Микроиктисодиёт

Ishlab chiqarishni cheklash (ishlab chiqarish kvotasi).  Davlatning
bozor narxiga ta'sir qilish siyosatidan biri bu - mahsulot ishlab chiqarish
hajmini cheklash orqali mahsulot narxini kerakli darajagacha ko'tarish
mumkin. Davlat har bir firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmini qonun 
chiqarish orqali belgilashi (kvotalashi) mumkin. Biror mahsulotni ishlab
chiqarish yoki sotish bo'yicha litsenziyaning davlat tomonidan berilishi,
shunday siyosatni yuritishga misol bo'lishi mumkin. Masalan, spirtli
ichimliklarni sotishga beriladigan litsenziyalarni ko'paytirish yoki
kamaytirish orqali spirtli ichimlikni sotish hajmini oshirish yoki
qisqartirish mumkin. Sotish hajmining qisqarishi tovar narxini kerakli
darajaga oshirish imkonini beradi.
Yana AQSh davlatining qishloq xo'jaligi siyosati qaraymiz. AQSh
davlatining qishloq xo'jaligi siyosati ko'proq mahsulot ishlab chiqarishni
qisqartirishni
rag'batlantirishga
qaratilgan.
Fermerlar
ekin
ekish
maydonining qisqatirsalar, ya'ni ekin maydonlarining bir qismi ekilmasdan
qoldirilsa,
shunga yarasha pul kompensatsiyasini
oladilar.
Ekin
maydonlarini qisqartirish hisobidan narxni oshirish mexanizmini
.10-
rasmda keltirilgan.
Shuni ta'kidlash mumkinki ekin maydonlari cheklanganda taklif
chizig'i absolyut elastik bo'lmay qoladi, ya'ni taklif Q
l
ga teng bo'lib, u
o'zgarmaydi, mahsulotning bozor narxi esa
P
e dan  P  ga ko tariladi.
11

---

P 
* 
P 
P
e 
0 
D 
Qi 
Qe 
Q
2 
Q 
1 .10-rasm. Ekin maydonlari cheklanganda taklif chizig'i (taklif
chizig'i S  elastik emas bo'lgani uchun u gorizotal ko'rinishda)
Bunday siyosatda iste'molchi ortiqchaligining ozgarishi quyidagicha
teng: Аист. = — A — B. 
Fermerlar
Q
1
miqdorda mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori
P
*
narxda sotadi. Natijada fermerlar ortiqchaligi A tortburchak yuziga teng
miqdorda oshadi. Lekin, ishlab chiqarish hajmi
Q
e
dan Q
1
ga qisqargani
uchun fermerlar S uchburchak yuziga teng bo'lgan ortiqchalikni yo'qotadi.
Bulardan tashqari, fermerlar ekin maydonini (ishlab chiqari hajmini Qi ga)
qisqargani uchun davlatdan pul kompensatsiyasi oladi. Shunday qilib,
ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligining umumiy o'zgarishini quyidagicha
aniqlash mumkin: А i/ch= A - C + pul kompensatsiyasi.
Davlat xarajatlari, ya'ni femerlarga to'lanadigan rag'batlantirish
(kompensatsiya) puli kamida  B+C+E  ga teng bo'lish kerak. Bu yerda
B+C+E  fermerlar ekin erlarini qisqartirmaganda qo'shimcha mahsulot
ishlab chiqarib, uni yuqori p narxda sotishi natijasida olish mumkin
bo'lgan qo'shimcha foydaga teng. Shuning uchun ham davlat xarajatlari
kamida  B+C+E  ni tashkil qiladi va u fermerlarga pul kompensatsiyasi
tariqasida berilgani uchun ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi quyidagicha
bo'ladi: Ai/ch = — A—C+B+C+E = A+B+E. 
12

---

Ushbu ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o'zgarishi davlatning
narxlarni mahsulotning bir qismini sotib olish hisobidan barqaror
bo'lishini
ta'minlash
siyosatidagi
ortiqchalik
o'zgarishining
o'zi.
Iste'molchilrga ham buni farqi yo'q, nima uchun deganda, ular ikkala
siyosatda ham bir xil yo'qotishga ega. U ikkala siyosatdan qaysi biri
davlat uchun qimmatroq bo'lishiga qaraymiz. Bu yerda 19.10-rasmdagi
uchburchaklar yuzalari yig'indisi  B+C+E  18.9-rasmdagi Q - Q1 )• P'  - E] 
yuzadan kichik bo'lgani uchun ham davlatning ekin ekiladigan erlarni
cheklash siyosati, ortiqcha mahsulot sotib olish asosida narxlar
barqarorligini ta'mirlash siyosatidan ekanligi kelib chiqadi.
Ekiladign erlarni cheklash siyosatidagi jamiyat farovonligining
o'zgarishi quyidagiga teng: A jamiyat farovonligining