mashg‘ulotning nazariy qismini
о zlashtirmagan talaba sifatida savol-javoblarda qatnashmaydi. ammo amaliyotni bajarishda ishtirok etadi, mashg‘ulotning nazariy qismidan ball olinmaydi. Bu usulda bitta guruhga 5-6 ta savol yozilgan qog‘oz beriladi va barcha qog‘ozlarga talabalar ism shariflarini va javobni yozadilar.
Masalan: “Mikroorganizmlar fiziologiyasi. Oziqlanishi, nafas olishi,


298




ko‘pay ishi. oziq muhitlar Tasnifsi, tarkibi. tayyorlash usullari” mavzusi bo'yicha savollar:

1. 
   Mikroorganizmlar oziqlanishi qanday?
   

2. 
   Mikroorganizmlarning ko’payish usullari va davrlari qanday?
   

3,Oziq muhitlar nima? Tasniflari.
4.Oziq muhitlarni laboratoriya sharoitida tayyorlash usullari.

5. 
   Differensial-diagnostik oziq muhitlarni laboratoriya sharoitida ishlatishdan maqsad nima?
   

“DLMALOQ STOL” USULI
Stol ustiga vaziyatli masala (mavzuga oid savol) yozilgan qog‘oz tashlanadi. Har bir talaba o’zining javob variantini vozib boshqa talabaga qog’ozni uzatadi. Hamma o’z javobini yozib, bo'lgandan keyin tahlil qilinadi: noto’g’ri javoblar o’chirilib. to’g‘ri javoblar muhokama qilinadi, talabalar bilim darajasi baholanadi. Bu usul nafaqat yozma. balki og‘zaki holda ham olib borilishi mumkin. 0‘qituvchi tomonidan savol to‘liq va aniq beriUshi lozim.
Masalan: "Mikroorganizmlar ekologiyasi. Tuproq. suv va havo mikroflorasi. ularni o’rganish usullari” mavzusi bo'yicha savollar quvidagicha:

1. 
   .Havoni sanitar-bakteriologik tekshirish usullari.
   

2. 
   Qaysi mikroorganizm suv uchun sanitar bakteriologik ko’rsatkich bo'lib hisoblanadi? Nima uchun?
   

3. 
   Suvning koli titr va koli indeksi nima?
   

4. 
   Qaysi mikroorganizmlar tuproqning yangi va eski ifloslanganlik darajasini ko’rsatuvchilar hisoblanadi? Nima uchun?
   

“QOR BO‘ LAKCHALARI” USULI
Bu usulda guruh kichik 2 guruhchaga ajratiladi va sardorlar tanlanadi — har bir talaba o’ziga boshqa kichik guruhdan raqobatdosh tanlaydi. Har bir talaba raqibiga mavzuga oid 2 ta savol beradi va o‘ziga berilgan 2 savolga javob beradi. 2 guruhdan iborat bo’lgan talabalar о zaro muammoli savollarga javob beradilar — bu javoblar o‘qituvchi tomonidan muhokama va tahlil qilinadi.
Masalan: ''Umumiy virusologiya. Viruslarga umumiy ta rif — sistematikasi. tuzilishi. o'stirish usullari. Faglar, tuzilishi. xususiyatlari mavzusi bo’yicha savollar:

1. 
   Virusning xo‘jayin hujayrasi bilan o’zaro ta siri turlari va bosqichlaiini ayting.
   

299

2. 
   Viruslami o'stirish usullari.
   
3. 
   Viruslarning obligat parazitligiga sabab nima?
   
4. 
   Virusning xo’jayin hujayrasiga kirish yo’llari
   
5. 
   Virusning xo‘jayin hujayrasidagi dezintegratsiyasi, "yechinishi qanday ro‘y beradi va bu jarayonda qanday fermentlar ishtirok etadi?
   
