Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

3-masalaning  bayoni:  Mustaqillik  sharoitida    jamiyat    g‗oyaviy-mafkuraviy 
asoslari о‗zgarishining  mamlakat taraqqiyotini  ta‘minlashdagi ahamiyati yuksak.  
Dunyodagi barcha xalqlarning milliy g‗oyalari, о‗z navbatida, umuminsoniy 
mazmunga  ega  bо‗ladi.  YA‘ni,  milliy  xususiyatlar  umuminsoniy  g‗oyalar  bilan 
yaxlit,  mantiqiy  bog‗langan  shaklda  amal  qiladi.  «Asrlar,  davomida,  -  deb 
ta‘kidlaydi  Islom  Karimov,  -xalqimiz  umumbashariy,  umuminsoniy  qadriyatlar 
takomiliga  ulkan  hissa  qо‗shgan.  Turli  millat  vakillariga  hurmat,  ular  bilan 
bahamjihat  yashash,  diniy  bag‗rikenglik,  dunyoviy  bilimlarga  intilish,  о‗zga 
xalqlarning  ilg‗or  tajribalari  va  madaniyatini  о‗rganish  kabi  xususiyatlar  ham 
xalqimizda azaldan mujassam»
13
. 
Darhaqiqat,  hech  bir  umuminsoniy  g‗oya  yoki  qadriyat  alohida  olingan  bir 
millat  tomonidan  yaratilmaydi.  Umuminsoniy  g‗oyalar  -  bashariyat  intellektual 
salohiyatining  ijodiy  mevasi,  insoniyat  taraqqiyoti,  evolyusion  о‗zgarishlarning 
mahsuli hisoblanadi.  
Ijtimoiy taraqqiyotning hozirgi bosqichida demokratiya, gumanizm, tinchlik, 
barqarorlik, mustaqillik, ozodlik, qonun ustuvorligi va inson erkinliklari kabi g‗oya 
va  qadriyatlar  umuminsoniy  ahamiyatga  ega.  Ayni  paytda,  yaxshilik,  adolat, 
millatlarning  teng  huquqliligi,  vijdon  erkinligi,  tabiatni  asrash  va  shu  kabilar 
umuminsoniy g‗oyalarga misol bо‗la oladi. Jamiyat rivojida ular xilma-xil tarzda, 
turli-tuman  shakllarda  namoyon  bо‗lib,  inson  hayotining  ma‘naviy  mezoni  bо‗lib 
xizmat qiladi.  
Umuminsoniy  g‗oyalarning  har  bir  xalq  mafkurasida  ustuvor  bо‗lishi  shu 
xalqning  jahon  hamjamiyatiga  teng  huquqli  a‘zo  sifatida  barcha  bilan  tinchlik  va 
hamkorlik  aloqalarini  о‗rnatishi,  erkin  va  farovon  hayot  barpo  etishining  muhim 
shartidir.  Qayd  etish  lozimki,  mamlakatimizdagi  milliy  mafkura  umuminsoniy 
g‗oyalarga suyanadi, undan oziq oladi
14
. 
                                                 
12
 И.Каримовнинг Ш. Рашидов таваллудининг 75 йилилигига ба\ишлаб сызлаган нут=идан.1992 йил,тноябрь 
13
 Каримов И. А. Миллий истиқлол мафкураси - халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. Озод ва обод 
ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт-пировард мақсадимиз.  Т.8. – Т.:Ўзбекистон, 2000. –Б. 503.   
14
 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунчалар, тамойиллар ва атамалар (қисқа изоҳли тажрибавий луғат) –
Т.: 2002. –Б. 149.  

