Ministrligi

4.1-keste 
Oqıtıwshınıń tuwrı shólkemlestirgen qarım-qatnası oqıwshınıń 
ózligin ańlaw funkciyasın rawajlandıradı. Bunda oqıtıwshınıń 
wazıypası qarım-qatnas tiykarında oqıwshılarǵa óziniń menligin 
PEDAGOGIKALÍQ QARÍM-QATNAS FUNKTSIYALARÍ
 
 
-óz ara xabar almasıwdı jolǵa qoyıw; 
-tálim-tárbiya is-háreketin birgelikte shólkemlestiriw;
-oqıwshılardı erkin pikir júrgiziwge úyretiw; 
-qolaysız hálattı klass ortalıǵı menen birgelikte qayǵırıw, sheshiw; 
-doslar ushın qayǵırıw hám olarǵa járdem beriwge erisiw; 
-ózligin ańlaw, oqıwshılar menen qarım –qatnasta qanaatlandırıwdı 
seziw. 
52

---

ańlawın, shaxs sıpatında óz pikirin qorqpay erkin aytıw, ortalıqta óz 
ornın biliwı, óz ózin bahalawdı úyretiw kerek.
Pedagogikalıq qarım-qatnas dúzilisi tárepinen oqıtıwshı 
dóretiwshiliginiń siyrek ushırasatuǵın kórinisi bolıp esaplanadı. 
Pedagog alımlar oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qarım-qatnasına 
kóplep pikirlerdi ilimiy shıǵarmalarında bayan etip hám qarım-
qatnas, eń aldı menen, oqıtıwshınıń jeke psixologiyalıq qásiyeti 
sıpatında payda boladı. Alımlar bolsa, qarım-qatnas ushın 
oqıtıwshıǵa baǵdar beredi. Solay etip, rus pedagogı V. A. Kan-
Kaliktiń pikirinshe, oqıtıwshınıń pedagogikalıq qarım-qatnası 
dúzilisi tómendegi baǵdarlarda ámelge asırıladı: 
1. Prognostikalıq basqısh (modellestiriw): Oqıtıwshı tárepinen 
klass ortalıǵı menen qarım-qatnastı modellestiriw.
2. Kommunikativlik baylanıs: oqıwshı menen dáslepki ózara 
tanısıw barasında qarım-qatnastı shólkemlestiriwge erisiw.
3. Pedagogikalıq barıs: Oqıtıwshınıń háreketi, pedagogikalıq 
sheberligi, álbette, qarım-qatnastı basqarıwǵa qaratılǵan bolıwı 
kerek.
4. Nátiyjeler analizi: Ámelge asırılǵan qarım-qatnastı analiz 
etiw, tabıs hám kemshiliklerin ádalatlı bahalap, keleshektegi is-
háreketi ushın modellestiriw.
Alımnıń pikirleri tiykarında qarım-qatnastıń usı baǵdarların 
tómendegishe táriplew múmkin: 
Modellestiriw basqıshında auditoriyanıń barlıq rejelerge juwap 
beriwi, hár bir oqıwshınıń psixologiyalıq qásiyetlerin úyreniw, 
tálim–tárbiya barasında ushırasıwı múmkin bolǵan qıyınshılıqlar 
dinamikasın aldınnan kóre alıw hám aldın alıw, qarım-qatnastıń 
ózara sheriklik tiykarında qurılıwı, yaǵnıy qarım-qatnas oqıtıwshı 
shaxsına emes, bálki oqıwshı shaxsına da sáykes keliwin támiyinlew 
zárúr.
Kommunikativlik baylanıs basqıshında klass ortalıǵın ózara 
qarım-qatnasqa tez tartatuǵın sáwbet texnikasın puxta biliwı, olardıń 
barlıq qızıǵıwchılıgına juwap bere alıw, erkin pikir bildire alıwına 
imkaniyat jaratıw hám oqıwshılar sanasına jaqsı tásir etiwdin túrli 
usılların qollanıw metodların iyelewi lazım.
Pedagogikalıq proces basqıshında oqıtıwshınıń is háreketi 
álbette tálim –tárbiyalıq islerdi belgili bir jóneliske salıw, oqıwshılar 
53

