Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Kompyuter tarmoqlarida himoyalash deb foydalanuvchilarni 
ruxsatsiz tarmoq elementlari va zaxiralariga egalik qilishni man etishdagi 
apparatli, dasturiy va kriptografik usullar va vositalar, hamda tashkiliy 
tadbirlarga aytiladi. 
Bevosita telekommunikatsiya kanallarida xavfsizlikni ta’minlash 
usullari va vositalarini quyidagicha tasniflash mumkin: 
 
 
 
 
 
 
8.5.5. - rasm. Telekommunikatsiya kanallarida xavfsizlikni 
ta’minlash usullari tasnifi 
Yuqorida keltirilgan usullarni quyidagicha ta’riflash qabul qilingan: 
to‘sqinlik – bu apparatlarga, ma’lumot tashuvchilarga va boshqalarga 
kirishga fizikaviy usullar bilan qarshilik ko‘rsatishga aytiladi. 
Egalikni boshqarish – tizim zaxiralari bilan ishlashni tartibga solish 
usulidir. Ushbu usul quyidagi funksiyalardan iborat: 
• tizimni har bir obyektini, elementini identifikatsiyalash, masalan, 
foydalanuvchilarni; 
• identifikatsiya bo‘yicha obyektni yoki subyektni haqiqiy, asl 
ekanligini aniqlash; 
• vakolatlarni tekshirish, ya’ni tanlangan ish tartibi bo‘yicha
(reglament) hafta kunini, kunlik soatni, talab qilinadigan zaxiralarni 
qo‘llash mumkinligini tekshirish; 
• qabul qilingan reglament bo‘yicha ishlash sharoitlarini yaratish va 
ishlashga ruxsat berish; 
• himoyalangan zaxiralarga qilingan murojaatlarni qayd qilish; 
• ruxsatsiz harakatlarga javob berish, masalan, signal berish, o‘chirib 
qo‘yish, so‘rovnomani bajarishdan voz kechish va boshqalar. 
Usullar 
To‘s-
qinlik 
Egalikni 
boshqarish 
Niqoblash 
Tartiblash 
Majbur-
lash 
Unda-
moq 

---

244 
Vositalar 
norasmiy
rasmiy
dasturiy
tashkiliy
qonuniy
axloqiy va 
odobiy 
texnikaviy 
texnikaviy 
apparatli