Министерство высшего и средне-специального образования республики узбекистан

Oltinnning qotishmalari
Xozirgi kunda oltin va kumushning juda kup qotishmalari mavjud. Ular yaxshi o`rganilgan. Bu qotishmalar katta amaliy ahamiyatga ega.
Oltin kumush bilan birinchi turdagi uzluksiz qattiq eritmalar qatorini mavjud qiluvchi qotishmalar hosil qiladi. Au-Ag qattiq eritmasi sariq - yashil rang kasb etadi. Moddalar 50% dan aralashganda qotishma rangi och sariq tusga kiradi. Oltin va kumush qotishmasi «yumshoq» va yaxshi bolg’alanish xususiyatiga ega. Oltin va palladiy qotishmasi ham kumush-oltin qotishmasi kabi cheksiz eritma qatorini tashkil etadi. SHu boisdan ham Ra (palladiy) tish-protez texnikasida ishlatiladi.
Oltin mis qotishmasi 2-tur holat diogrammasiga xos, uzluksiz eritma qatorini hosil qiladi. Bu eritmada eriy olish minimumi 884 <sup>o</sup>S da 18% Su ga teng. Au-Su qotishmasi qizil-sariq tusga kiradi. Tish-protez texnikasida keng ishlatiladi. Au-Su qotishmasi Ai ga qaraganda qattiq va mustahkamdir. Mis odatda oltin va kumush pullariga qattiqlik berish va ishlatilganda emirilib ketishdan asrash uchun liggatura sifatida qushiladi.
Oltin bilan qo`rg’oshin qotishmasi, «verkbley» ya`ni oltin-qo`rg’oshin aralashma eritmalaridan oltinni kupelyatsiya (qo`rg’oshinni bug’lantirib haydash) yo`li bilan rafinatsiya (tozalash) uchun amaliy ahamiyatga ega.
Oltin qo`rg’oshin qotishmasi 2 ta kimyoviy birikmalar Au<sub>2</sub> Rb va AuRb<sub>2</sub>. Au-Rb qotishma 15% Rb da evtetik qotishma hosil qiladi. Qo`rg’oshin oltin kristallari orasida erimay qotadi va shu boisdan bu qotishma mo`rt bo`ladi. Taxminan 700-800 ^oS da RbO sifatida bu qotishma tarkibidan qo`rg’oshin uchib ajraladi.
1. Amaliy pirometallurgiya jarayonida qo`rg’oshin erigan holda oltinni o`zida «yutib» tuplay oladigan kollektorga aylanadi.
Qo`rg’oshin erigan holda oltinni 14,8% Au gacha to`play oladi.
Oltin surma donogramma sistemasi 25% Rb da evtektika hosil etib, 460 ^oC da eriydi. Oltin tarkibidagi surma, oltinga yomon xislat beradi, qotishma sifatini buzadi. Surmali oltin past navli hisoblanadi. Oltin va qalay AiSn₂ va AuSn₄ birikmalarini hosil qilib 250 va 309 ^oC da eriydi.
Oltin-rux birikmasi katta ahamiyatga ega. Bu qotishmaning Au₃Zn, AuZn, AuZn₃ kimyoviy birikmalari mavjud. Oltin va simob qotishmasi katta fazaviy va amaliy ahamiyatga ega. Bu birikma asosida oltinni amal’gamalash yo`li bilan rudalar tarkibidan ajratib olish kashf etilgan. Oltin-simobning uchta AuHg<sub>2</sub>, Au<sub>2</sub>Hg, Au<sub>3</sub>Hg birikmasi mavjud. Simob 16,7 % bo`lsa evtektika beradi. Oltin va simob birikmasi 310 ^oC da ajrab ketadi.