Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

3. Elektromexanik mashinalar davri 19 asr oxiridan 20 asr 
o‘rtalarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Elektrotexnikaning 
rivojlanishi hisoblash mashinalarida inson jismoniy mehnati o‘rniga 
elektr energiyani qo‘llashga olib keldi. Elektromexanik mashinalar bilan 
bir vaqtda yangi mashina turlari, hisoblash - analitik mashinalari paydo 
bo‘lib, ularda hisoblash operatsiyalari bajarilib, avtomatik usulda natijalar 
taqqoslanilib, tahlil qilinish imkoni yaratildi. Bunday mashinalardan eng 
birinchisi 1888 yil AQShda Xollerit tomonidan yaratilib, unga 
"tabulyator" nomi berildi. Bu mashinalarda axborot tashuvchilar sifatida 
perfokartalar hizmat qilgan. 
4. Elektron hisoblash mashinalar davri XX asrning 40-yillari 
o‘rtalaridan boshlanib to hozirgi kungacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga 
oladi. Bu davr elektronikaning rivojlanish davri bilan bog‘lik bo‘lib, 
uning asosida hisoblash mashinalarining yangidan-yangi turlari va 
modellari dunyoga keldi.
Hisoblash texnikasining qisqacha tarixi. Hisoblash texnikasining 
qisqacha tarixi 1.6.1 rasmada keltilgan.
Mexanik mashinalargacha bo‘lgan davr. Inson hisoblay 
boshlashidagi dastlabki hisoblash vositasi bo‘lib odamlarning barmoqlari 
xizmat qilgan. Odam tabiiy hisoblash vositasi bo‘lmish qo‘l va oyoq 
barmoqlari yordamida faqat sanash ishlarini bajargan. Mazkur vosita 

---

21 
yordamida biror hisoblash nari tursin, balki ikki yoki undan ortiq raqamli 
sonlarni qo‘shish ham juda qiyin yoki umuman mumkin emas. Shuning 
uchun asta-sekin sun’iy hisoblash vositalari vujudga kela boshladi. 
Shubhasiz birinchi hisoblash vositalari toshlar va tayoqchalardir. So‘ngra 
birka, abak, Neper tayoqchalari, rus cho‘tlari vujudga keldi. Ushbu 
davrda quyidagilar kashf etilgan:
• eramizdan avval 30 ming yil – Qazilmalardan “veston suyaki” 
topilmasada bir xil oraliq uzunlikliklarda belgilar qo‘yib chiqilgan, 
bu esa o‘sha davrda ajdodlarimiz hisoblash usullarini 
qo‘llashganligidan dalolat beradi; 
• eramizdan avval 4 ming yil – Shumer sivilizatsiyasida nopozitsion 
sanoq tizimi qo‘llanilganligi qo‘lyozmalardan aniqlangan; 
• eramizdan avval 3 ming yil – Mesopatamiya matematiklari 
oltmishlik pozitsion sanoq tizimini qo‘llashgan; 
1.6.1. – rasm.