XIX  asrning  ikkinchi  yarmidan  jahondagi  g‗oyaviy-  mafkuraviy 
jarayonlarda demokratik tamoyillarning shakllanib, rivojlanishi yuz bera boshladi. 
Demokratlashtirish, 
erkinlashtirish, 
iqtisodiyotning 
ochiqligi, 
havfsizlik 
muammolariga  munosabatlarning  bir-biriga  yaqinlashuvi  bugun  jahondagi 
kо‗pchilik  davlatlarning  ichki  va  tashqi  siyosatlarini  belgilab  bermoqda.  200  yil 
muqaddam jahonning hamma davlatlari avtoritar davlatlar edi. XIX asrning oxirida 
jahonda 13 tagina demokratik davlat bor edi. XX asrning birinchi yarmida ularning 
soni  ikki  marta  ortdi,  1992  yilga  kelganda  esa  jahondagi  183  davlatning  91  tasi 
demokratik  davlat  bо‗ldi,  yana  35  tasi  esa  avtoritarizmdan  demokratiyaga  о‗tish 
davrida  turardi.  Shu  asosda  umumsayyora  kо‗lamida  axloqiy-ma‘naviy  masalalar 
va qiziqishning kuchayishi ravshanroq ayon bо‗lmoqda
15
. 
Mustaqillik  yillarida  О‗zbekiston  jamiyati  oldida  turgan  eng  katta  vazifa  - 
barpo  etilishi  lozim  bо‗lgan  davlatning  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy,  madaniy-
ma‘rifiy  qiyofasini  aniqlash  edi.  Pirovard  natijada  bunday  qiyofaning  chizgilari 
yuzaga  keldi.  «Bizning  bosh  strategik  maqsadimiz  -  bozor  iqtisodiyotiga 
asoslangan  erkin  demokratik  jamiyat  barpo  etishdir.  Yurtimizda  yashaydigan 
barcha  insonlar  uchun,  millati,  tili  va  dinidan  qat‘i  nazar,  munosib  hayot  sharoiti 
yaratib  berish,  rivojlangan  demokratik  mamlakatlardagi  kabi  kafolatlangan 
turmush  darajasi  va  erkinliklarini  ta‘minlash  davlatimiz  siyosatining  mazmun-
mohiyatini  ifodalaydi.  Bu  -  xalqimizning  asriy  an‘analariga,  muqaddas 
dinimizning  insonparvarlik  mohiyatiga,  milliy  qadriyatlarimizga  sodiq  qolgan 
holda,  rivojlangan  davlatlarning  tajribalaridan  kо‗r-kо‗rona  nusxa  kо‗chirmasdan, 
о‗zimizga  xos  va  о‗zimizga  mos  rivojlanish  yо‗lini  izchil  davom  ettirish 
demakdir»
16
. 
О‗zbekistonda  qurilayotgan  yangi  jamiyat  о‗zining  g‗oyaviy-mafkuraviy 
asoslariga  suyangandagina  pirovard  maqsadga  erishish  mumkin.  Qayd  etish 
lozimki, о‗zbek xalqining ming yilliklar davomida yaratgan о‗ziga xos g‗oyalari - 
tinchlik,  ozodlik,  hurlik,  mustaqillik,  ezgulik,  barqarorlik,  ma‘naviy  barkamollik, 
shaxsni  ulug‗lash,  uning  manfaatlarini  hurmatlash  -  bularning  bari  yangi 
shakllanayotgan jamiyatimizning g‗oyaviy poydevori hisoblanadi.  
Kо‗hna  qadriyatlarimiz,  olimu  ulamolarning  asarlari  jamiyatning  g‗oyaviy-
mafkuraviy  asosini  yaratishda  juda  muhim  ahamiyatga  ega  bо‗ldi.  Yurtimiz 
xalqlarining  tarixi,  madaniyati  о‗z  ildizlari  bilan  asrlar  qa‘riga  borib  taqalishi  va 
uzoq ming yillarni о‗z ichiga olishini qadimgi fors yozuvchilarining, xitoy, arman 
va  suriyalik  geograf  va  tarixchilarning  yozib  qoldirgan  ma‘lumotlari,  Nosiriddin 
Burhonuddin  Rabg‗uziyning  «Qisasi  Rabg‗uziy»,  Alisher  Navoiyning  «Tarixi 
muluki  Ajam»,  Firdavsiyning  «Shohnoma»  asarlaridan,  zardushtiylikning 
muqaddas kitobi «Avesto»dan, shuningdek, Bexistun, Bundaxishn, qadimgi turkiy 
bitiklar, jumladan О‗rxun-Yenisey yodgorliklaridan aniq va ravshan bilib olishimiz 
mumkin.  Milliy  g‗oya  va  mafkuramizning  ildizlari  о‗ta  qadimiy  ekanligiga 
yunonistonlik olimlar - Arrian, Kursiy, Plutarx, Geradot, Straban, shuningdek, Abu 
                                                 
15
 «Жаҳон адабиѐти», 2003, ноябр. 116-бет.  
16
 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –Т.:Ўзбекистон, 2000. – Б. 28-29. 