6. 
   Tovuq embrioniga virusli ashyoni yuqtirish usullari.
   
7. 
   Tovuq embrionida viruslami o'stirishning afzallik va kamchiliklari nimada?
   

Har qanday to'g'ri javob shu guruhga "qor bo'lakchasi ko'rinishida ball keltiradi.
KIM KO‘PROQ, KIM TEZROQ USULI
Bu usul “ miya shturmi" usuliga o'xshash bo'lib. bunda o'qituvchi talabalarga mavzuga oid savol beradi. Qaysi talaba berilgan savolga javob berish uchun birinchi bo'lib qo'l ko'tarsa va to'g’ri javob aytsa, yuqori ball bilan baholanadi.
Masalan:'‘Kimyoterapevtikpreparatlarvaantibiotiklar. Bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini aniqlash usullari” mavzusi bo'yicha savollar:

1. 
   .Mikroorganizmlarning antogonizmi va uning ta'sir mexanizmi.
   

2. 
   Antibiotiklarning olinishi. ta’sir mexanizmi, ta’sir doirasi, kimyoviy tarkibiga ko'ra tasnifi.
   
3. 
   Hujayra devoriga, oqsil sinteziga. nuklein kislotasi, sitoplazmatik membranasiga ta’sir etuvchi antibiotiklarni ayting.
   
4. 
   Antibiotiklarning rezistentlik mexanizmini tushuntiring. “DISKUSSIYA”USULI
   

Guruhdan 2 nafar sardor tayinlanadi. Har bir sardor o'zining kichik guruhigatalabalaro‘rtasidano‘quvchilamitanlab2takichikguruhgaajraladi. Har bir kichik guruh talabasi o'ziga 2-kichik guruhdan raqib tanlaydi. Bu usulda talabalar o'zaro bir-birlariga mavzuga oid savol beradi lar va raqibi tomonidan berilgan savollarga javob beradilar. O'qituvchi mashg'ulotni diqqat bilan kuzatadi, chunki har bir savol muammoli, jumboqli, mavzuga oid va qiziqarli boTishi, berilayotgan javoblar to'g'ri, aniq va ravshan bo lishi kerak. Masalan: 1. Ortomiksoviruslaming zamonaviy Tasnifsi. Ularga berilgan nom nima bilan bog'liq?
2.0rto va paramiksoviruslar oilasiga kiruvchi viruslarni sanab bering.

2. 
   Epidemiya va pandemiya vaqtida gripp o'zgaruvchanligi qaysi antigenga bog'liq?
   
3. 
   Gripp tashxisi qaysi holatlarda o'tkaziladi?
   

300




Bu usulda talabalar mavzuni muhokama qiladi. mavzuni kengroq yoritib beradi. talabalar o‘z bilimlarini tekshiradilar, diskussiya qilib bilimlarini oshiradilar. Mashg'ulotni o‘yin usulida o‘tkazadilar va har bir talaba mashg'ulotda qatnashish barobarida o'zini erkin his qiladi.
Mikrobiologiya fanidan amaliy mashg'ulotda interfaol usullami qo'llash o'qituvchidan ko*p mehnat. mahorat, bilimlilik, izlanuvchanlikni talab qiladi. Chunki har bir mashg‘ulotga mavzuga oid ko‘plab vaziyatli masalalar. muammoli savollar. qiziqarli krossvordlar, maketlar, jadvallarva shu bilan birga o'qitishning yangi dasturini tayyorlaydi. Kichik guruhlarda ishlash uchun ma’lumotlami beruvchi materiallar to‘playdi.
O^lqituvchi katta va kichik guruhlarda faol kuzatuvchi sifatida ishtirok etadi, muammoli savolni yechishda har xil altemativ yo'llar ko‘rsatadi, qo‘shimcha savollar berib bahslashadi, muhokama va hulosa qiladi.
Ushbu interfaol usullar o'qituvchilarvatalabalarni o‘zustida mustahkam ishlashni, ma4umotga boy materiallar yig‘ib. texnik vositalardan foydalanishni o'rgatadi.