---

qatnasın qollap - quwatlaw, klass ortalıǵınıń rásmiy hám rásmiy 
emes liderleri menen ádalatlı qarım-qatnastı shólkemlestiriw, óz 
pikirlerin ortalıq pikirleri menen real sharayatqa úylestire alıw 
kónlikpelerin jaratıw sıyaqlı is-háreket alıp barıladı.
Nátiyjeler analizinde oqıtıwshı óz is-háreketine qalıs baha 
beriwi, tabıs hám kemshiliklerin esapqa alıp, kelesi tálim-tárbiyalıq 
is-háreketinde kritikalıq qollawdı biliwı lazım, usı jónelistegi 
maqset, reje hám nátiyjelerdiń birligi támiyinlenedi, oqıw tárbiya 
barısında 
oqıtıwshı 
oqıwshılar 
menen 
qarım-qatnastı 
shólkemlestiriw hám basqarıwda basshılıqtı, jetekshi bola alıwdı 
biliwı kerek.
Oqıwshılardıń ádep-ikramlılıq tárepten tárbiyalanǵanlıǵı onıń 
qorshaǵan ortalıqqa bolǵan múnásibetinde belgili boladı. Ádep-
ikramlılıq jaqtan tárbiyalanǵanlıq oqıwshınıń sezimlerinde ishki 
keshirmelerinde ańlatıladı hám minez-qulqında, oqıtıwshı menen 
qarım-qatnas barasında júzege shıǵadı. Oqıwshılar menen jaqın 
múnásibette bolıw hám mehribanlıqtı kórsetiw, oqıtıwshınıń klass 
ortalıǵı menen múnásibetinde tuwrı hám ádalatlı qarım-qatnastı 
shólkemlestiriwde tiykarǵı derek boladı.
Qarım-qatnas túrli xızmetler arqalı shaxs is háreketi ushın 
sociallıq maydan jarattı, shaxstıń sociallıq minez – qulqın 
qáliplestirdi. Oqıtıwshı tálim – tárbiya barasında óziniń jeke 
jetekshilik hám basshılıq rolin atqaradı. Sabaq barısında bolsa 
oqıtıwshı oqıwshılardı shólkemlestiriwshi hám atqarıwshı rollerde 
bolıwına imkaniyat jaratıp beriwi kerek. Qarım-qatnas tiykarında 
shaxs ózligin tanıwdı úyrenedi. Oqıtıwshı sabaqtı rejelestirer eken, 
tek úyrenilip atırǵan sabaq teması haqqında maǵlıwmatlar tiykarında 
oqıwshılardı xabar kólemine tartıwdı oylamawı kerek, bálki 
oqıtıwshınıń járdemine mútáj bolǵan oqıwshılardı tabıw, olarǵa 
járdem beriw ushın sharayat jaratıw, hár bir oqıwshınıń qızıǵıwın 
támiyinley alıwshı sharayatlardı kóre alıw hám óz ara birge islesiwdi 
támiyinlewi kerek.
Pedagogikalıq is-hárekette oqıtıwshı qarım-qatnas tiykarında 
oqıwshılar menen jaqsı múnásibetti shólkemlestire alıwı, 
demokratiyalıq talaplardı qollawı hám birgelikte dóretiwshilik is-
háreketin alıp barıwı kerek. Pedagogikalıq qarım-qatnas bolsa, bul 
oqıtıwshı kásiplik iskerliginiń bir kórinisi bolıp, bunda tálim hám 
54

---

tárbiya mashqalaları oqıtıwshı hám oqıw tárbiya barısınıń basqa 
qatnasıwshıları ortasındaǵı ózara tásir deregi menen sheshiledi. Bul 
halatta oqıtıwshı baha beriwshi rolinde kórinedi hám onıń ózi baha 
alıwshı esaplanadı. Bunday hallarda pedagogikalıq tásir kórsetiw 
wazıypaları oqıtıwshınıń oqıwshılar menen pedagogikalıq qarım-
qatnası tómendegi principlerde kórinedi: