Ministrligi

 
Temanı ózlestiriw ushın sorawlar 
1. Sheshenlik óneriniń payda bolıwı tariyxı haqqında aytıń? 
2. Shıǵıs oyshıllarınıń shıǵarmalarında sheshenlik óneri 
haqqında pikirler? 
3. Sóylew texnikasında sóylewdiń tiykarǵı ózgeshelikleri 
nelerden ibarat? 
4. Sóylewdiń 
tuwrılıǵı hám ráwanlıǵı, anıqlıǵı hám 
tásirsheńligine tárip beriń? 
5. Sóylewdiń logikalılıǵı degende neni túsinesiz? 
6. Til hám sóylew bir – birinen qalay parqlanadı: olardıń 
salıstırmalı analizi? 
7. Oqıtıwshı sóylew iskerliginiń komponentleri ne, olardı 
túsindiriń?
8. Oqıtıwshınıń sóylew mádeniyatın rawajlandırıw quralları? 
9. Sóylewdiń tásirsheńligi hám kórkemligi qalay sáwlelenedi, 
táriplep beriń? 
134

---

10.Tájiriybeli oqıtıwshı sóylewinde kórinetuǵın unamlı halatlar 
ne? 
11.Oqıtıwshı sóylewiniń funkciyaların túsindirip beriń? 
12.Bolajaq oqıtıwshı sóylew iskerligin qalay jetilistiriwi 
múmkin? 
 
Talabalardıń ózbetinshe tayarlıǵı ushın tapsırmalar 
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziw hám ol óz pikir-
talqılawlarıńızdı bildirgen halda “ózbetinshe jumıs” jazıń:
1. “Orta Aziyada sheshenlik óneriniń rawajlanıwı”.
2. “Házirgi 
kúnde 
oqıtıwshınıń 
sóylew 
mádeniyatın 
qáliplestiriw mashqalaları”.
 
 
135

---

8-TEMA. OQÍTÍWSHÍ MIYNETIN ILMIY 
SHÓLKEMLESTIRIW 
 
Mámleket hám jámiyet turmısın modernizaciyalaw-proceslerdi 
háreketke keltiriwshi kúshi. Ózbekstannıń búgingi hám keleshektegi 
izbe-izlik penen rawajlanıwınıń tiykarǵı wazıypası bolǵan insannıń 
ruwxıylıǵın hám kásiplik dárejesin rawajlandırıwda oqıtıwshılardıń 
tájiriybesin hám sheberligin jáne de jetilistiriw úlken áhmiyetke iye. 
Oqıtıwshı búgúngi kúnde tálim hám tárbiya berip atırǵan 
shákirtleriniń kamalatı menen mámleketimiz keleshegine úlken 
tırnaq tası qoyadı.  
Demek, búgingi kún oqıtıwshısı óz ústinde tınımsız miynet 
qılatuǵın, hár tárepleme keń pikirleytuǵın, aldınǵı pedagogikalıq 
hám xabar texnologiyaların effektiv qollana alatuǵın dóretiwshi 
shaxsqa, jaslardıń júregine tereń kirip baratuǵın joqarı pazıylet 
iyesine aylanıwın ómirdiń ózi tastıyıqlamaqta. Usınnan kelip shıǵıp, 
házirgi kúnde oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligin jáne de asırıw 
mashqalası dáwir talabı bolıp esaplanadı.
Demokratiyalıq huqıqıy jámiyet qurıw procesinde oqıtıwshınıń 
ornı, wazıypaları jas áwladtı tárbiyalawdaǵı juwapkershiligi úlken 
áhmiyetke iye. Alıp barılıp atırǵan reformalardıń unamlı nátiyjeler 
beriwin jetilisken hám kvalifikaciyalı qánigeler támiyinleydi. Olardı 
erjettiriw, tálim-tárbiya beriw, oqıtıwshıǵa júkletilgen talaplardıń 
kún sayın artıp barıwı, olardı orınlaw wazıypası oqıtıwshı miynetin 
ilimiy tiykarda durıs shólkemlestiriwge baylanıslı.
Házirgi zaman oqıtıwshısı óz pedagogikalıq miyneti procesin 
alıp barıw menen bir qatar tálim-tárbiya wazıypaların orınlaydı. Ol 
birinshi gezekte - bilimlendiriw mákemeleriniń oqıw procesindegi 
tiykarǵı shólkemlestiriwshisi. Oqıtıwshı tálim-tárbiya procesinde 
hám de oqıwdan tısqarı háreketinde oqıwshılardıń jarqın keleshegi 
ushın juwapker shaxs boladı. Usı úlken juwapkershilik unamlı 
nátiyjeler beriw ushın oqıtıwshı, aldın, óziniń pedagogikalıq 
sheberligine tayanadı. Pedagogikalıq sheberligi bul kvalifikaciya 
jıyındısı bolıp, onıń nátiyjesi oqıtıwshı miynetinde hám oqıwshılar 
qılıǵı, ádebi, tárbiyasında, keleshekte jetisken qánige kadr bolıp 
jetisiwinde kórinedi. Oqıtıwshı óziniń qızǵın miynet procesinde 
pedagogikalıq sheberligin tómendegi komponentlerin belgili 
dárejede ózlestiriw kerek: 
136

---

– jaslar psixologiyasına tiyisli bilimlerge iye bolıw; 
– sóylew mádeniyatınıń barlıq túrleri hám metodların biliwı; 
– 
oqıtıwshı 
qábileti(empatiya, 
perceptiv, 
didaktika, 
konstruktivlik, kommunikativ, ańlaw)niń mazmunın anıqlaw; 
– aktuorlıq sheberligin (mimika, pantomimika, hám. t. b. ) 
iyelew; 
– óziniń keypiyatın basqarıp biliwı; 
– 
tárbiyalanıwshılar 
menen qarım-qatnas mádeniyatın 
ózlestiriw; 
– pedagogikalıq texnika usıllarınan qollana biliwı.
Usı pedagogikalıq sheberlik komponentleri mámleketimizde alıp 
barılıp atırǵan reformalar, social-ekonomikalıq talaplardıń 
mazmunınan kelip shıǵıw kerek. Ulıwma milliy dástúr talapları, úrp-
ádet 
hám 
dástúriy 
pedagogikalıq 
sheberligi 
tiykarında 
shólkemlestirilgen oqıtıwshı miynetiniń tiykarǵı mazmunında 
kórinedi. Oqtıtıwshı miynetiniń tabıslı hám effektiv bolıwı onıń 
ilimiy tárepten puxta shólkemlestiriwine, miynetti shólkemlestiriwge 
tásir etetuǵın shárt-sharayatlarǵa hám miynetti ámelge asırıw jolların 
tuwrı belgilewge baylanıslı. Oqıtıwshı miynetti hár dayım 
dóretiwshilik penen ámelge asıradı, sonıń ushın miynetti ámelge 
asıratuǵın oqıtıwshı onı jaqsı rejelestiriwi, ózi puxta iyelegen 
pedagogikalıq sheberligine hám ilimine tayanıwı kerek. Házirgi 
zaman xabar kommunikaciyalıq texnologiyaların rawajlandırıw 
dáwirinde oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda shólkemlestiriw ilim 
hám texnika jetiskenliklerin oqıtıwshı tárepinen qay dárejede 
ózlestiriwine de baylanıslı.
Usı menen birge, oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda 
shólkemlestiriw ushın pánler integraciyasın, pedagogikalıq hám 
psixologiya pánleriniń eń sonǵı jetiskenliklerin úziliksiz túrde 
ózlestirip barıwı shárt. Usı bilimler xabar kommunikaciyalıq 
texnologiyaları, ilimiy jurnallar, ilimiy ádebiyatlar tiykarında 
ózlestiriledi.
Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda shólkemlestiriwde waqıttan 
únemli paydalanıw, óziniń keń imkaniyatların hámiyshe esapqa 
alıw, oqıw hám tárbiya procesinde hár bir minuttan ónimli 
paydalanıw, waqıttı biykarǵa ótkiziwge jol qoymaw – bul tabıslılıq 
137

---

girewi. Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda shólkemlestiriwde eń 
dáslep: 
– óz dóretiw imkaniyatlarına iseniwi; 
– tálim shólkemlerinde alıp barılatuǵın tálim-tárbiya procesin 
tolıq biliwıi; 
– hár bir tárbiyalanıwshınıń ruwxıy jaǵdayın biliwi; 
– óz miynet mexanizmin, nızamlılıqların, sheklengen 
imkaniyatların jaqsı ańlaw; 
– 
tálim-tárbiya 
procesinde 
xabar 
kommunikaciyalıq 
texnologiyalarınan ónimli paydalanıp biliwıi shárt.
Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda durıs shólkemlestiriw bir 
maqsetke qaratılǵan sociallıq paydalı miynet bolıp, ol joqarıda 
kórsetilgeninen tısqarı aqıl hám dıqqattı, fizikalıq kúshti hám 
ǵayrattı talap etedi.
Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda durıs shólkemlestiriwi olardı 
ǵárezsiz, erkin háreket etiwi, óz pikirlerin anıq hám tolıq bildiriwine, 
hár tárepleme jetik insan etip tárbiyalawda, óz kásibin puxta 
ózlestiretuǵın jetik qánige tayarlawǵa tiykar jaratadı.
Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda durıs shólkemlestiriwde 
oqıwshılar menen alıp barılatuǵın hárekettiń tómendegi baǵdarlarına 
itibar beriwi lazım: 
– oqıtıwshı hám oqıwshılardıń eki tárepleme bir birine tásir etiw 
nátiyjeleri; 
– oqıtıwshınıń oqıwshılar jámááti menen islew qábileti; 
– topar belsendileri menen alıp barılatuǵın pedagogikalıq 
háreketiniń unamlı nátiyjeleri.
Oqıtıwshı miynetin ilimiy tiykarda durıs shólkemlestiriwde 
tómendegi qurallarǵa itibar beriwi lazım: