Mikrobiologiya va

Suyultirilgan virus saqlovchi material	1/2	1/4	1/8	1/16	1/32	1/64	1/128
Eritrotsit nazorati
Tovuq eritrotsitlari ni 1 % suspenziyasi	0.4	0.4	0.4	0.4	0.4	0.4	0.4	0.4 + f/erit
Olingan natija GAR +/-	+ + -Г +	—		+ -Г-+-+	4“"t—h	-f+		—

Qo'yilgan tajribadan ko'rinib turibdiki, allantois suyuqligida virusni titri 1/64 ga. GART uchun ishchi dozasi esa 1/32 ga teng ekan.
Viruslarni identifikatsiya (tiplarini aniqlash) qilish
Viruslarning identifikatsiya qilish asosida ularning biologik aktivligini tip maxsuslikka ega bo‘lgan zardoblar bilan neytrallashga asoslangan. Uning oxirgi natijasi quyidagi belgilar asosida aniqlanadi:

1. 
   sitopatik ta’sirini neytrallash;
   
2. 
   gemadsorbsiya reaksiyasini neytrallash;
   
3. 
   rangli reaksiyani o‘zgarishi;
   
4. 
   gemagglyutinatsiya reaksiyasini tormozlash;
   
5. 
   neytrallashni tajriba hayvonlarida aniqlash.
   

Bundan tashqari, viruslarning identifikatsiyasida immunofluoressensiya va DNK- DNK ( RNK- RNK) - gibridizatsiya usullari qo‘llaniladi.
Gemagglyutinatsiya reaksiyasini tormozlash usuli bilan virus tiplarini aniqlash
Amaliyotda tarkibida gemagglyutinin tutuvchi viruslarning tipini aniqlashda (ortomiksovirus, paramiksovirus) identifikatsiyada qo'llaniladi.


65

Suvultirilgan diagnostik zardob 1/10		Tajribadagi					Nazoratdagi
		1/20	1/40	1/80	1/160	Zar- doh	Virus		Eritrosit
1		0.2	0,2	0,2	0.2	0.2	0.2	—		—
2		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	—		—
л э		0,2	0.2	0,2	0.2	0.2	0.2	—		—
Virus ishchi do-zasi (1/32)		0.2	0,2	0.2	0.2	0.2	—	0.2		—
Tovuq eritrotsitlarini 1% suspenziyasi		0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	0,2		0.2
Xona haroratida 60 daqiqa saqlanadi
Olingan natija GAR +/-	1	+	+	+		+	—	-t-	—
	2								—
	о -Э	+		+	+	-r	—		—

Qo‘yilgan tajribadan ko'rinib turibdiki, tovuq embrioni allantois suyuqlig‘idagi virus 2 - qatordagi tipga xos diagnostik zardob bilan 1:10
1: 160 nisbatida neytrallandi, ya’ni tekshirilayotgan virus shu tipga mansub ekan.
Bakteriya viruslari (Bakteriofaglar)
Bakteriofaglar (bakteriya va yunoncha so'z phagos eb yuboruvchi) — bakteriya hujayralariga maxsus kirishi va ularda parazitlik qilib, lizisga, o‘limga olib keluvchi bakteriya viruslari hisoblanadi.
Bakteriofaglar atrof - muhit, suv havzalari va tuproqda keng tarqalgan. Shu bilan birgalikda ularni ko‘pchiligi bakteriyalarda va boshqa mikroorganizmlarda va zamburug'larda topilgan. Shuning uchun bakteriofaglar keng ma’noda umumiy so'z bilan fag deb nomlanadi. Faglarni nomlashda lotin, yunon va rus alfaviti harfiaridan, sonlardan foydalaniladi va ularning oldida bakteriya avlodi va turi yoziladi (E. coli T2). Qarindosh avlod va tur vakillarini nomlashda, ularning ajratib olingan manbasi nomi beriladi: kolifaglar, stafilofaglar. aktinofaglar va boshqalar.
Faglarni asosan elektron mikroskopda ularning ultrastrukturasi o‘rganiladi. Faglar shakli va struktura tuzilishi jihatdan bir nechta morfologik tiplarga bo'linadi: ipsimon; mayda kubsimon (ba’zilarida o‘simtalar analogi bo*lishi mumkin); spermatozoidsimon faglar, ya’ni


66




kubsimon boshi va dum qismidan iborat bo‘lib, ustida qisqaruvchi va qisqarmaydigan yopqichlar mavjud bo'ladi. Faglarning o'lcham 20 dan 800 nm gacha bo'ladi. Faglar o'zlarining tarkibida DNK yoki RNK tutadi. Faglarning nuklein kislotalari ikki ipli, bir ipli. chiziqli halqasimon bo" I ishi mumkin. Ko'pchilik faglar ikki ipli halqasimon DNK tutadi. Struktura tnzi 1 ish lari viruslarga o'xshash kapsid va kapsomerlar faglar shakllanishida qatnashadi, lekin faglarda simmetriya tiplari aralash bo'ladi. Bosh qismi kubsimon simmetriyaga ega bo'Isa. dum qismida spiralsimon simmetriya tiplari uchraydi (29-rasm).


Т-4-Kolibakternofag: a—sxematik strukturasi (!-boshchasi; 2—naycha;

2. 
   dum naychalari; 4—dum qismiga birikish joyi; 5-dum qismi qobig'i; 6- olti qirrali plastinka; 7-dum o'simtasi); b-fagning elektron mikroskopdagi tasviri; d—T-fagning rangli kompyuter tasviri
   

Faglarning antigen xususiyati. Bakteriofaglar guruh maxsus va tipmaxsus antigenlar tutadi va ular immunogen xususiyatga ega. organizmda maxsus antitelalar hosil qiladi. Bu antitelalar faglar bilan birikib ularni bakteriyaga qarshi litik xususiyatini neytrallashi mumkin. Tip maxsus xususiyati bo‘yicha faglar serotiplarga bo'linadi.
Rezistentligi (chidamliligi). Viruslarga qaraganda tashqiy muhit omillariga ancha chidamli. Harorat ta'sirida 65—70°C o'ladi, bundan





d)


29-rasm


67




tashqari UB nurlar va radiatsiyaning yuqori dozalari, kislota, farmalinlarga chidamli Uzoq vaqt past harorat va quritganda saqlanib qoladi.
Faglarning yuqumliligi o‘ta maxsus bo‘lib, ma’lum bakteriyalarda ko‘payadi. Ularni maxsus strukturasiga nisbatan sezgir bakteriyalarda retseptorlar mavjud. Faglarni sezgir bakteriyalar bilan maxsus o‘zaro munosabatiga asosan faglar quyidagi ko‘rinishlarda bo'ladi: polivalent

• 
  qarindosh bakteriyalarda ko‘paya oladi; monovalent-ma'lum tur bakteriyalardako‘payadi; tipga xos-bakteriya turlarining alohida tiplarida ко⁴ pay a oladi. .
  

Faglarni bakteriya bilan o‘zaro munosabati viruslarga o'xshab produktiv, abortiv va integrativ ko‘rinishda kuzatiladi. Produktiv shaklida fag bakteriyani to‘liq lizisga uchratadi va fagning avlodlari hosil boiadi. Abortiv shaklda, bakteriya lizisga uchramaydi va fagning avlodlari ham hosil bo‘lmaydi. Integrativ tipda esa fag bakteriyaning xromosomasiga kirib oladi va u bilan birga (profag) turadi. Shuning uchun faglarni bakteriyalar bilan o‘zaro munosabati natijasida ular ikki xil ko‘rinishda, virulent va avirulent (mo‘tadil) bo‘ladi.
Virulent faglarni bakteriyalar bilan o‘zaro munosabati produktiv tipda zatiladi. Ularning reproduksiyasida 200—300 ta yangi faglar hosil


kuzatiladi
bo‘ladi.


UU iaui.
Mo'tadil faglar virulent faglardan farqlanib ularning bakteriyalar
bilan munosabati produktiv yoki integrativ bo‘lishi mumkin (30-rasm).
Produktiv ko'rinishda virulent fagdan reproduksiyasida farq kuzatilmaydi
va bakteriyaning lizisi bilan tugaydi. Integrativ tipda fag genomi bakteriya
xromosomasiga kirib oladi va sinxron ko'rinishda ko'pavavotgan
bakteriya genomi bilan birga replikatsiya boMadi, bakteriyani lizisga
uchratmaydi. Shunday DNK saqlovchi faglar profag deb ataladi.
bakteriya esa “lizogen” li kultura deb nomlanadi, chunki bunday lizogenli
balaenyalarda har doim profag aktivlansa lizisga uchrash ehtimoli yuqori
bo ladi Bunday bakteriyalar profagni o‘z avlodlariga o'tkazadi. Lekin,

1. 
   ^a!^S'^{yaga uc}h^ramaydi va o‘z naslini qoldirmaydi. Buning sababi епуэ nujayrasida fagni transkripsiyasini to⁴xtatib turuvchi past
   

1. 
   ekulyar oqsil repressor ishlab chiqiladi. Repressorlar biotsintezini Щ genlari boshqaradi. Shuning uchun bunday lizogenli bakteriyalarda boshqa faglarga nisbatan immunitet hosil bo‘ladi, ya’ni boshqa yaqin ^^>a?^^ar ^^^riyaga kira olmaydi. Ammo, lizogen termini shu ^{a Пу 3011} ^^аг ^°*П1 lizisga uchrashi mumkinligini bildiradi. Buning
   

68




isboti sifatida, bakteriyalar tarkibidagi fag o'z-cTzidan spontan ravishda, yoki fizik, kimyoviy omillar ta'sirida vegetativ shaklga o‘tishi va bakteriya hujavrasini lizisga uchratishi mumkin. Bakteriya xromosomasidan ajrab chiqqan fag, bakteriyadan ma’lum ma’lumot saqlovchi genlami o‘ziga biriktirib olishi va bu ma’lumotlami boshqa bakteriyalarga (transduksiya hodisasi) o4kazishi mumkin.

30.