Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

 
MAVZUGA OID TAYANCH TUSHUNCHA VA IBORALAR:  
milliy  taraqqiyot  strategiyasi,  strategik  imkoniyat,  strategik  vazifalar, 
taktika, istiqbol strategiyasi, jahon hamjamiyati, integratsiya, globallashuv. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.  Strategik vazifalarni belgilovchi mezonlar. 
2.  ―О‗zbek modeli‖ning strategik ahamiyati nimada? 
3.  О‗zbekistonning  jahon  hamjamiyatiga  integratsiyalashish  imkoniyatlari 
va muammolari. 
4.  О‗zbekistonning jahon hamjamiyatidagi mavqeini oshirish omillari. 
5.  Strategik  vazifalarni  amalga  oshirishni  g‗oyaviy-mafkuraviy  ta‘minlash 
zaruriyati nimada? 
6.  Strategik  vazifalarni  amalga  oshirishning  taktik  usullari  va  vositalarini 
kо‗rsating. 
 
MAVZUGA OID  ADABIYOTLAR: 
1.  О‗zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T.: 2008. 
2.  Karimov  I.  A.  Jaiyatimizni  erkinlashtirish,  islohotlarni  chuqurlashtirish, 
ma‘naviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – 
barcha  ishlarimizning  mezoni  va  maqsadidir.  T.15.  –T.:  О‗zbekiston, 
2007. –B.199. 
3.  Karimov I.A. Inson manfaatlari ustuvorligini ta‘minlash – barcha islohot 
va  о‗zgarishlarimizning  bosh  maqsadidir.  О‗zbekiston  respublikasi 
Prezidenti  Islom  Karimovning  2007  yilda  mamlakatni  ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish 
yakunlari 
va 
2008 
yilda 
iqtisodiy 
islohotlarni 
chuqurlashtirishning  eng  muhim  ustuvor  yо‗nalishlariga  bag‗ishlangan 
Vazirlar  Mahkamasi  majlisidagi  ma‘ruzasidan:  «Xalq  sо‗zi»,  2008  yil  9 
fevral. 
4.  Karimov I. A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. –T.:―Ma‘naviyat‖, 
2008. –B. 108. 
5.  Berdyayev N. Duxovniy krizis intelligensii. SPb., 1909. –S.92. 
6. 
1
  Karimov  I.  A.  Biz  kelajagimizni  о‗z  qо‗limiz  bilan  quramiz.  T.7.  –T.: 
1999 –B.373, 374, 379, 381,   
7.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushuacha  va  tamoyillar.  —  T.: 
О‗zbekiston, 2001. –B. 51-52. 
 
 
 
 
 

Milliy g„oyada inson – eng oliy qadriyat 
Reja:  
 
1.  О‗zbekistonning mustaqil taraqqiyoti jarayonida insonparvarlik 
g‗oyalarining takomillashuv jarayoni, unda avlodlararo vorislik va 
yangilanishning namoyon bо‗lishi. 
2.  Inson, uning sha‘ni va qadr-qimmati, huquq va erkinliklarini 
ta‘minlashning huquqiy kafolatlari. 
3.  Milliy g‗oya – inson qadr-qimmatini yuksaklarga kо‗tarish omili. Milliy 
g‗oyada inson – eng oliy qadriyat ekanligi.  
 
