Mineral, formula a navlari (R.) Singoniya

Guruch. 12. Magmatik jinslarning struktura turlari:
1 - kristalli; 2 - bir xil donador; 3 - shishasimon;
4 - porfirik; 5 - porfirik.

Guruch. 13. Magmatik jinslarning teksturalari:
1 - massiv; 2 - slanets; 3 - bodom shaklidagi; 5 - suyuqlik.
quyidagi sabablarga ko'ra to'liq kristalli tengsiz struktura va zich massiv tekstura bilan tavsiflanadi :­
bitta) er qobig'ining chuqur qatlamlarida million yillar davomida magmaning sekin qotib ketishi;
2) magma gazlar va bug'larni (hajmning 12% gacha) saqlaydi, bu esa kristallning yaxshi o'sishiga yordam beradi;
3) zich to'qimalarni yaratishni ta'minlovchi qatlamlarning yuqori bosimi .
Xuddi shunday sharoitlar tomir tog' jinslarining hosil bo'lishida ham yuzaga keladi.
Effuziv jinslar shishasimon va kriptokristalli nozik taneli tuzilmalar bilan ajralib turadi, bunda ­uchuvchi komponentlar (gazlar, bug ') bo'lmagan sirtga otilib chiqqan lava nisbatan tez qotib qoladi .­
Faqat effuziv jinslar ­qotib qolgan lavadan gazlar ajralib chiqishi tufayli g'ovakli va pufaksimon tuzilishga ega .­
Magmatik jinslar, shuningdek , kimyoviy tarkibi bo'yicha, birinchi navbatda, kremniy kislotasi ( SiO ₂ ), erkin shaklda (kvars) ham , jinsni tashkil etuvchi boshqa silikat minerallari tarkibida ham tasniflanadi.
Kremniy kislotasi ulushiga qarab ­magmatik jinslar kislotali (>65%), oraliq (65-52%), asosiy (52-45%) va ultrabazik (45% dan kam) bo'linadi.
Magmatik jinslarni tasniflash sxemasi 5-jadvalda, tog' jinslarining individual xususiyatlari esa "Tog' jinslarining kaliti" da keltirilgan (" ­Geologiya bo'yicha seminar" ga qarang ).­
 
 
Eng keng


To'rtta jinslar guruhining har biri kremniy kislotasi va asoslarning nisbati, shuningdek, ­ma'lum bir ustunlikdagi ochiq va quyuq rangli minerallar to'plami bilan tavsiflanadi.
Kislota jinslarida kremniy kislotasining miqdori shunchalik yuqoriki, uning ortiqcha qismi aniq ifodalangan kvarts donalari bilan ifodalanadi. Kvarsdan tashqari, ular dala shpatlarini, shuningdek, quyuq rangli minerallarni o'z ichiga oladi - slyuda ­, shoxli, augit.
O'rtacha jinslarda kremniyning miqdori asoslar miqdoriga teng, ­shuning uchun ular tarkibida engil (dala shpati, ­plagioklaz) va qorong'i (shoxli, biotit) minerallar ­taxminan teng miqdorda bo'lib, toshga och kulrang yoki kulrang rang beradi.
Asosiy jinslarda kremniy kislotasi asoslarga qaraganda kamroq , shuning uchun bu jinslar ­kremniy oksidi (shox, labradorit, augit) ­kam bo'lgan quyuq rangli minerallardan iborat bo'lib ­, toshga quyuq rang beradi.
Ultra asosli jinslar tarkibida kremniy kislotasi va och rangli minerallar juda kam, jinslar esa quyuq rangli minerallardan (80% gacha olivin, piroksenlardan) iborat bo‘lib , ular to‘q yashildan qora ranggacha bo‘ladi.
 