Rayxon  Beruniy,  Narshaxiy  va  boshqa  mutafakkirlarning  asarlari  ham  guvohlik 
beradi.  
Qayd  etish  lozimki,  О‗zbekistonda  milliy  tiklanish,  bir  tomondan  milliy 
о‗zlikni  anglash,  boshqa  tomondan,  jamiyatning  g‗oyaviy-mafkuraviy  asoslarini 
yaratish, uchinchi tomondan esa bozor iqtisodiyoti munosabatlariga о‗tish asnosida 
yuz  berdi.  ―Ayni  vaqtda  biz  jamiyatni  va  jamiyat  tafakkurini  yangilashning 
inqilobiy  usullariga,  bu  jarayonni  sun‘iy  ravishda  chetdan  turib,  zо‗ravonlik  yо‗li 
bilan  tezlashtirishga  qaratilgan  har  qanday  urinishlarga  mutlaqo  qarshimiz.  Biz 
barcha  sohalarda,  jumladan,  ma‘naviy  sohada  ham  tadrijiy-evolyusion  islohotlar 
yо‗li  tarafdorimiz  va  bunga  qat‘iy  amal  qilamiz.  YA‘ni,  sodda  qilib  aytganda, 
odamlarning  dunyoqarashi,  e‘tiqod  va  tafakkurida  demokratik  tamoyillar 
vademokratik  qarashlarning  kengayishi  va  mustahkam  о‗rin  topishi  avvalambor 
hayotning  tabiiy  yurishi  bilan,  ularning  moddiy  turmush  darajasi  va  madaniy 
saviyasi  tobora  rivojlanishi  va  yuksalishi  bilan  chambarchas  bog‗liq  ekanini 
hayotning о‗zi taqozo etadi‖.
17
 
Mamlakatimizda  ijtimoiy-iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirish  eng  avvalo 
uning  g‗oyaviy-mafkuraviy  asoslarini  mustahkamlashni  talab  etadi.  Agar  har  bir 
sohadagi,  jumladan,  iqtisodiy  jabhadagi  islohotlar  g‗oyaviy-mafkuraviy  jihatdan 
ta‘minlanmas ekan, jiddiy milliy tiklanish tо‗g‗risida fikr yuritish mushkuldir.  
Xо‗sh,  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishda  uning  qaysi  g‗oyaviy-
mafkuraviy asoslariga suyanish lozim? Avvalo, iqtisodiy hayot erkinlashishi lozim. 
Shuningdek,  kо‗p  ukladli  iqtisodiyotni  yaratish,  mulkdorlar  sinfining  shakllanishi 
о‗ta  muhimdir.  Biroq,  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishdagi  eng  muhim 
g‗oyaviy  asos  -  fuqarolarda  yangicha  iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirish,  ularning 
dunyoqarashini  о‗zgartirish,  har  bir  kishiga  о‗z  mehnatini  sarflash  sohasi  va 
shakllarini mustaqil belgilash imkoniyatini yaratib berishdir.  
Mamlakat iqtisodiy hayotini barqarorlashtirish, milliy  g‗oya konsepsiyasida 
ijtimoiy hamkorlik va evolyusion taraqqiyot kabi g‗oyalarning о‗rni kattadir.  
Ijtimoiy  hamkorlik  davlat  va  millat  taraqqiyotida  har  bir  soha  uchun 
muhimdir. Siyosat, ijtimoiy soha, iqtisodiyot, madaniy jabhadagi hamkorlik milliy 
tiklanish  uchun  kuchli  poydevor  hisoblanadi.  Ayniqsa  shu  narsani  yodda  tutish 
lozimki,  davlatning  bosh  islohotchilik  roli  jamiyatdagi  ijtimoiy  hamkorlikni 
ta‘minlaydigan  iqtisodiy  asoslarni,  siyosiy  vazifani,  madaniy  muhitni,  qonuniy-
huquqiy munosabatlarni takomillashtirish, boshqarish va nazorat qilish faoliyatida 
yaqqol namoyon bо‗ladi.  
   
MAVZUGA OID TAYANCH TUSHUNCHA VA IBORALAR: 
Tarixiy taraqqiyot, tarixiy taraqqiyot mezonlari, tarixiy jarayon, sivilizatsion 
yondoshuv,  g‗oyaviy-mafkuraviy  mezon,  jadidchilik,  g‗oya  va  mafkuralarning 
rivojlanish tarixi, tarixiy merosga mafkuraviy yondoshuv, gumanizm.  
 