1-masalaning  bayoni:  О‗zbekistonning  mustaqil  taraqqiyoti  jarayonida 
insonparvarlik  g‗oyalarining  takomillashuv  jarayoni,  unda  avlodlararo  vorislik  va 
yangilanishning  namoyon  bо‗ladi.  О‗zbekistonda  demokratik  huquqiy  jamiyatni 
barpo  etish  shaxs  erkinligi  hamda  uning  g‗oyaviy-mafkuraviy  asoslari  bilan 
bevosita  bog‗liqdir.  Shaxs  erkinligi  avvalo  ijtimoiy  tushuncha  hisoblanadi. 
Jamiyatda erkinlashtirish jarayonini amalga oshirmasdan shaxs erkinligi tо‗g‗risida 
fikr  yuritish  mumkin  emas.  Shaxs  erkinligi  fuqaroning  imkoniyatlari,  ijodiy 
qobiliyatlariga  yо‗l  ochadi.  Pirovard  natijada  shaxs  ijtimoiy  faol  individga 
aylanadi.  
Milliy g‗oyaning fikrlar, g‗oyalar xilma–xilligi, erkin fikr, shaxs erkinligiga 
erishish  tamoyiliga  amal  qilishi  mamlakat  siyosiy,  iqtisodiy  hayotini,  davlat  va 
jamiyat  qurilishini  yanada  demokratiyalashtirishga  xizmat  qiladi.  Shu  nuqtai 
nazardan, erkinlashtirishga jamiyatni demokratlashtirishning boshlang‗ich bosqichi 
sifatida  qaralib,  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarini  rivojlantirish  vazifalari 
amalga oshirilmoqda. 
О‗zbekistonda  milliy  tiklanish  konsepsiyasi  milliy  ma‘naviyatni  tiklash, 
ma‘naviy omillarni takomillashtirish bilan bevosita bog‗liqdir. 
Milliy  g‗oyaning  asosiy  mazmuni  deganda,  unda  ifodalangan  maqsadlar 
tushuniladi. YA‘ni, milliy taraqqiyot g‗oyalaridagi konkret maqsadlar uning asosiy 
mazmunini  tashkil  qiladi.  Bu  maqsadlar  -  Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon 
hayot  barpo  etish  yoki  yurtimizda  huquqiy  demokratik  davlat  va  erkin  fuqarolik 
jamiyati  qurishdan  iboratdir.  «Biz  uning  mazmun-mohiyati,  ufqlarini  umumiy 
tarzda  belgilab  oldik,  -  degan  edi  Prezidentimiz  I.A.Karimov  «Hushyorlikka 
da‘vat»  asarida.  -Endi  ijtimoiy  soha  olimlari,  mutaxassislar,  ilg‗or  fikrli  ziyolilar 
bu boradagi izlanishlarni chuqurlashtirib, umumlashgan nazariy xulosalarni ishlab 
chiqishlari, qisqacha aytganda, mafkuramizning asosiy maqsadlarini xalqqa sodda, 
haqqoniy, tushunarli tarzda ifodalab berishlari lozim»
28
.  
Binobarin,  g‗oyaviy-mafkuraviy  ishlarda,  kо‗proq  ayni  shu  maqsadlarning 
mazmun-mohiyati:  Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon  hayotning  о‗zi  nima, 
uning  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy  va  ma‘naviy-mafkuraviy  qiyofasi  qay  tarzda 
namoyon bо‗ladi; bizning sharoitda huquqiy demokratik davlat va erkin fuqarolik 
                                                 
28
 Каримов И.А. Ҳушѐрликка даъват.Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт-пировард мақсадимиз. Т. 8. 
–Т.8. - Т.:Ўзбекистон, 2000. –Б. 28.  

