Mintaqalanishi

 
O’zbekiston landshaftlarining tasnifi, asosiy tasnif birliklari. O’zbekiston 
landshaftlari ham relyefga bog`liq ravishda morfotektonik belgilariga ko’ra tekislik 
va tog` landshaftlariga bo’linib, har biri alohida landshaft sinf (klass)lari sifatida 
ko’riladi. Ular ham o’z navbatida strukturali –denudastion, eol tekisliklariga, past 
tog`larga, o’rtacha balandlikdagi va baland tog`larga bo’linadi. Tekislik landshaftlari 
sinfida eng yirik birlik landshaftlar guruhidir. O’zbekiston landshaftlari suv rejimiga 
ko’ra avtomorf, gidromorf va yarim gidromorf landshaft guruhlariga bo’linadi.
Avtomorf landshaftlar tuproq-o’simlik qoplami sizot suvlari ishtirokisiz, 
asosan yog`in suvlari ta’sirida rivojlanadigan oddiy landshaftlardir. Ular 
suvayirg`ichlarda, baland tekisliklarda grunt suvi ancha pastda bo’lgan sharoitda 
tarkib topadi. Bu sharoitda tuproq va o’simliklar gorizontal zonallik qonuniyatlari 
asosida tarqaladi. Gidromorf landshaftlar yog`inlardan tashqari qo’shimcha suv 
manbaalari-oqar suvlar, grunt suvlari ishtirokida rivojlanadi va yil davomida ular 
ta’sirida bo’ladi. Grunt suvlarining chuqurligi mavsumiy o’zgarib turadigan va
ma’lum davrdagina tuproqlar rivojiga ta’sir etadigan hududlarda yarim gidromorf 
landshaftlar tarkib topadi. Bu landshaft guruhi avtomorf va gidromorf landshaftlar 
o’rtasida oraliq landshaftlar hisoblanadi.
O’zbekistonda o’ziga xos kenglik tabiat zonalarining mavjudligi va ularga 
mos balandlik mintaqalarining borligi respublika hududidagi tekislik landshaftlari 
sinfi doirasida cho’l (mo’’tadil, subtropik), voha; tog` oldi va tog`lar sinfida tog` 
chala cho’llari, tog` dashtlari, tog`-o’rmon dashtlari, tog` o’tloqlari, tog` o’rmonlari, 
tog` tundralari, glyastial-nival landshaft turlarini (tiplarini) ajratish imkonini beradi.
Landshaft turlari doirasida geoloik va geomorfologik mezonlarga, ya’ni relyef 
turiga, uni hosil bo’lishi bilan uzviy bog`langan yotqiziqlarga qarab landshaft toifalari 
(rodlarga) ajratiladi. Masalan, cho’l landshaft turi doirasida to’lqinsimon kuchli 

---

117 
parchalangan prolyuvial tekisliklar landshaft toifasini yoki yuzasi tekis prolyuvial 
tekisliklar toifasini ajratish mumkin.
Landshaft tasnifidagi eng kichik taksonomik birlik-landshaft xilidir (vid). U 
umumiy tabiiy xususiyatlarga ega bo’lgan alohida landshaftlar yig`indisidan iborat 
bo’lib tabiiy o’simlik (turlari) va unga mos bo’lgan tuproq xususiyatlariga qarab 
ajratiladi. N.A.Kogay O’zbekistonda 50 dan ortiq landshaft xilini ajratgan (1982) va 
ularni zonalar hamda mintaqalar bo’yicha joylashishiga qarab landshaft turlariga
gruhlashtirgan. O’zbekistondagi balandlik mintaqalarining quyi qismini tashkil 
qiluvchi cho’l turiga (tipiga) 33 ta landshaft xili kiritilgan. Bu turdan yuqorida 
joylashgan cho’l-dasht-quruq dasht landshaft turi 11 ta landshaft xilidan tashkil 
topgan. O’rmon-o’tloq dasht landshaft turidagi landshaftlar 4 xilga ajratiladi.
O’zbekiston landshaftlari paydo bo’lishi, tuzilishi (strukturasi) va boshqa 
muhim belgilariga ko’ra tizimga solinganda, guruhlashtirilganda ular quyidagi 
taksonomik birliklarga ajratiladi: sinf – landshaft guruhi – landshaft turi – landshaft 
toifasi – landshaft xili. 
Bunday tipologik landshaft komplekslarini ajratganda hududlarning tabiatiga 
ko’ra bir butunligi (yaxlitligi) emas, balki turli joydagi landshaftlarning o’zaro 
o’xshashligi (bir landshaft turiga kirishi) asos qilib olinadi.