Микроиктисодиёт

P 
Ishlab 
chiqaruvchi 
ortiqchaligi 
Q 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3

---

1 .4-rasm. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste'molchi
va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri 
Maksimal narx o'rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar
(xarajatlarini maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib
chiqariladi va ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi  Q  dan
Q
i
gacha kamayadi. Tovarni sotib olishni davom
ettirayotgan
iste'molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va ularning iste'mol
ortiqchaligi oshadi. Ushbu oshgan ortiqchalik grafikda qo'shshtrixlangan  A
to'rtburchak yuzi bilan ifodalangan. Lekin bir qator iste'molchilar tovar
hajmi qisqargani uchun uni sotib ololmaydilar. Ularning iste'mol
ortiqchaligining qisqarganligi shtrixlangan  B  uchburchak yuziga teng.
Demak, iste'molchi ortiqchaligining sof o'zgarishini quyidagicha aniqlash
mumkin: Aist. = A -  B (1), bu yerda, Aist. -iste'molchi ortiqchaligining sof
o'zgarishi. 
Rasmdan ko'rinib turibdiki,  A > B  bo lgani uchun sof iste'molchi
ortiqchaligi musbat Aist. > 0. 
Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini qaraymiz. Bozorda qolib
ishlab chiqarishni davom ettirayotgan ishlab chiqaruvchilar bozor narxidan
past narxda Q
1
hajmda mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqaruvchilar
grafikda ko'rsatilgan  A  to rtburchak yuziga teng bo'lgan iste'molchi
ortiqchaligini yo'qotadilar.
 
4

---

Bozordan
siqib chiqarilgan
ishlab chiqaruvchilar
tomonidan
yo'qotilgan ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi esa  C  uchburchak yuzi bilan
ifodalangan. Demak,
ishlab
chiqaruvchi
ortiqchaligining
umumiy
o'zgarishi teng:
Ai/ch. = - A -  C  (2), bu yerda, Ai/ch. - ishlab chiqaruvchi
ortiqchaligining sof o'zgarishi.
Maksimal
narx
o'rnatilganda
asosiy
yo'qotishlar
ishlab
chiqaruvchilar zimmasiga to'g'ri keladi. Rasmdan ko'rinib turibdiki,
narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning ma'lum qismini
yo'qotishga olib keladi va ushbu yo'qotishga to'liq yo'qotish deyiladi.
Ortiqchaliklarning
umumiy
o'zgarishini
aniqlash
uchun
biz
iste'mochi ortiqchaligi o'zgarishi Aist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi
o'zgarishi Ai/ch ni qo'shamiz:
A = Aist. + Ai/ch = A -  B + (-A - C) = A -  B -  A -  C = -B  -  C
(3).
Shunday qilib, biz  B  va  S  uchburchaklarning yuziga teng bo'lgan
to'liq yo'qotishni olamiz. Bu to'liq yo'qotish narxlarni nazorat qilish bilan
bog'liq davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko'rsatadi.
Bu yerda ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo'qotilgan ortiqchalikning
iste'molchilar yutib olgan ortiqchalikdan katta ekanligini ko'rish mumkin.
Agar talab chizig' i juda ham elastik bo'lmaganda narxlarni nazorat
qilish ham juda katta yo'qotishga olib kelishi mumkin (1 .5-rasm).