jamiyati qanday amal qiladi; ularni barpo etishda qanaqa imkoniyatlar va tо‗siqlar 
bor;  maqsadlarimizga  erishish  uchun  jamiyatimizdagi  har  bir  kishi,  guruh,  toifa, 
qatlamlar  qanday  bо‗lmog‗i  va  nima  ishlar  qilmog‗i  kerak;  ushbu  buyuk  va  ezgu 
g‗oyalarimiz  qay  tariqa  rо‗yobga  chiqayapti  kabi  muammo-masalalar  atroflicha 
yoritilishi lozim. G‗oyaviy-mafkuraviy ishlarni tashkil qilishda masala shu tartibda 
qо‗yilishi,  milliy  g‗oyani  о‗qitish  va  targ‗ib-tashviq  qilishda  ayni  shu 
muammolarni sistemali yoritishga alohida e‘tibor qaratilishi lozim. ―YA‘ni, milliy 
mafkura,  milliy  g‗oya  deganda  bizning  qanday  maqsadlar,  qanday  amaliy 
yо‗nalishlarni  kо‗zda  tutishimiz  haqida  odamlar  aniq  tasavvurga  ega  bо‗lsin. 
Yurtimizning har bir fuqarosi uni о‗zining g‗oyasi deb bilsin‖
29
. 
Shuningdek,  Prezidentimiz  I.A.Karimov  g‗oya  va  mafkuraga bag‗ishlangan 
qator asarlarida, xususan mazkur fikrlari ifodalangan «Milliy mafkura - davlatimiz 
va  jamiyatimiz  qurilishida  biz uchun  ruhiy-ma‘naviy  kuch-quvvat  manbai»  nomli 
fundamental  asarida  milliy  mafkurani  shakllantirishdagi  murakkab  masalalarni, 
uning davlat va  jamiyat  qurilishi bilan bog‗liq  mazmun-mohiyatini  tushuntirishga 
alohida e‘tibor qaratib, bu boradagi asosiy vazifalarni aniq-ravshan kо‗rsatar ekan, 
jumladan  yana  quyidagilarni  ta‘kidlagan  edi:  «Birinchidan,  о‗zining  kelajagini 
kо‗rmoqchi  va  qurmoqchi  bо‗lgan  har  qanday  davlat  yoxud  jamiyat,  albatta  о‗z 
milliy g‗oyasiga suyanishi va tayanishi zarur.  
Tabiiyki,  davlat  tizimi,  uni  boshqarish  va  olib  borilayotgan  siyosat  avvalo 
aniq  va  ravshan  ifodalangan  mafkura  asosiga  qurilmog‗i  lozim...  YA‘ni,  oldin 
g‗oya  paydo  bо‗ladi,  undan  keyin  g‗oya  asosida  mafkura,  mafkura  asosida  esa 
tizim,  siyosat  paydo  bо‗ladi...  Bundan  shunday  xulosa  chiqadiki,  biz  avvalambor 
qanday  jamiyat  qurmoqchimiz,  о‗z  kelajagimizni  qanday  tasavvur  etamiz,  degan 
savollarga  о‗z  javoblarimizni  yana  bir  bor  aniqlashtirib  olishimiz,  shundan  keyin 
odamlarimizni  ana  shu  olijanob  maqsadlar  atrofida  birlashtirishimiz  zarur»
30
. 
Demak,  g‗oyaviy  ta‘lim-tarbiya  va  targ‗ibot-tashviqot  ishlarida  hozir  biz  qanday 
jamiyat  qurayotganimizni,  unga  erishish  yо‗llarini  sodda,  haqqoniy,  hamma 
tushunadigan  qilib  tavsiflash,  xalqimizda  ana  shular  haqida  aniq-ravshan  bilim-
tasavvurlarni  hosil  qilish  g‗oyat  muhim  ahamiyatga  ega.  Chunki,  odamlar  о‗zlari 
yashayotgan  jamiyat  kelajagini  tasavvur  qilolmas  ekan,  ular  о‗z  istak,  orzu, 
intilishlarining  rо‗yobga  chiqishi  qanday  yuz  berishini  bilolmaydi.  Bunday 
sharoitda,  odamlarda  ertangi  kunga  umid  va  ishonch  bо‗lmay,  ruhiy-ma‘naviy 
depressiya  yuzaga  keladi,  ularda  hayotdan  norozilik,  jamiyatdagi  ijtimoiy-siyosiy 
muhitga nisbatan salbiy munosabat paydo bо‗ladi. 
Ertangi kunga umid va ishonch inson hayotining mazmuni, orzu-intilishlari 
va  faoliyatining  asosi,  uning tub  manfaat va  maqsadlarining  namoyon  bо‗lishidir. 
Ular  bо‗lmasa:  inson  hayoti  mazmunsiz,  orzu-idellari  sarob,  faoliyati  samarasiz, 
manfaat va maqsadlari noaniq, kelajagi qorong‗u bо‗lib, bu umuman baxtsizlikdir. 
YA‘ni,  har  qanday  inson  yoki  millatning  о‗z  kelajagini  umuman  tasavvur 
                                                 
29
 Каримов И.А. . Миллий мафкура – давлатимиз ва жамиятимиз қурилишида биз учун руҳий-маънавий куч-
қувват манбаи.Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт-пировард мақсадимиз. Т. 8. –Т.: Ўзбекистон, 2000. 
–Б. 462.  
 
30
 Ўша асар: –Б. 464-465.  