 
 
                                                 
17
 Каримов И. А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. –Б.101 

NAZORAT SAVOLLARI 
1. 
Tarixiy taraqqiyotni harakatlantiruvchi motivlari nimalardan iborat? 
2. 
Tarixiy 
taraqqiyot 
mezonlariga 
deterministik 
yondoshuvlarning 
 
xususiyatlarini kо‗rsating. 
3. 
Tarixiy taraqqiyotda obyektiv va subyektiv omillar birligini izohlang. 
4. 
Tarixiy taraqqiyotni davrlashtirish tamoyillarini tavsiflang. 
5. 
Konkret  tarixiy  taraqqiyot  bosqichiga  g‗oyaviy-mafkuraviy  ta‘sirning 
 
imkoniyatlari qanday? 
6. 
Temuriylar 
davridagi 
jamiyat 
taraqqiyoti 
haqidagi 
qarashlarning 
 
xususiyatlarini kо‗rsatib bering. 
7. 
Jamiyat 
taraqqiyotiga 
doir 
jadidchilik 
g‗oyalarining  mazmuni  va 
 
ahamiyati nimada? 
8. 
Hozirgi davrda jamiyat taraqqiyoti haqidagi muqobil g‗oyaviy-  mafkuraviy 
qarashlarning yо‗nalishlarini yoritib bering. 
 
MAVZUGA OID ADABIYOTLAR 
1. О‗zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T. : 2008.  
2. Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yо‗q. -T. : 1998.  
3.  Karimov  I.A.  Biz  kelajagimizni  о‗z  qо‗limiz  bilaye  quramiz.  T.7.  T.: 
О‗zbekiston, 1999. 89,99,132,297,303 betlar 
4.  Karimov  I.  A.  Ozod  va  obod  vatan,  erkin  va  farovon  hayot  –  pirovard 
maqsadimiz. T.8.  T.: О‗zbekiston. 2000.  503, 504 betlar. 
5. Karimov I.A. Biz tanlagan yо‗l – demokratik taraqqiyot va ma‘rifiy dunyo 
bilan hamkorlik yо‗li. t.11. T.: О‗zbekiston, 2003. 17, 18 betlar. 
5. Mustaqillik. Izohli ilmiy-ommabop lug‗at. -Toshkent, 1998.  
6. Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar (qisqa 
izohli tajribaviy lug‗at) -Toshkent, 2002.  
7.  B.Tо‗rayev,  J.Ramatov.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  xususiyatlari, 
falsafiy va tarixiy ildizlari. T., «Ijod dunyosi», 2002.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Milliy g„oya konsepsiyasining asosiy  yо„nalishlari 
Reja:  
1.  Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar  konsepsiyasining 
mazmun va mohiyati. 
2.  Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar  konsepsiyasining 
asosiy  yо‗nalishlari. 
3.  Mamlakatimizda  demokratik  islohatlarni  yanada  chuqurlashtirish  va 
fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirishda  milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy 
tushuncha va tamoyillar  konsepsiyasining ahamiyati.  
 
1-masalaning  bayoni:  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushuncha  va 
tamoyillar    konsepsiyasining  mohiyati  shundaki,  yurtimizda  shakllanib, 
rivojlanayotgan  milliy  g‗oya  barcha  millatlarning  manfaatlariga  mos.  Vatan 
ravnaqi,  yurt  tinchligi,  xalq  farovonligi,  komil  inson,  ijtimoiy  hamkorlik, 
millatlararo totuvlik, dinlararo bag‗rikenglik О‗zbekistondagi barcha millat va elat 
vakillarining g‗oyasi bо‗lib qolmoqda.  
I.Karimovning  milliy    g‗oya  konsepsiyasida,  bir  tomondan  milliy,  boshqa 
tomondan  umuminsoniy  manfaatlarni  himoya  qilishga  e‘tiborning  kо‗pligi 
О‗zbekistonning  buyuk  kelajagiga  ishoradir.  Umuman,  mazkur  konsepsiya 
iqtisodiyotda  bozor  islohotlarini  chuqurlashtirish,  siyosiy  sohada  inson  huquqlari 
va erkinliklarini himoya qilish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish, ijtimoiy sohada 
inson  omilini  kuchaytirish,  pirovard  maqsadda  mustaqillikni  avaylab-asrashning 
yо‗l-yо‗riqlarini ilmiy jihatdan asoslab berganligi uchun ham qadrlidir.  
Mamlakatimiz  milliy    g‗oya  konsepsiyasida  ma‘naviy-ma‘rifiy  sohadagi 
islohotlarni  davlat  siyosatining  ustuvor  yо‗nalishi  sifatida  e‘tirof  etilishi, 
madaniyatning mamlakat ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy sohadagi barcha muammolarni 
hal etishdagi roli va о‗rnining ortib borishi, milliy  madaniyatning milliy g‗oya va 
mafkura  bilan  uyg‗unligi  kabi  masalalar  istiqlol  davri  adabiy-badiiy,  ma‘naviy-
madaniy  hayotida  sifat  jihatdan  yangilanish,  poklanish  va  barqarorlashuvning 
boshlanganligidan dalolat beradi.  
Shu  о‗rinda  Prezident  I.Karimovning  «jamiyat  taraqqiyotining  asosi,  uni 
muqarrar  halokatdan  qutqarib  qoladigan  yagona  kuch  -  ma‘rifatdir»
1
,  deb 
ta‘kidlashi  bu  boradagi  islohotlarning  tо‗g‗riligiga  va  davomiyligiga  ishoradir. 
Prezident  tomonidan  imzolangan  «Ma‘naviyat  va  ma‘rifat  jamoatchilik  markazi 
faoliyati  samaradorligini  oshirish  tо‗g‗risida»gi  (1996  y.  9  sentabr)  Farmoni, 
«Milliy  g‗oya  targ‗iboti  va  ma‘naviy-ma‘rifiy  ishlar  samaradorligini  oshirish 
tо‗g‗risida»  (2006  y.  25  avgust)  Qarori  esa  mazkur  sohani  rivojlantirish  davlat 
siyosatining bosh maqsadi ekanligidan darak beradi.  
Milliy  mafkura  konsepsiyasida  milliy  tiklanishning  tarixiy  genezisini 
aniqlash  muhimdir.  Bunday  tarixiy  genezis  mavjud  va  uni  о‗zbek  xalqining 
о‗tmish taraqqiyot yо‗lida shakllangan milliy qiyofasidan qidirish lozim.  
                                                 
1
 Каримов И. А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.  Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. Т.: 
Ўзбекистон, 1999. –Б. 135.  

Islom Karimov о‗zbek xalqi milliy qiyofasi shakllanganligini isbotlab, uzoq 
ming  yilliklar  davrida  О‗zbekiston  hududiga  ne-ne  bosqinchilar  kelib-ketmadi. 
Erondan  Axmoniylar,  Yunonistondan  Aleksandr  keldi,  Arabistondan  Qutayba, 
Mо‗g‗ulistondan  Chingizxon  keldi,  rus  istilochilari  keldi.  «Lekin  xalq  qoldi-ku. 
Xо‗sh,  bunda  qanday  sir-sinoat  bor?  Xalq  qanday  ichki  kuch-qudratga  tayanib 
о‗zligini  saqlab  qoldi?  Qadim-qadim  zamonlardan  о‗troq  yashagani,  ilm-
ma‘rifatga intilgani, buyuk madaniyatga ega bо‗lgani, о‗z urf-odatlarini muqaddas 
bilgani uchun emasmi?»
1
, deydi.  
2-  masalaning  bayoni:  Hozirgi  kundagi  muhim  muammolardan  yana  biri  - 
milliy  tiklanish  g‗oyasining  strategik  va  taktik  vazifalari  masalasidir.  Ta‘kidlash 
lozimki,  О‗zbekistonda  milliy    g‗oya  konsepsiyasi  milliy  mafkuraning  bosh 
g‗oyasi bilan uyg‗undir. Haqiqatdan ham «О‗zbekiston xalqining milliy taraqqiyot 
yо‗lidagi bosh g‗oyasi - ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. 
Bu g‗oya xalqimizning azaliy ezgu intilishlari, bunyodkorlik faoliyatining ma‘no-
mazmunini belgilaydi. Har bir inson, uchun muqaddas bо‗lgan yuksak gumanistik 
qadriyatlarni о‗zida mujassam etadi»
18
. 
 «Kuchli  davlatdan  -  kuchli  jamiyat  sari»  konsepsiyasi  о‗zining  g‗oyaviy-
mafkuraviy  asoslariga  ega  bо‗lib,  ular  О‗zbekistonda  mustaqillik  yillarida 
erishilgan  yutuqlar,  shakllangan  qadriyatlar  darajasi  va  kо‗lami  bilan  belgilanadi. 
Kuchli davlatdan  kuchli  jamiyatga  о‗tish vazifasi birdaniga hal  bо‗lmaydi.  Uning 
uchun ma‘lum shart-sharoitlar yetilgan bо‗lishi lozim. Bular quyidagilardan iborat: 
-  jamiyat  fuqarolarida  eski  tafakkur  tarzini  yо‗qotish,  g‗oyaviy-ma‘naviy 
boqimandalik hissini bartaraf etish; 
-  kishilarda  jamiyat  hayotida  sodir  bо‗layotgan  voqea  va  hodisalarga 
befarqlikni, jamiyatdan begonalashuv kayfiyatini bartaraf etish; 
-  insonning  siyosiy  ongi  va  madaniyatini  oshirish,  ularning  ijtimoiy 
faolligini  kо‗tarish,  jamiyatda  sodir  bо‗layotgan  voqea-hodisalarga  dahldorlik 
hissini shakllantirish; 
-  odamlarda  о‗z-о‗zini  boshqaruv  organlarida,  jamoat  tashkilotlari, 
nodavlat muassasalarida erkin faoliyat kо‗rsatish kо‗nikmasini paydo qilish; 
-  mamlakat  siyosiy  hayotini  erkinlashtirish  orqali  demokratik  jamiyat 
qurish mexanizmining huquqiy-qonuniy asoslarini yaratish; 
-  davlat  tuzilmalarining  jamiyat  ijtimoiy-siyosiy  hayotiga  kо‗r-kо‗rona 
aralashuv mexanizmini yо‗q qilish; 
-  qonunlar  ijrosini  ta‘minlash,  mamlakatda  qabul  qilingan  va  amalda 
bо‗lgan  meyoriy  hujjatlarni  hayotga  joriy  qilishda  davlat  hokimiyat  organlari 
faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish.  
Jamiyatning  erkinlashishi  insonlar,  turli  ijtimoiy  guruhlar  va  qatlamlarning 
davlat  va  jamiyat  qurilishidagi  ishtirokiga,  о‗zaro  munosablardagi  о‗rni,  mavqei, 
holatiga  bog‗liq.  Inson  erkinlikni  xohlaydi,  lekin  nosog‗lom  siyosat,  mafkuraviy 
maqsadlar bunga yо‗l bermasligi mumkin. Bunga sobiq Ittifoq davri yaqqol misol 
bо‗ladi.  О‗zining  erkin  yoki  erkin  emasligini  farqlamaydigan  insonlar  ham 
                                                 
1
 Каримов И. . А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.  Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. Т.: 
Ўзбекистон, 1999. –Б. 143.  
18
 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –Т.:Ўзбекистон, 2000. – Б. 50-51. 

uchraydi.  Bu  ularning  ongi,  dunyoqarashi,  tafakkuri  darajasiga  bog‗liq.  Inson 
erkinlikni istaydi, ammo mavjud ijtimoiy–iqtisodiy holati bunga imkon bermasligi 
mumkin.  О‗z  erkinligini  idrok  eta  olmagan  kishi  ozod  bо‗la  olmaydi.  Bunday 
odamlar doimo birovning ta‘sirida va unga qaram bо‗ladi. Iqtisodiy qaramlik inson 
erkinligini  yuzaga  chiqarmaydi.  Bu  о‗ziga  xos  iqtisodiy  tobelik  ruhiyatini 
shakllantiradi. Ayrim ijtimoiy muammolarning mavjudligi kishining erkin faoliyat 
yuritishiga  salbiy  ta‘sir  kо‗rsatmasdan  qolmaydi.  Masalan,  bir  amallab  о‗z  ish 
о‗rnini  saqlab  turgan,  boshqa  mehnat  faoliyati  bilan  shug‗ullanish  qо‗lidan 
kelmagan  yoki  unga  imkoniyati  bо‗lmagan  kishi  о‗z  ishini  yо‗qotib  qо‗ymaslik 
uchun  jim  turishni  afzal  kо‗radi.  U  ishsiz  qolishdan  qо‗rqadi.  SHо‗rolar  davrida 
insonlar  bir  kasb  doirasiga  chambarchas  «bog‗lab»  qо‗yilgan,  boshqa  mehnat 
faoliyati,  xususan,  tadbirkorlik  bilan  shug‗ullanish  imkoniyatlari  cheklangan  edi. 
Bugun  xususiy  tashabbusga  keng  imkoniyatlar  berildi,  biroq  bu  imkoniyatlardan 
foydalanish oson kechayotgani yо‗q.  
Ijtimoiy-iqtisodiy  hayotning  bozor  iqtisodiga  asoslangan,  mulk  xilma–
xilligiga о‗tgan О‗zbekistonda hammaning oldida yangi-yangi imkoniyatlar paydo 
bо‗ldi. Insonlar endi faqat bir narsaga tayanib qolish emas, balki mulkdor bо‗lish 
huquqining  barcha  imkoniyatlaridan  keng  foydalanishlari  mumkin.  Buning  uchun 
odamdan faqat yetarli salohiyat, izlanish, mehnat, faollik talab etiladi. Bugun kim 
shu  talablarga  javob  bersa,  muayyan  yutuqlarga  erishayapti  va  yomon 
yashamayapti.  
Demak  milliy  g‗oyaning  jamiyat  hayotiga  tadbiq  etilishi  jamiyatni 
erkinlashtirish  va  demokratiyalashtirish  bilan  uzviy  bog‗liqdir.  U  erkinlik, 
erkinlashtirishning  muhim  ma‘naviy  omili  bо‗lib  xizmat  qiladi.  Chunki  u 
tayanadigan,  amal  qiladigan  qoidalar,  tamoyillar  shunga  shart-sharoit  yaratadi  va 
shuni  talab  ham  qiladi.  Mustaqillik  tufayli  jamiyat  yangilanishga,  erkinlashishga 
ehtiyoj  sezayotgan  ekan,  demak  mustaqillikkacha  amal  qilgan  g‗oyalar,  qoidalar, 
tamoyillar  bugungi  kun  talablariga  javob  bermaydi,  ularga  asoslangan  holda 
jamiyat va inson hayotining erkinlashtirish mumkin emas. Mamlakatning huquqiy 
asoslari,  qonunchilik  sohasi,  ijtimoiy–siyosiy,  iqtisodiy,  ma‘naviy  negizlari 
yangilanmoqda.  Yangi  g‗oyalar  demokratik  tamoyillar  asosida  qurilmoqda  Bu 
istiqbolda  kuchli,  demokratik  fuqarolik  jamiyatini  qurish  vazifalarini  amalga 
oshirishga  xizmat  qiladi.  Erkinlashtirish  va  demokratiyalashtirish  esa,  uning 
ustuvor yо‗nalishi bо‗lib qoladi.  
Insonlarning  erkin  bо‗lishi  yoki  bо‗lmasligi  jamiyatda  qanday  g‗oya  amal 
qilayotganligiga,  u  qanday  tamoyillarga  asoslanishiga  bevosita  bog‗liq.  Agar 
mamlakatda fikrlar, qarashlar, g‗oyalar xilma–xilligi e‘tirof etilsa va jamiyat hayoti 
unga asoslansa, shunga mos tarzda ong va tafakkur erkinligi shakllanadi. Tafakkur 
erkinligi,  ya‘ni  fikr  erkinligi  esa  insonlar,  shaxs  erkinligiga,  ozod  shaxs 
ma‘naviyatini va demokratiyani qaror topishiga xizmat qiladi.  
Agar  jamiyatda  fikrlar,  qarashlar,  g‗oyalar  xilma  xilligiga  amal  qilinsa, 
insonning jamiyatdagi о‗rni yangicha ma‘no kasb etadi. Ong va tafakkur erkinligi 
fikrlar  xilma–xilligini  yuzaga  chiqaradi.  Mamlakatning  kuch-qudrati,  salohiyati 
ortadi. Milliy g‗oya mamlakatning ma‘naviy kuch-qudrat manbaiga aylanadi.  

