Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari kafedrasi intellektual va ma’naviy tarbiya asoslari fanining

BURCH  —  inson  ma’naviyatining  tarkibiy  qismi,  ma’naviyat  falsafasining  fundamental 
kategoriyalaridan  biri.  Bu  tushuncha,  oila  va  b.  shu  kabi  tuzilmalarning  shaxs  zimmasiga 
qo‘ygan talablariga nisbatan insonning axloqiy mas’uliyatini, majburiyatini, ularni bajarish ichki 
ma’naviy  zaruriyat  ekanligini  anglashini  ifodalaydi.  B.ning  axloqiy  kategoriyalar  tarkibidagi 
xususiyati shundaki, bu axloqiy qadriyat manbai inson bo‘lib, insonning jamiyatga, ularning turli 
tuzilmalariga  munosabatida  namoyon  bo‘ladi.  B.  kategoriyasi  mas’uliyat,  o‘zlikni  anglash, 
vijdon, xulq kabi axloqiy kategoriya va tushunchalar b-n bog‘liq holda yuzaga chiqadi. CHunki 
B.  insonning  axloqiy  qiyofasini  tavsiflovchi  tushunchadir.  B.  ijtimoiy-individual  xususiyat  va 
sub’ektiv jihatlarga ega. Avvalo, u ijtimoiy mazmun-mohiyat kasb etuvchi, har qanday shaklda 
bo‘lmasin, mas’uliyat, majburiyat kabi insoniy qadriyatlarga tayanadi. SHu bilan birga, har bir 
kishi  uchun  umumiy  bo‘lgan  oila,  ota-ona,  Vatan,  xalq  oldidagi  umumiy  B.  bilan  bir  qatorda, 

---

85 
 
B.ning  individual  darajasi  ham  mavjud.  Bu  darajadagi  B.  tushunchasi  aniq  bir  kishiga  xos 
va’daga  vafo,  o‘z  so‘zida  turish,  obro‘-e’tibor  va  sha’nini  saqlash  tarzida  namoyon  bo‘ladi. 
B.ning  ijtimoiy-siyosiy  asoslari  ko‘p  hollarda  Konstitutsiya  va  qonunlarda  o‘z  aksini  topadi. 
Uning iqtisodiy asoslarini  turli  shartnomalarda  yaqqol  ko‘rish  mumkin.   B. o‘z erki b-n tanlab 
olingandagina ma’naviy-axloqiy kategoriya sifatida amal qiladi. B.ning eng chuqur negizlaridan 
biri  iymon-e’tiqod  bo‘lib,  bunday  sifatga  ega  inson  B.ni  chuqur  anglabgina  qolmay,  unga 
sadoqatli ham bo‘ladi. SHuning uchun inson ma’naviyatida B.ning chuqur o‘rin olishi masalasi 
ma’naviyatshunoslikning dolzarb mavzularidan biri bo‘lib hisoblanadi.