qilolmaydigan,  unga  biror  umidi  va  ishonchi  bо‗lmagan  holati  eng  katta 
baxtsizlikdir. Ayni paytda, bu – mafkurasizlik hamdir. 
Ertangi  kunga  umid  va  ishonch  kelajak  haqidagi  bilim-tasavvurlar  bilan 
uzviy  bog‗liq.  Bu  bilim-tasavvurlar  esa  g‗oyadagi  maqsad,  orzu-ideallarni 
о‗rganish  bilan  hosil  bо‗ladi.  Shuning  uchun  ham,  milliy  g‗oya  va  mafkurani 
tushuntirishda, kо‗proq  ularning  mazmunida  muhim  о‗rin tutuvchi asosiy  maqsad 
va orzu-ideallar yoritilishi lozim. 
2-masalaning bayoni: Insoniyat XX asrning sо‗nggi 10 yilligidan boshlab, 
yangi tarixiy davrga qadam qо‗ydi va istiqbol rivojlanishining yangi yо‗nalishlarini 
belgilab olmoqda. Bu tarixiy davr xususiyatlari, eng avvalo, jamiyatning ijtimoiy-
siyosiy  munosabatlari  paradigmalari  о‗zgarishida  namoyon  bо‗lmoqda.  Ijtimoiy-
siyosiy  hayotning  turli  sohalariga  doir  an‘anaviy  shakllangan  tushunchalar 
mazmuni,  g‗oyaviy-mafkuraviy  munosabatlar  kо‗lami,  harakteri  gorizontal  va 
vertikal  yо‗nalishlarda  о‗zgarmoqda.  Bu  dunyo  miqyosida  ijtimoiy,  iqtisodiy, 
siyosiy, 
ma‘anaviy 
jarayonlarning 
globallashuvi, 
integratsiyalashuvi, 
universallashuvi va intensivlashuvida о‗z ifodasini topmoqda. Aynan ana shunday 
jarayonlarda  millatning,  О‗zbekiston  davlatining  jahon  hamjamiyatida  munosib 
о‗rin  topishiga  bо‗lgan  intilishlari  kuchaymoqda.  «Biz  demokratik  jamiyat  barpo 
etish  maqsadi  sari  qadamlarimizni  kimgadir  yaxshi  kо‗rinish,  kimgadir  hisobot 
berish va soxta obrо‗ topish uchun emas, avvalo, xalqimizning xohish-irodasi bilan 
tanlab  olgan,  milliy  manfaatlarimizga  javob  beradigan  manzilga  bosqichma-
bosqich  rivojlanish  yо‗li  bilan  yetib  borish  uchun  qо‗ymoqdamiz.  Va  ana  shu 
yо‗limizdan aslo qaytmaymiz»
31
.  
Istiqlol  tufayli  yangilanish  va  bunyodkorlik  yо‗lidan  borayotgan  millat  va 
davlat, jamiyat boshqaruvining о‗ziga xos milliy tarixiy tajribalariga, an‘analariga 
asoslanadi.  Boshqacha  aytganda,  demokratik  milliy  davlatchilikning  tarixiy 
boshqaruv  merosi,  tajribalari  bugungi  kunda  davlat  siyosatining  ustuvor 
vazifalarini 
belgilab 
bermoqda. 
Qolaversa, 
О‗zbekistonda  mustaqillikka 
erishgandan  keyin  demokratik  davlat,  fuqarolik  jamiyati  qurilishining  konseptual 
asoslari  yaratilishi  bilan,  ijtimoiy-siyosiy  munosabatlarni  boshqarishda  tarixiy 
milliy  ma‘naviy-axloqiy  qadriyatlarga  bо‗lgan  ehtiyoj  ham,  talab  ham,  ortib 
bormoqda.  Zero,  jamiyat  hayotida  demokratik  tamoyillarning  qaror  topishi  va 
ijtimoiy  munosabatlarning  barcha  sohalariga  singib  borishi  yangi  tipdagi  inson 
shakllanishida  muhim  omil  bо‗lib  xizmat  qilmoqda.  Prezident  I.A.Karimov 
«Bizning  asosiy  uzoq  muddatli  va  strategik  vazifamiz  avvalgicha  qoladi  —  bu 
demokratik  davlat,  fuqarolik  jamiyati  qurish  jarayonlari  va  bozor  islohotlarini 
yanada chuqurlashtirish, odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash 
yо‗lidan og‗ishmay, izchil va qat‘iyat bilan borishdir»
32
, — deb ta‘kidlaydi.  
Bunday mushtarak strategik maqsad, bir tomondan, milliy, о‗ziga xos davlat 
boshqaruvining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma‘naviy shart-sharoitlarini, g‗oyaviy-
                                                 
31
 Каримов И.А. Инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда манфаатлари – энг олий қадрият. Инсон, унинг 
ҳуқуқ ва эркинликлари – олий қадрият. Т.14. –Т.: Ўзбекистон, 2006. –Б. 70-71.  
32
  Каримов  И.А.  Бизнинг  бош  мақсадимиз  —  жамиятни  демократлаштириш  ва  янгилаш, 
мамлакатни  модернизация  ва  ислоҳ  этишдир.  Ўзбек  халқи  ҳеч  қачон,  ҳеч  кимга  қарам 
бўлмайди. Т. 13.  -Т.: Ўзбекистон, 2005. - Б. 177.  

