Микроиктисодиёт

1 .14-rasm. Raqobatlashgan firmaning uzoq muddatli oraliqdagi
muvozanat holati
Raqobatlashgan bozor cheklangan resurslarni optimal taqsimlashga
yordam beradi va natijada iste'molchilarning ehtiyojlarini maksimal
darajada qondirishga erishiladi. Bunday taqsimlanish  P = MC  shartida
ta'minlanadi. Firmalar ushbu shartga ko'ra ishlab chiqarishni narx chekli
xarajatga teng bo'lgancha qadar mumkin darajada maksimallashtiradilar.
Ushbu shart bajarilganda nafaqat resurslarni samarali taqsimlashga
erishiladi, balki maksimal ishlab chiqarish samaradorligiga ham erishiladi.
Raqobatlashgan bozor firmalarni minimal xarajatlarda mahsulot ishlab
chiqarishga va uni ushbu xarajatlarga mos bo'lgan narxda sotishga majbur 
qiladi. Muvozanat holat grafigida o'rtacha xarajat grafigi talab chizig'iga
urinadi xolos. 
Agar  AC>P
bo'lsa, firma zarar ko radi va tarmoqdan ketishga
majbur bo'ladi. Agar  AC < P  bo'lsa, bozorda qisqa muddatli oraliqda
ortiqcha foyda olish ikoniyati tug'iladi. Lekin, bu ortiqcha foyda tarmoqqa 
boshqa firmalarni kirib kelishiga sabab bo'ladi. Boshqa firmalarning kirib
kelishi ortiqcha foydani nolga tushiradi. Bu o'z navbatida muvozanat
holatni uzoq muddatgacha turg'un saqlanishidan dalolat beradi. 
Raqobatlashgan
bozorda
va
muvozanat
holat
sharoitida
raqobatlashvchi tarmoqqa qarashli firmalar xarajatlari bir xil deb qaraladi.
Lekin, biz bilamizki ba'zi bir firmalar sifatli xom ashyoda ishlaydi,
boshqalari zamonaviyroq va samaraliroq uskunada va texnologiyada
17

---

ishlaydi, yana boshqasi yuqori malakali kadrlar bilan ishlaydi. Umuman
olganda ikkita bir xil firmaning o'zi bo'lmaydi. O'z-o'zidan ravshanki,
sifatli resurslar bilan ishlaydigan firmalarning xarajatlari boshqalarnikiga
qaraganda kam bo' ladi. 
Bu holatni raqobatlashgan bozordagi firmalarning o'rtacha xarajatlari 
bir xil bo'ladi, degan shart bilan mos kelishini iqtisodda quyidagicha
tushuntiradi: ya'ni sifatli resurs egalari o'z resurslari uchun ko'proq ish
xaqi oladi, mukammallashgan samarali uskunalarning ijara haqi ham
yuqori bo'ladi. Iqtisodiy renta - bu raqobatlashgan bozorda kerakli resurs
uchun firma to'lashi mumkin bo'lgan narx bilan ushbu resursning minimal
narxi o'rtasidagi farq. Masalan, o'rtacha xom ashyodan foydalanib ishlab
chiqarilgan har bir mahsulot 10 so'm keltirsin, cheklangan sifatli xom
ashyodan foydalanib ushbu mahsulotni ishlab chiqarganda (xarajatlarning
kamayishi va mahsulot sifatini oshishi hisobiga) har bir mahsulotdan
oladigan foyda 20 so'mni tashkil qilsin, deylik. Sifatli resursni hamma
firmalar ham sotib olishga harakat qiladi. Lekin, sifatli resurs cheklangan
bo'lgani uchun hamma firmalar sotib ola olmaydi. Agar sifatli xom ashyo
raqobatlashgan bozorda sotilsa, uning narxi o'rtacha xom ashyo narxidan
albatta yuqori bo'ladi. Agar o'rtacha xom ashyo narxi  P
1
va sifatli xom
ashyo narxi
P
2
(
P
2
>P
1
) bo'lsa. Sifatli xom ashyo egasi
 AP
=  P
2
— P
1
ga 
teng bo'lgan iqtisodiy renta oladi. Natijada mahsulot ishlab chiqaruvchi
firmalarning o'rtacha xarajati bir-biriga teng bo'ladi.
Shunday qilib, samarali resurslardan foydalanib olingan barcha foyda 
ushbu resurslarni sotib olishga sarflanadi. Ushbu holat raqobatlashgan
bozordagi firmalarning o'rtacha xarajatlari tenglashish tendensiyasiga ega
ekanligini ko'rsatadi.