Ministry of education and science of the republic of kazakhstan

«YOUTH – DRIVING FORCE OF EDUCATION, SCIENCE AND SOCIETY» 
October 25-26, 2019 
Бірақ осы құндылықтардың өмірдегі мәнін түсініп, талдап, саралап қабылдайтын бұл 
-адам санасы. Адам санасында бірінші құндылықты анықтау үшін белгілі бір себепке 
байланысты қажеттілік оянады, әрі қарай сол қажеттілікті қанағаттандыру жолында өз 
алдана мақсат қойып өзі үшін құндылық негізін анықтап алады. Негізгі рухани-адамгершілік 
құндылықтар бұл адам бойынан бастау алады десек те болады. Себебі рухани-адамгершілік 
құндылықтар адам жаратылысы, олардың өмірге қарым қатынасы, тұрмыс тіршілігі, санлы 
іс-әрекеті мен сезамі арқылы өлшеніп, сараланып отырады. Сондықтан ең жоғары 
құндылықтардың өзегі - бұл адами қасиеттер және адам екендігі қоғам дамуында әрдайым 
дәлелденіп келген.
Құндылық өзгерісін зерттеген уақытта «құндылық» түсінігін жоғарғы ғылыми 
деңгейде қарау керек деп білеміз. «Құндылық» ұғымының мазмұнынан ғалымдар
А.Г. Здравомыслов, [3, 212 б]. М.С. Каган[3, 120 б]., В.П. Тугаринов, [4, 68 б]. және басқалар 
қоғамдық сананың барлық түрлерінің мынадай белгілерін айқындайды: маңыздылығы, 
пайдалылығы, қажеттілігі, анық мақсатқа ие болуы. В.Т. Тугаринов адамдар нені 
қастерлейді, соның барлығы құндылық деп анықтайды. Ол – зат, табиғат құбылыстары, 
қоғамдық үрдістер, адамның іс-әрекеттері, мәдени құбылыстары болуы мүмкін. Осыған 
орай адам ой-санасының өзгеріп толығып отыруы құндылықтың таңдалуына, осылай 
бұрынғы ол үшін құнды дүниенің негізі қазіргі уақыттағы құнды құбылыстың өз 
қажеттілігінен туындауына орай өзгеріске ұшырайтындығы дәлелденген.
А.Г. Здравомыслов құндылықтардың өзгерісін адамдардың рухани іс-әрекеті, рухани 
байлығы, жалпы айтқанда рухани мәдениетінің өзгеріске енуіне орай деп біледі. Зерттеу 
тақырыбына сәйкес М. Рокичтің "құндылық бағдарлары" әдістемесі бойынша жүргізілген 
тәжірибе деректеріне тоқталсақ: сыналушы студент жастардың сауалнама барысында 
алынған нәтижелер бойынша бірінші орын "отбасы" деп белгіленгендер сыналушылардың 
60% - ы үшін маңызды болды; респонденттердің 30% - ы үшін "өзін-өзі жетілдіру" құндылығы 
басым болды; "денсаулық" құндылығы сыналушылардың 5% - ы үшін маңызды болып 
табылады; "мамандық" құндылығы сұралғандардың 5% - ы үшін басты болып табылады. 5% 
Өзін-өзі жетілдіру; 60% -ы отбасы орын алады; осы прфессия бойынша іс жүзінде алған 
білімдерін меңгеру болып табылды. Бұл сауалнама бітіруші түлектер арасында жүргізілген 
болатын. М. Рокичтің "құндылық бағдарлары" әдістемесі бойынша нәтижелерді талдау 
барысында сыналатын терминалдық құндылықтар тізімінде бірінші орынды "Денсаулық" 
(физикалық және психикалық) құндылығы алады, ол зерттелетін студенттердің 42,1% - ы 
үшін басым болып табылады. Екінші дәрежелі орынды Бақытты отбасы өмірі құндылығы 
алады, ол сыналушылардың 21% үшін маңызды болды. 
Үшінші орынға өзіне деген сенімділік құндылығы анықталды (ішкі үйлесім, ішкі 
қарама-қайшылықтардан еркіндік, күмән), ол респонденттердің 10,5% үшін маңызды болып 
табылады. 
Тізімде ұсынылған басқа құндылықтар сыналушы студенттер үшін тең дәрежеде 
маңызды емес болып шықты. Бұл құндылықтар: 
- өмірлік даналық (ой-пікірдің кемелденуі және өмірлік тәжірибеге қол жеткізу; 
- махаббат (сүйікті адаммен рухани және физикалық жақындық); 
- өнімді өмір (өз мүмкіндіктерін, күші мен қабілеттерін барынша толық пайдалану)); 
- даму (өзімен жұмыс істеу, үнемі дене және рухани жетілдіру); 
- ойын-сауық (жағымды, ауыртпалықсыз уақыт өткізу, міндеттердің болмауы); 
Аспаптық құндылықтар иерархиясында "өміршеңдік" (әзіл сезімі) құндылығы 
басым, ол сыналушылардың 21% үшін маңызды болып табылады, "тәрбиелілік" (Жақсы 
мәнерлер) құндылығы сұралғандардың 15,7% үшін маңызды болып табылады торое және 
понденттер үшін маңызды. 
Студенттердің 10,5% - ы үшін мынадай құндылықтар басымдылық танытты: 
- ұқыптылық(тазалық), заттарды дұрыс ұстай білу, істерде тәртіп; 
- көзқарастың кеңдігі (басқаның көзқарасын түсіну, өзге де талғамдарды, әдет-

---

51