Cho'kindi jinslar
Er qobig'ining sirt qatlamlari 80% ­cho'kindi jinslar bilan qoplangan va ularning 95% dengizdan kelib chiqqan ­. Ular turli tashqi (ekzogen) omillarning mavjud jinslarga ta'siri natijasida Yer yuzasida hosil bo'lgan. ­Choʻkindi jinslar hosil boʻlishining toʻliq sikli 4 bosqichni oʻz ichiga oladi: materiyaning nurash orqali mobilizatsiyasi -> yemirilish mahsulotlarini koʻchirish -> oxirgi suv havzalarida (dengizlar, okeanlar) choʻkindiga tushish -> diagenez (choʻkindilarning qattiq ­toshloq jinslarga aylanishi).
Ob -havo - bu haroratning o'zgarishi, atmosfera, suv va organizmlarning kimyoviy va mexanik ta'siri ostida ­er yuzasi sharoitida jinslarning ­jismoniy va kimyoviy o'zgarishi jarayoni ­. Yiqilish mahsulotlarining aksariyati suv ­oqimlari bilan olib ketiladi, ba'zilari esa o'z o'rnida qoladi va to'planib , asosan gilli jinslardan iborat bo'lgan nurash qobig'ini hosil qiladi.
Ob-havo mahsulotlarini ­tashish (tranzit qilish) qattiq va erigan shaklda daryolar, daryolar, ­vaqtinchalik oqimlar, muzliklar, dengiz to'lqinlari va oqimlari , shamol va ­er yuzasida harakat qiluvchi boshqa geologik vositalar orqali amalga oshiriladi. ­Oqimning oxirgi suv havzalariga o'tish yo'llari bo'yicha modda qisman cho'kindi va bo'sh cho'kindi jinslarni hosil qiladi. Cho'kindilarni tashish va to'plashning ­hozirgi ekzogen omiliga qarab , quyidagi genetik tiplar ajratiladi: yon bag'irlardagi vaqtinchalik oqimlar - deluviy, daryolar va oqimlar - allyuviy, muzliklar - dengiz ­, shamol o'zgaruvchan qumlar, qumtepalar, qumtepalar.
Cho'kindi jinslarning vayron bo'lishi natijasida qit'alardan olib kelingan oqimlarning (dengizlar, okeanlar, ko'llar) oxirgi suv omborlarida cho'kishidan iborat . Yog'ingarchilikning paydo bo'lish usuliga qarab (mexanik, kolloid eritmalarning koagulyatsiyasi ­, to'yingan eritmalardan tirik organizmlar ishtirokida kristallanish va boshqalar) mexanik, kimyoviy, biokimyoviy jarayonlar va ­tegishli cho'kmalar farqlanadi.
Diagenetik jarayonlar siqilish, suvsizlanish (suvsizlanish), kolloid cho'kindilarning qayta kristallanishi, sementlanish va boshqalar ta'sirida yangi yotqizilgan cho'kindilarning fizik-kimyoviy o'zgarishining barcha hodisalarini qamrab oladi . ­Bu jarayonlarning natijasi cho'kindilarning toshlanishi (litifikatsiya) va cho'kindi jinslarning paydo bo'lishidir.
bosqichidan diagenezgacha ­cho'kish jarayonlarining butun majmuasi ­litogenez yoki litogenez (tosh hosil bo'lishi) deb nomlangan.
Sedimentatsiya jarayonlari va mahsulotlarini ­maxsus geologiya fani - litologiya (yunoncha «lithos» - tosh, «logos» - so'z, ta'limotdan) o'rganadi.
Tog' jinslarining vayron bo'lishi va cho'kindilarning to'planishi ­hamma joyda sodir bo'ladi. Jismoniy-geografik sharoitlar va mavjud ekzogen omil ­ularning tarkibi va tuzilishida sezilarli iz qoldiradi . Ba'zi hollarda cho'kindi jinslar tog' jinslari va minerallarning bo'laklaridan, boshqalarida - organik qoldiqlarning to'planishidan, boshqalarida - ­suvli eritmalardan cho'kma bo'lgan kristalli donalardan iborat. Deyarli barcha cho'kindi jinslarda hayvonlar va o'simliklarning toshga aylangan qoldiqlari topiladi, bu esa cho'kindilarning to'planish shartlarini aniqlashtirishga imkon beradi ­.
Cho'kindi jinslarning katta qismi uchun ­qatlamli tekstura xarakterlidir, bu erda har bir qatlam ­cho'kindilarning ma'lum bir tezlikda doimiy to'planishi natijasidir, bu ko'pincha cho'kindilarning to'planish muhitining vaqtini va tabiatini aniqlashga imkon beradi. Shunday qilib, masalan, gorizontal qatlamlanish dengiz va ­koʻl choʻkindilari, daryo choʻkindilarining qiya qatlamlanishi, ­deltay va eol choʻkindilarining diagonal qatlamlanishi va boshqalarga xosdir (14-rasm).