Milliy g‗oyaning fikrlar, g‗oyalar xilma–xilligi, erkin fikr, shaxs erkinligiga 
erishish  tamoyiliga  amal  qilishi  mamlakat  siyosiy,  iqtisodiy  hayotini,  davlat  va 
jamiyat  qurilishini  yanada  demokratiyalashtirishga  xizmat  qiladi.  Shu  nuqtai 
nazardan, erkinlashtirishga jamiyatni demokratlashtirishning boshlang‗ich bosqichi 
sifatida  qaralib,  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarini  rivojlantirish  vazifalari 
amalga oshirilmoqda. 
Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar  konsepsiyasida milliy 
g‗oya  va  mafkuralar  tarixi  asoslangan.  Uning  g‗oyaviy-mafkuraviy  asosini  ikki 
jihatdan  tahlil  etish  lozim.  Birinchidan,  bunday  asos  nazariy-metodologik  nuqtai 
nazardan tamomila yangi emas. U qadimdan mavjud.  
О‗zbek  xalqining  kо‗hna  tarixi,  mustaqillik  uchun  bosqinchilarga  qarshi 
kurash,  ma‘naviy-ma‘rifiy  kо‗tarilish,  xalqimizning  jahon  sivilizatsiyasiga 
qо‗shgan hissasi, ma‘rifatparvarlik, milliy ozodlik harakati, jahon hamjamiyatining 
faol  ishtirokchisiga  aylanish  kayfiyati  -  bularning  bari  milliy  tiklanishning 
g‗oyaviy-mafkuraviy asosini tashkil etadi.  
Ikkinchidan,  milliy  g‗oya  konsepsiyasining  mafkuraviy  asosi  о‗tmish 
madaniy-tarixiy  merosimiz  negizida,  о‗zgargan  dunyo  xususiyatlari  e‘tiborga 
olingan holda yanada takomillashib bormoqda. 
Hozirgi zamonda inson qalbi va ongi uchun kurash zaruriyati  konsepsiyada 
yoritilgan.  Unda  jamiyat  ijtimoiy  taraqqiyotiga  tahdid  solayotgan  g‗oyalar, 
mafkuralar,  ularga  qarshi  kurashish  zarurligi  kо‗rsatib  berilgan.  80-yillarning 
oxirida  О‗zbekistonga  kirib  kela  boshlagan  va  mamlakatimizga  о‗zini  «dо‗st», 
«dindosh»,  «millatdosh»  sifatida  kо‗rsatganlarning  haqiqiy  g‗oyaviy-mafkuraviy 
qiyofasini kо‗rsatib, ularga qarshi jiddiy kurashish lozimligini alohida ta‘kidlagan.  
Shunday qilib, I.Karimov О‗zbekiston ijtimoiy-siyosiy hayotiga XX asrning 
90-yillarida  jadal  kirib  kelgan  diniy  fundamentalizm,  ekstremizm  va  xalqaro 
terrorizmning  mazmun-mohiyatini  ochib  berdi.  Ayni  paytda  ushbu  konsepsiyada 
mazkur masalaning ikki tomoniga e‘tibor berildi. Birinchisi, diniy fundamentalizm, 
aqidaparastlik  va  xalqaro  terrorizm  faqat  islom  diniga  taalluqli  emas.  Bunday 
salbiy  holatlar  boshqa  dinlarga  ham  tegishli  ekanligi  qayd  etildi.  Bu  bilan  islom 
dinining  sofligi  saqlandi.  Ikkinchi  tomondan,  bunday  salbiy  holatlarga  qarshi 
kurashishning yagona yо‗li - fuqarolarda g‗oyaviy immunitetni shakllantirish va u 
orqali  odamlarni  g‗oyaviy,  ma‘naviy-ruhiy  tarbiyalash,  ularni  milliy  g‗oyaga 
ishontirish,  uyushtirish  va  safarbar  etish  zaruriyati  hamda  yо‗l-yо‗riqlari 
kо‗rsatildi.  
I.Karimovning  bu  boradagi  nazariy  qarashlarida  diniy  ekstremizm, 
fundamentalizm  va  xalqaro  terrorizmga  qarshi  kurashishda  kishilarning  iymon-
e‘tiqodini  mustahkamlash,  mustaqil  fikrga  ega  bо‗lgan  barkamol  avlodni 
tarbiyalash,  milliy-madaniy  merosni  asrash  va  amaliy  faoliyatda  unga  suyanish 
kabilar о‗z aksini topdi.