Ministrligi
Download 1.58 Mb. Pdf ko'rish
|
2. Пед.шеберлик (укув кулланма) P (2)
keń tarqalǵan formaları gúrriń, mektep lekciyası, dodalaw hám t. b.
Dialoglıq sóylew túrleri: soraw-juwap formasında boladı. Pedagogikalıq iskerlikti nátiyjeli alıp barıw ushın, oqıtıwshınıń sóylewi belgili talaplarǵa juwap beriwi, yaǵnıy sheshenlik sheberligin qáliplestiriw ushın lazım bolǵan kommunikativlik sıpatlarǵa juwap beredi hám sóylewi bir qatar normalarǵa sáykes keliwi lazım: atap aytqanda, zamanagóy normalarǵa, kórkem, ádebiy til normalarına. Pedagogikalıq sóylewdiń tuwrılıq, anıqlıq, sáykeslik, leksikalıq baylıq, kórkemlik hám tazalıq sıyaqlı kommunikativlik sıpatları oqıtıwshı sóylewiniń mádeniyatın belgileydi. Maqsetke muwapıq keletuǵın pedagogikalıq sóylew texnikası óziniń logikalılıǵı, isenimliligi, gúzetiwsheńligi menen bir neshe funkciyalardı atqaradı: Oqıtıwshı sóylewdiń birinshi funkciyası – úyrenilip atırǵan bilimlerdi tolıq halda berilwin támiyinlewden ibarat. Oqıtıwshı sóylewiniń kommunikativ ózine tánligi menen bilimniń oqıwshılar tárepinen qabıl etiliwi hám este qalıwı arasında tuwrıdan-tuwrı baylanıs bar. Sóylew bunı támiyinlewi yaki qıyınlastırıwı múmkin. Oqıtıwshınıń sóylewi tek maǵlıwmat berip qoymay, oqıtıwshınıń sanası, sezimine tásir etiwi, olardıń pikirlew iskerligin de jedellestiriw kerek. 127 Oqıtıwshı sóylewiniń ekinshi funkciyası – oqıwshınıń oqıw iskerligi procesinde oqıtıwshınıń sóylewi tiykarında, sabaqta úyrenilip atırǵan bilimlerdi nátiyjeli ózlestiriwin támiyinlewden ibarat. Oqıwshılar, oqıtıwshı sóylewin esitiw barısında bir qatar operaciyalardı ámelge asıradı: berilip atırǵan informaciyanı kórgizbeli formada anıqlastıradı, ózindegi bilim menen oǵan salıstırıp múnásibetin bildiredi, eslep qaladı, sóylew, logikası, pikirlerdiń rawajlanıwın gúzetip baradı. Dawıs tonınıń bálentligi, dawıstıń joqarılıǵı, birdey etip sóylew oqıwshılardı tartadı. Oqıw- biliwı procesiniń nátiyjeli bolıwına sabaqta oqıwshılar tárepinen tańlanǵan kommunikativlik minez- qulıq usılı da tásir etedi. Oqıwshı kóbinese, «únińdi óshir», «tınısh otır», «basıńdı kóterip otır», «shınıǵıwdı toqtat», «kitaptı jap» sıyaqlı narazılıqtı bildiriwshi sózlerdi paydalanadı yaki oqıwshınıń tema boyınsha jawabın bóledi, «ádettegidey hesh nárseni bilmeyseń», «sen bul temanı qalayınsha túsiner ediń», sıyaqlı pedagogikalıq taktqa tán bolmaǵan sózlerdi qollanadı. Bul jaǵday oqıtıwshı menen oqıwshı arasındaǵı múnásibettiń keskin buzılıwına, oqıwshılardıń sabaqqa beksendiliginiń páseyiwine alıp keledi. Oqıtıwshı sóylewiniń úshinshi funkciyası - oqıtıwshı menen oqıwshılar ortasındaǵı ónimli múnásibetti durıs támiyinlewden ibarat. Oqıtıwshınıń sóylew texnikası - oqıtıwshı hám oqıwshılar múnásibetin basqarıw rolin de orınlaydı. Bul orında barlıq nárse áhmiyetli: Oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa qanday múrájáát etiwi, sálemlesiwi, talaplardı qalay qoyıwı, qalay eskertiw, qálewin qalay bayanlaw; sóylewdiń súykimliligi, júzindegi bayanlaw, qarasları da oqıwshılarǵa tásir kórsetedi. Sabaqtan tısqarı sáwbette de bulardıń áhmiyeti úlken. Oqıtıwshınıń individual sáwbetlesiw usılı, (qorqıtıwǵa tiykarlanǵan, tárbiyalıq tásirge tiykarlanǵan) onıń psixologiyalıq xarakter ózgesheliklerine de baylanıslı. Oqıtıwshı sóylew texnikasınıń ózgesheligi dáslep