mafkuraviy imkoniyatlarini taqozo qiladi. Ikkinchi tomondan, muqobil demokratik 
tamoyillar  va  andozalar  (standartlar)ning  zamon  talabiga  mos  dinamik  о‗zgarib 
borishi, 
ularning 
yangi 
nazariy-metodologik 
asoslariga, 
mafkuraviy 
ta‘minlashnishga  ehtiyojni  vujudga  keltirmoqda.  Bu  esa,  о‗z  navbatida, 
demokratiya  fenomenini  о‗rganishda  turli  fanlarning  integratsiyalashish  va 
differensiatsiyalashish  yо‗nalishlarini  belgilab  bermoqda.  Xususan,  fuqarolarning 
erkinliklarini  ta‘minlash,  huquqini  muhofaza  qilish;  ijtimoiy  himoyalash;  siyosiy 
madaniyati  va  faolligini  oshirish;  milliy  demokratik  qadriyatlari  rivojini 
umuminsoniy  qadriyatlar  bilan  boyitish  va  uyg‗unlashtirish;  jamiyat  siyosiy 
institutlar  faoliyatini  umuminsoniyat  e‘tirof  etgan  demokratik  tamoyillar  asosida 
takomillashtirish;  ijtimoiy  munosabatlarda  turli-tuman  kuchlar  muvozanatini 
ta‘minlash  mexanizmlarining  samaradorligini  aniqlash  mezonini  belgilash; 
fuqarolarning  konstitusion  huquqlarini  muhofaza  qilish  asoslarini  tashkil  etishdan 
iboratdir.  Aynan  mana  shunday  siyosiy  sharoit  mustaqillik  g‗oyasi  va  uni 
mustaxkamlash tufayli vujudga kelmoqda.  
3-masalaning  bayoni:  Bilim,  unga  qо‗yiladigan  bahoda  aks  etganidek, 
g‗oyaviy-mafkuraviy  saviya  inson  va  jamiyat  hayotining  ma‘naviy-ma‘rifiy 
darajasi  qanday  ekanligini  kо‗rsatadi.  Binobarin,  kishilarimizning  milliy 
g‗oyalarimizni  о‗rganib,  о‗zlashtirish  natijasida  shakllanadigan  g‗oyaviy-
mafkuraviy  bilim  saviyasi,  ya‘ni  milliy  mafkura  -  jamiyatimizdagi  ma‘naviy-
ma‘rifiy taraqqiyot darajasining muhim kо‗rsatkichi, о‗lchov mezoni bо‗ladi. Uni 
chuqur  bilgan  kishilar  xalqimizning  tub  manfaat  va  maqsadlarini  hamda  unga 
erishish yо‗llarini tо‗g‗ri anglaydi. Bunday holda mafkura xalqchillashib, inson va 
jamiyat  hayotidagi  barcha  о‗zgarish  jarayonlarini  baholovchi,  tashkillashtiruvchi, 
muvofiqlashtiruvchi  va  aniq  maqsadga  yо‗naltiruvchi  о‗ziga  xos  dunyoqarash 
tizimi  bо‗ladi.  Shu  tariqa,  u  davlat  va  jamiyat  qurilishiga  doir  konsepsiyaning 
sistemalashgan  nazariy-metodologik  mazmunini  tashkil  qiladi.  G‗oyaviy-
mafkuraviy ishlarda milliy  mafkuraning ayni shu mazmunini atroflicha yoritishga 
alohida  e‘tibor  qaratish  kerak.  Aks  holda  bu  boradagi  ishlar  samarasiz  bо‗lib 
qolishi,  aniqroq  aytganda,  milliy  taraqqiyot  g‗oyalarining  keng  jamoatchilik  ongi 
va qalbiga singishi qiyin kechishi, kishilar mafkuraning mohiyatini tо‗g‗ri tushuna 
olmay,  unga  qiziqish  va  ishonch-e‘tiqod  sust  bо‗lishi  mumkin.  Natijada  odamlar, 
umuman  biz  barpo  etayotgan  davlat  va  jamiyat,  undagi  ijtimoiy  tuzumning  о‗zi 
qanaqa bо‗ladi; ular har bir shaxs, guruh, toifa turmushida, ma‘naviyatida qanday 
mazmun  kasb  etadi,  eng  muhimi,  milliy  g‗oyalarimiz  qachon  va  qay  tartibda 
rо‗yobga  chiqadi,  degan  masalalar  tо‗g‗risida  yetarlicha  bilim-tasavvur  hosil 
qilisholmaydi.  Holbuki,  har  qanday  kishi  milliy  g‗oyalarimizga  qiziqib,  ishonib, 
ergashishi uchun, avvalo ularning ayni shu masalalar ifodalangan asosiy mazmuni 
va  maqsadlarini  chuqur  idrok  qilishi,  bu  maqsadlarni  amalga  oshirish  yо‗llarini, 
ayniqsa, endilikda ular qay darajada rо‗yobga chiqayotganini aniq kо‗rib, bilib, his 
qilishi  lozim.  Masalan,  umuman  dunyodagi,  xususan  bizdagi  taraqqiyot  hozirgi 
maromda davom etaversa, bir, ikki, besh yoki о‗n yildan sо‗ng hayotimiz qanday 
bо‗ladi? Jamiyatimizdagi har bir kishi, guruh, toifaning turmush darajasi, umuman 
ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy,  ma‘naviy,  madaniy,  ma‘rifiy  ahvoli  qanaqa  bо‗ladi? 
Barcha  ijtimoiy  munosabatlar  qanday  xarakter  kasb  etadi?  Bu  boradagi  ishlarda 

ana shu savollar ham aniq-ravshan yoritilishi lozim. Buning uchun, milliy g‗oya va 
mafkurani tushuntirishda, avvalo, ularning yuqorida bayon qilingan masalalar bilan 
bog‗liq  asosiy  mazmuni,  ya‘ni  xalqimizning  ularda  ifodalangan  tub  manfaat  va 
maqsadlari yoritilishi zarur. Masalan, «Suv» deb, uning N
2
O, muz yoki bug‗ kabi 
xossa-xususiyatlarini  tavsiflash  bilan  haqiqiy  suv  haqida  tо‗g‗ri  bilim-tasavvur 
hosil  qilish  qiyin.  Chunki,  avvalo,  odamlar  uchun  suvning  N
2
O,  muz  yoki  bug‗ 
ekanligi  muhim  emas.  Boz  ustiga  suvni  tushuntirishda  uning  turli  xossa-
xususiyatlari  qanchalik  tо‗g‗ri,  chuqur  yoritilsa,  bu  boradagi  gaplar  suvning  asl 
mazmunidan  shu  qadar  uzoqlashadi.  Oqibatda  suv  haqidagi  tasavvurlar  mavhum 
bо‗lib  qolaveradi.  Sababi,  N
2
O,  muz  va  bug‗lar  aslida  suv  bо‗lsa  ham  ularning 
mazmuni bir-biridan mutlaqo farq qiladi. Shu bois, suv haqida gapirganda, odamlar 
uchun undagi eng muhim va zarur bо‗lgan xususiyatlarni, ya‘ni birinchi navbatda, 
uning  hayotiy  manfaat-ehtiyojlarni  qondirishga  tegishli  asosiy  mazmunini 
tushuntirish lozim.  Afsuski, milliy g‗oya  va mafkurani tushuntirishda ham ba‘zan 
shunga  о‗xshash  holat  kuzatilishi  mumkin.  YA‘ni,  uni  о‗qitish  va  targ‗ib-tashviq 
qilishda,  kо‗proq  umumijtimoiy  hayotimizdagi  turli  muammo-masalalar  haqida 
fikr yuritilib, milliy g‗oyaning asosiy mazmunini yoritish e‘tibordan chetda qoladi. 
Milliy  g‗oyaning  asosiy  mazmuni  deganda,  unda  ifodalangan  maqsadlar 
tushuniladi. YA‘ni, milliy taraqqiyot g‗oyalaridagi konkret maqsadlar uning asosiy 
mazmunini  tashkil  qiladi.  Bu  maqsadlar  -  Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon 
hayot  barpo  etish  yoki  yurtimizda  huquqiy  demokratik  davlat  va  erkin  fuqarolik 
jamiyati  qurishdan  iboratdir.  «Biz  uning  mazmun-mohiyati,  ufqlarini  umumiy 
tarzda  belgilab  oldik,  -  degan  edi  Prezidentimiz  I.A.Karimov  «Hushyorlikka 
da‘vat»  asarida.  -Endi  ijtimoiy  soha  olimlari,  mutaxassislar,  ilg‗or  fikrli  ziyolilar 
bu boradagi izlanishlarni chuqurlashtirib, umumlashgan nazariy xulosalarni ishlab 
chiqishlari, qisqacha aytganda, mafkuramizning asosiy maqsadlarini xalqqa sodda, 
haqqoniy, tushunarli tarzda ifodalab berishlari lozim»
33
.  
 
MAVZUGA OID TAYANCH TUSHUNCHA VA IBORALAR:  
milliy  taraqqiyot  strategiyasi,  strategik  imkoniyat,  strategik  vazifalar, 
taktika, istiqbol strategiyasi, jahon hamjamiyati, integratsiya, globallashuv. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.  Strategik vazifalarni belgilovchi mezonlar. 
2.  ―О‗zbek modeli‖ning strategik ahamiyati nimada? 
3.  О‗zbekistonning  jahon  hamjamiyatiga  integratsiyalashish  imkoniyatlari 
va muammolari. 
4.  О‗zbekistonning jahon hamjamiyatidagi mavqeini oshirish omillari. 
5.  Strategik  vazifalarni  amalga  oshirishni  g‗oyaviy-mafkuraviy  ta‘minlash 
zaruriyati nimada? 
6.  Strategik  vazifalarni  amalga  oshirishning  taktik  usullari  va  vositalarini 
kо‗rsating. 
 
                                                 
33
 Каримов И.А. Ҳушѐрликка даъват.Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт-пировард мақсадимиз. Т. 8. 
–Т.8. - Т.:Ўзбекистон, 2000. –Б. 28.  

MAVZUGA OID  ADABIYOTLAR: 
1.  О‗zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T.: 2008. 
2.  Karimov  I.  A.  Jaiyatimizni  erkinlashtirish,  islohotlarni  chuqurlashtirish, 
ma‘naviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – 
barcha  ishlarimizning  mezoni  va  maqsadidir.  T.15.  –T.:  О‗zbekiston, 
2007. –B.199. 
3.  Karimov I.A. Inson manfaatlari ustuvorligini ta‘minlash – barcha islohot 
va  о‗zgarishlarimizning  bosh  maqsadidir.  О‗zbekiston  respublikasi 
Prezidenti  Islom  Karimovning  2007  yilda  mamlakatni  ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish 
yakunlari 
va 
2008 
yilda 
iqtisodiy 
islohotlarni 
chuqurlashtirishning  eng  muhim  ustuvor  yо‗nalishlariga  bag‗ishlangan 
Vazirlar  Mahkamasi  majlisidagi  ma‘ruzasidan:  «Xalq  sо‗zi»,  2008  yil  9 
fevral. 
4.  Karimov I. A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. –T.:―Ma‘naviyat‖, 
2008. –B. 108. 
5.  Berdyayev N. Duxovniy krizis intelligensii. SPb., 1909. –S.92. 
6. 
1
  Karimov  I.  A.  Biz  kelajagimizni  о‗z  qо‗limiz  bilan  quramiz.  T.7.  –T.: 
1999 –B.373, 374, 379, 381,   
7.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushuacha  va  tamoyillar.  —  T.: 
О‗zbekiston, 2001. –B. 51-52. 
 
 
Inson erkinligi, huquq va manfaatlarining milliy g„oyada aks etishi 
Reja:  
1.  Inson  erkinligi,  huquq  va  manfaatlari  tushunchasi,  uning  ma‘no-
mazmuni.   
2.  Milliy  g‗oyaning  inson  erkinligi,  huquq  va  manfaatlari  ustuvorligi 
prinsipiga asoslanishi. 
3.  Mustaqillik  sharoitida  milliy  g‗oyani  rivojlantirish,  uning  ma‘naviy 
ta‘sirchanligi  va  mafkuraviy  samaradorligini  oshirish  jarayonida  inson 
huquq va erkinliklarini takomillashtirish muammosi.  
1-masalaning  bayoni:  Inson  erkinligi,  huquq  va  manfaatlarining  milliy 
g‗oyada  aks  etishi    haqida    sо‗z    ketar  ekan,  eng  avvalo  insonparvarlik,  inson 
erkinligi,  huquq  va  manfaatlari  tushunchasiga,  uning  ma‘no-mazmuniga  tо‗xtalib 
о‗tish lozim bо‗ladi.   
Insonparvarlik  –  odamlarga  mexr-muhabbat  bilan  qarash,  ularni  hurmat  qilish, 
insonning  moddiy  farovonligini  yuksaltirish  va  ki-shilarda  yuksak  ma‘naviy 
fazilatlarni rivojlantirishga gamxо‗rlik qilish goyalari bilan sug‗orilgan dunyoqarash. 
Insonni  sevishning  sababi,  boislari,  inson  baxti,  baxtiyor  yashash  uchun  zarur 
bо‗lgan  adolat  haqidagi  orzular  qadimgi  xalklarning  og‗zaki  ijodida,  mifologik, 
diniy,  falsafiy  qarashlarida  yuzaga  chiqa  boshlagan.  Inson  haqidagi  hozirgi    rang-
barang  va  fundamental  qarashlarning  shakllanishida  bularning  xizmati  katta. 
Qadimgi  kishilar  nazdida  oliyjanob,  jasur,  qahramonlik  kо‗rsatishga  tayyor 
kishilarning  ma‘naviyati    insonparvarlik  bilan  yо‗g‗rilgan.  Er-Xubbi  Turonda, 
Germes  yunonlarda,  Agni  rigveda  (dini)  da  bunga  misol  bо‗la  oladi.  Islom 

ta‘limotiga  kо‗ra,  inson  Olloh  yaratgan  maxluklar  orasida  eng  karamlisidir.  Inson 
Yaratuvchining  yerdagi  xalifasi,  ya‘ni,  Aploh  buyurgan  yaxshi  amallarni  amalga 
oshiruvchisi.  Inson  hatgo  farishtalardan  ham  yuqori  martabali  zot.  Sharqda  futuvvat 
harakati insonparvarlikning yorqin namunasidir. Futuvvat Hotami Toyni insonparvar 
kishining  umumlashgan  obraziga  aylantirdi.  G‗arb  gumanistlari    insonparvarlikni 
insonning    ichki  va  tashqi  gо‗zalligidan  deb  biladilar.  Ularning  fikricha,  odamda 
jismoniy  va  ma‘naviy  ibtidolar  uyg‗unlashganda  insonning  topgan  lazzati,  baxti 
axloqiy  qimmatga  ega  bо‗ladi.  Kant  ta‘limotiga  kо‗ra,  inson  vosita  emas,  balki 
maq-sad  bо‗lishi  lozim.  Insonparvarlikning  maqsadi  inson  hayoti  davomida  о‗z 
salohiyatini  tо‗la  namoyon  qilib,  jamiyatda  о‗ziga  munosib  о‗ringa  ega  bо‗lish 
uchun  maksimal  sharoit  yaratish,  hamda  bunga  tо‗sqinlik  qiluvchi  g‗oyalarning 
puch ekanligini fosh qilish, g‗ov bо‗luvchi omillarni bartaraf etishdir. Insonparvarlik 
inson qadr-qimmatini himoya etish va erkin huquqini talab qilishdir. Inson nafaqat 
tabiiy  ofat,  ijtimoiy  institutlar  tazyiqidan,  hatto  о‗z  havoi  nafsi,  tanazzulga  olib 
boruvchi  mayllardan  himoya  etilishi  uchun  insonparvarlik  taqozo  etiladi.  U  inson 
ma‘naviyatida  muhitning  tarbiyaviy  ta‘siri  va  ilm-ma‘rifat  orqali  joy  oladi. 
Ta‘limning  insonparvarlashuvi  inson  qobiliyatining  ochilishi  va  uning  ta‘limga 
nisbatan  bо‗lgan  turli-tuman  ehtiyojlarining  qondirilishi,  milliy  va  umumbashariy 
qadriyatlar  ustuvorligining  ta‘minlanishi,  inson,  jamiyat  va  atrof-muhit  о‗zaro 
munosabatlarining uyg‗unlashuviga qaratilgan. 
Insonning  huquq  va  manfaatlari    inson  erkinliklari,  burch  va  majburiyati  b-n 
bog‗liq  qarashlarni  aks  ettiruvchi  tushunchalar  bо‗lib,  ular  milliy  g‗oyamizning 
muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Insoniyat о‗z taraqqiyoti jarayonida  insonning 
huquq va manfaatlariga oid bо‗lgan maxsus qonunchilik tizimini yaratgan. Bu tizim 
о‗z  taraqqiyotida  uchta  katga  bosqichni  bosib  о‗tgan.  Birinchi  bosqich  1789  y.gi 
Fransiya  inqilobining  Inson  va  fuqaro  huquqlari  deklaratsiyasi  qabul  qilinganidan 
boshlanib,  1. Jahon  urushigacha  bо‗lgan  (1914  y.)  davrni  о‗z  ichiga  oladi.  Bu  davrda 
shaxs  erkinligi  va  fuqarolar  tengligi,  shaxs  daxlsizligi,  xususiy  mulkka  egalik, 
saylash  va  saylanish  kabi  shaxsiy  va  siyosiy  xuquqlar  bilan  boshqa  masalalar 
tartibga solingan. Ikkinchi bosqichda (1914—1950 y.lar) insonlarning turli g‗oya va 
harakatlar  ta‘sirida  mehnat  qilish,  dam  olish,  ijtimoiy  yordam  olish  bilan  bog‗liq 
ijtimoiy-iqtisodiy  huquqlariga  oid  qonunchilik  rivojlangan.  Uchinchi  bosqich  20-
asrning 2-yarmidan bugungi kunlargacha bо‗lgan davrni о‗z ichiga oladi. Bu davrda 
tinch  yashash,  atrof-muhit  tozaligiga  erishish,  axborot  olish  huquqi  bilan  bog‗liq 
masalalar  faol  muhokama  qilinib,  ularni  hal  etish  yо‗llari  qidirilmoqda.  Budavrda 
insonning huquq va manfaatlari sohasida xalqaro qonunchilik tizimi shakllandi. BMT 
tomonidan  yetmishga  yaqin,  Yevropa  Kengashi  Bosh  assambleyasi  tomonidan  bir 
yuz  oltmishdan  ziyod,  YUNESKO  da  yetmishdan  ortiq,  Yevropada  xavfsizlik  va 
hamkorlik tashkiloti tomonidan о‗ttizdan kо‗proq insonning huquq va manfaatlariga 
taalluqli xalqaro konvensiyalar, deklaratsiyalar, paktlar qabul qilindi. Hozirgi  paytda 
insonning huquq va manfaatlari  bо‗yicha 400 yaqin xalqaro hujjat mavjud.