Ministrligi

Dikciya-anıq sóylew. Sóylewdiń anıqlıǵı oqıtıwshı ushın 
professional zárúrlik bolıp, oqıtıwshı sóylewin oqıwshılar tárepinen 
durıs túsiniliwin támiyinleydi. Sóylewdiń anıqlıǵı aytılıp atırǵan sóz, 
buwın hám dawıslardı qatań anıqlaydı. Ol sóylew apparatı barlıq 
aǵzalardı (erin, jaq, tis, jumsaq hám qattı tańlay, kishi til, gegirdek, 
tamaqtıń arqa tárepi, dawıs tútikshesi) birgelikte islewine baylanıslı. 
Til, erin, jumsaq tańlay, kishi til hám tómengi jaq sóylewde belsendi 
qatnasadı. Sonıń ushın da olardı shınıqtırıw úlken áhmiyetke iye.
Artikulyaciya – anıq sóylewdi jetilistiriw yaǵnıy artikulyaciya-
sóylew organlarınıń háreketleniwi arqalı júzege keltiredi. 
Artikulyaciya gimnastikası eki túrge bólinedi: Birinshisi sóylew 
apparatınıń dáslepki shınıǵıwları hám ekinshisi hár bir dawıslı hám 
dawıssızlardı durıs aytıwǵa úyretiwshi shınıǵıwlar (kórkem oqıw, 
jańıltpash aytıw t. b)
Ritmika – bul ayırım sóz buwınlarınıń aytılıw múddeti hám 
toqtawı, sóylewindegi tolıq dawamlılıq, sóylew hám bayanlawdıń 
náwbet penen óz ornında isletiliwin bildiredi. Sonıń menen birge, 
sóylewdi 
shólkemlestiriw 
procesi. 
Bul 
sóylewdiń 
baslı 
elementlerinen biri bolıp, geyde intonaciya hám pawza ornına 
sózden góre kúshli emociya tásir qıladı.
Ritm sóylewdiń eń tiykarǵı bólegi, sebebi «sóylew tempi» hám 
irkiliwler de tıńlawshılarǵa ıqtıyarsız túrde ózgeshe sezimlik tásir 
kórsetedi. K. S. Stanislavskiy ritmge tómendegishe tárip beredi: 
«Qurǵaq sóz shaqadan túsip atırǵan noqattay japırılıp shıǵadı, mánili 
sóz bolsa tap sınap toltırılǵan shar sıyaqlı áste-aqırın qáliplesedi. 
131

---

Berilip atırǵan bilimlerdiń qıyın bólegin oqıtıwshı áste-aqırın 
túsindiredi hám soń jáne de sóylewge ótiwi múmki.
Oqıw waqtınıń kóp bólegi (1/4,1/2) oqıtıwshınıń sóylewi menen 
baylanıslı boladı. Sonıń ushın oqıw materialın oqıwshılar túsiniwi, 
oqıtıwshı sóylewiniń jetikligi menen baylanıslı.
Tariyxtan belgili bolǵanınday, bazı adamlar ózleriniń sóylew 
dawısların jetilistirip barǵan. Atap aytqanda, Demosfen óziniń bul 
tarawdaǵı kemshiliklerin joǵaltıp barıp, áyyemgi Greciyanıń siyasiy 
oratorlarınan birine aylanǵan. Yaki Vladimir Mayakovskiy 20 
jasınan baslap rásmiy shıǵıp sóylewler ushın awzına mayda taslardı 
salıp, Rion daryası boyında sóz sóylewge shınıqqan.