oqıwshılarǵa qaratılǵan hám baǵdarlanǵan qızǵın hám úziliksiz iskerlik. Oqıtıwshınıń tálim-tárbiya procesindegi sóylewin anıń túrde pedagogtıń monologı dep ataw múmkin. Onda pedagogikalıq sheberliktiń eń teńsiz tárepleri jámlesken. Oqıtıwshınıń abıroy- 128 itibarı, nerv sistemasınıń bir tempte islewi, jumıs iskerliginiń ónimdarlıǵı hám unamlı nátiyjelerge erisiwi, onda sóylew texnikasınıń qay dárejede rawajlanǵanlıǵına baylanıslı. Oqıtıwshı awızeki sóylewdiń tiykarǵı ózgeshelikleri, onıń mazmunı oqıwshılar tárepinen eki kanal arqalı: dawıs hám vizual jol menen qabıl qılıwında. Vizual háreketler oqıtıwshı sóylewiniń tásirsheńligin, kórkemligin asıradı, ol oqıwshınıń keypiyatı haqqında da oqıwshılarǵa úziliksiz maǵlıwmat berip turadı. Sonıń ushın jas oqıtıwshı sáwbette óziniń sırtqı kórinisin basqara alıw kónlikpesin qáliplestiriwi kerek. Oqıtıwshı awızeki sóylewdiń jáne bir ózgesheligi, onıń improvizaciyalıq (hesh qanday tayarlıqsız) xarakterge iye ekenliginde. Tájiriybeli oqıtıwshı tekstke yaki konspektke qaramastan, úyde arnawlı tayarlanbastan-aq sóyleydi, oqıwshı onı tıńlap turıp, sóz hám bayanlap atırǵanında tutlıǵıp atırǵanlıǵın, geyde sóylewinde kemshiliklerdi kóre aladı. Usınday jaǵday júzege keledi, yaǵnıy oqıtıwshı orator sıpatında ózligi haqqında haqıyqattı, pikirlerin birinshi márte oqıwshılar menen bólisip atırǵanday túyiledi. Kommunikativlik sóylewdiń tabıslı bolıwı ushın oqıtıwshılar ózinde sheshenlik ónerine tán, bir qatar arnawlı qábiletlerdi rawajlandırıwı talap etiledi. Sociallıq perceptiv qábilet; Sociallıq kóz aldına keltiriw qábileti; Ózin basqara alıw qábileti; Sáwbette óziniń ruxıy halatın basqara alıw qábileti; Jigerlilik tásir kórsetiw qábileti; Isendire alıw qábileti; Sóylew texnikası tájiriybeleri hám kónlikpelerin nátiyjeli iyelew ushın sharayat jaratıwshı oratorlardıń ulıwmalıq ruwxıy, fiziologiyalıq ózgesheliklerin jetilistiriw, bunda kóz aldına keltiriwdi, obrazlı eske túsiriw hám fantaziyanı rawajlandırıw kózde tutıladı. Bunday iskerlikte dawıs, diapazon, tembr, dikciya, artikulyaciya, ritmika, durıs nápes alıw belgili rol oynaydı. Dawıs. Bazı oqıtıwshılarda dawıs tuwma qábilet sıpatında berilgen, biraq bul da shınıǵıp turmasa buzıladı. Oqıtıwshı óz 129 dawısın kúshli, iyiliwsheń, emocional tásirsheń qıla alıwı múmkin. Oqıtıwshı pedagogikalıq iskerliginde dawıstıń ózine tánligi nelerde kórinedi? Dáslep dawıs, shıǵarılǵan hawanı jutqınshaǵınan ótiw payıtında dawıs perdeleriniń terbelisi nátiyjesinde júzege keliwin atap ótiw lazım. Dawıs óziniń tómendegi ózgeshelikleri menen ózgeshelenedi: dawıs kúshi - dawıs apparatı organlarınıń belsendi islewine baylanıslı. Shıǵarılıp atırǵan hawa adamnıń dawıstı shıǵarıwda bolǵan basımı qanshelli kúshli bolsa, dawıs ta sonshelli bálent boladı; dawıstıń kóterińkiligi - dawıstıń bálentligine hám onıń kúshli sóylew apparatı organlarınıń iskerligine baylanıslı. Dawıs esitiliwiniń ushıwshańlıǵı (polѐtnost) bul dawıstı aralıqqa sáykeslendire alıwı, dawıstı basqara alıwı; Dawıstıń ıqshamlıǵı hám háreketcheńligi - oqıtıwshı sóylewiniń mazmunına, tıńlawshılarǵa sáykeslep ózgerte alıw qábiletine baylanıslı bolıp, bunda orator (sheshen) dawıstı jeńil basqarıw hám tıńlawshılarǵa biyimlestire alıwı túsiniledi. Download 1.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling