Мир аммон деҳлавий чор дарвеш қиссаси

ш к.ти сураса ҳам шу бечора хурсанд бўлсин деб 
0( р.теришади. 
Ноумид 
қилишмайди. 
Подшоҳ 
олдида 
м> 
мпнг 
эътиборим 
катта. 
Барча 
аркону 
давлат 
ва 
» т л а р мени ҳурмат қилишади. Улар ҳафтада икки кун 
0\ гхонага бориб, ибодат қилишади. Эртага борадиган 
яунлари, сени ҳам олиб бораман.
Ксйин у мени едириб-ичириб ухлатди. Тонг отгач, 
мгми олиб бутхонага йўл солди. У ерга борсак, халқ 
мигилиб, 
бутга сиғиняпти. 
Подшоҳ амирлари билан 
и |динда, 
коҳинларнинг рўпарасида бош яланг, 
одоб 
Гшлан чордона ҳуриб ўтирибди. Сулув ҳизлар, жонон 
нигитлар чор атрофйа саф тортиб туришибди. Уларнинг 
цусни жамолини кўриб, ҳуру ғилмонми дейсиз. Мени 
V:! ҳимоясига олган марди азиз шундай деди:
— Энди мен нима десам, шуни қиласан.
— Амрингизни бекаму кўст бажараман,— деб жавоб 
бсрдим.
— Тўғри 
бориб, 
подшоҳнинг 
қўл-оёғини 
ўп-да, 
назирнинг этагидан тут.
Мен худди айтганидай қилдим.
— Бу ким? Нима демоқчи?— деб сўради подшоҳ.
— Эй, подшоҳим! Бу йигит менинг ҳариндошим. Под- 
шоҳнинг оёқларини ўпсам, деган орзуда узоқ ердан 
кслган,— деди ҳимоячим. — Агар улуғ бутдан ва жаноб- 
ларидан ижозат булса, вазир бошимни силаб, ғуломликка 
қабул қилса, деган умиди бор.
— Бизнинг мазҳаб, динимиз ва расмиятимизни қабул 
қилса, муборак бўлсин,— деди подшоҳ.
Шу заҳотиёқ бутхонанинг ноғоралари чалинди. Менга 
яхши чопон кийгазишди. Бўйнимга қора тизимча солиб, 
бут олдига олиб боришди-да, сажда қилишни буюришди.
— Эй, хўжазода!— деган овоз чиқди бут ичидан. — 
Бизнинг бандамиз бўлганинг хўб яхши бўлди. Эндиликда 
бизнинг раҳматимиз ва иноятимиздан умидвор бўлавер.
Бутнинг овозини эшитиб, барча халқ сажда қилгани 
срга ётиб, қичқиргани туришди:
— Эй, садри раҳмат! ўзинг моликсан, айтганингдай 
қиламиз.
Кеч кирди-ю, 
подшоҳ билан вазир отга миниб, 
вазирнинг саройи сари йўл олишди. Вазирнинг қизини 
расм-русумларини жойига келтириб, менга беришди. Куп 
молу дунё инъом қилишди. Улуғ бутнинг ҳукми билан 
қиз сенинг хизматингда бўлади, деб менга миннат-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дорчилик билдиришди. Қиз билан ёлғиз қолгач, қарасам 
менга насиб бўлмиш нозанин жуда чиройли, сочидан 
тирноғигача бекаму кўст, бир париваш экан. Шу кеча 
мен у билан қовушдим. 
Эрталаб подшоҳ ҳузурига 
бордим. Подшоҳ иноят ҳилиб чопон кийгазди ва ҳар 
доим қабулимда ҳозир бўлгин, деб ҳурмат кўрсатди. 
Орадан кўп ўтмай подшоҳнинг яҳинларидан бири бўлиб 
ҳолдим.
Икки йил шундай айшу ишрат, шоду хуррамлик 
билан ўтди. Суюкли хотинимнинг бўйида бўлиб ҳолди. 
Ой-куни етиб тўлғоҳ тутди. Доя келди. Бола ўлик 
туғилди. Унинг заҳри онага ҳам уриб, суюкли хотиним 
оламдан ўтди. Мен бошимга тушган бу ногаҳон ғамдан 
девона бўлиб ҳолдим. Унинг боши узра ўтириб олиб 
аччиҳ кўз ёши тўкдим. Бирпасда уйга доду фарёд 
кўтарган аёллар тўлиб кетди. Ҳар бири бопшга бир-икки 
муштлаб, ёҳаларини йиртиб йиғлашарди. Аёллар шунча 
кўпайиб кетдики, уларнинг ичида йўҳ бўлиб кетдим. 
Хаёлимда жоним ҳалҳумимдан чиҳиб кетгудай бўлди. 
Шу пайт кимдир орҳамдан келиб, ёҳамдан тортди. 
Қарасам, мени уйлантириб ҳўйган ажамлик.
— Эй, аҳмоҳ! Сен кимга йиғлаяпсан? — деди у.
— Эй, золим!— дедим мен. — Нима деяпсан ўзинғ? 
Тахти бахтимдан, севар ёримдан айрилдим. 
Ороми- 
жонимдан жудо бўлдим. Сен бўлсанг, нега йиғлаяпсан, 
дейсан.
— Сен 
ўзингнинг 
ўлимингга 
йиғлайвер,— деди 
у 
хазин табассум билан. — Мен сенга келган кунинг, сени 
бу шаҳарга ажал ҳайдаб келибди, деган эдим. Айтган 
гапим келди. Энди ўлимдан ҳочиб ҳутулолмайсан.
Кейин одамлар мени маҳкам ушлаб, бутхонага олиб 
боришди. У ерга подшоҳ, аркони давлатидан тортиб авом 
халҳҳача йиғилибди. Хотинимнинг барча мол-мулкини 
бутхонага келтиришди. Ҳар ким хоҳлаган нарсасини 
олиб, пулини нақд тўлайверди. Кўз очиб юмгунча 
бўлмай, ҳамма мол пулга айланди. У пулга жавоҳирлар 
олишди-да, 
бир 
ҳутичага 
солиб 
ҳулфлашди. 
Бир 
сандиҳҳа нон, ҳодва, пишган гўшт, мева-чева ва бўлак 
овҳатлар солиб, оғзини ёпишди. Яна бир сандиҳҳа 
хотинимнинг мурдасини солишди. Бу икки сандиҳни бир 
туяга ортишди. Устига мени ўтҳазиб, ҳўлимга жа- 
воҳирлар солинган ҳутичани тутҳазишди. Бараҳманлар 
олдинга ўтиб, ҳамду сано айтиб, чиғаноҳ чалиб кета- 
верди. Орҳада халҳ борарди. Шу тариҳа икки йил аввал
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кмйси дарвозадан шаҳарга кирган бўлсам, ўша дарвоза- 
ш
1
м ташқарига олиб чиқишди. Шаҳарга кирма, деб 
м.к иҳат қилган киши мени бу аҳволда кўриши билан 
иуигли вайрон бўлиб йиғлагани турди.
— Эй, бахти ҳаро, ажал ёқангдан олибди-да! Гапимга 
«,улоқ солмадинг, шаҳарга кириб, жонингдан айрилдинг. 
Мснинг айбим йўқ, сени огоҳлантирган эдим.
У бу гапларни гапирар, аммо эс-ҳушидан айрилган 
чсн бечорада на жавоб беришга забон, на пировардида 
цолим нима кечишини билишга идрок бор эди.
Ахийри, йўлда кўрган ҳалъам олдига олиб боришди. 
Кўпчилик бўлиб ҳулфни очишди-да, сандиҳларни ичкари 
олиб киришди.
Олдимга бир пандит келиб, насиҳат ҳилди:
— Туғилмоҳ 
ва 
ўлмоҳ 
бу — санамнинг 
иродаси. 
Дунёнинг иши ана шундай. Мана боланг, хотининг, 
давлатинг ёнингда. Сандиқда ҳирҳ кунга етадиган овҳат 
бор. Улуғ санам сенга раҳм-шафҳат ҳилгунча буларни 
олиб, шу ерда ҳоласан.
Мен алам устида улуғ санамга ҳам, бу ернинг 
одамларига ҳам, расм-русумига ҳам лаънат ўҳимоҳчи, 
бараҳманни айлантириб туриб солмоҳчи эдим, ажамлик 
киши сезиб ҳолиб, шундай деди:
— Тўхта! 
Нафасингни 
чиҳара 
кўрма. 
Бир 
оғиз 
гапирсанг, 
ҳозир 
ўтда 
куйдиришади. 
Пешонангга 
ёзилгани бўлди, таҳдирингга тан бер, шояд ҳутулиб 
кетарсан.
Мени ҳалъада ўликлар билан танҳо ҳолдириб, дарво- 
зани ҳулфлашди. Уз аҳволимга, куним битиб, паймонам 
тўлганига 
беихтиёр 
йиғладим. 
Қуёш 
тикка 
келиб, 
куйдира бошлади. Бошимдан офтоб ўтиб, сассиҳ ҳиддан 
димоғим ёрилгудай бўлди. Қаёҳҳа ҳарасам, одамларнинг 
суяги, сандиҳ тўла жавоҳирлар ётибди. Бир неча синиҳ 
сандиқларни йиғдим-да, кундузи офтобдан, кечаси шаб- 
намдан саҳланишга бир пана жой ҳилдим. Кейин ҳалъ- 
адан сув ҳидиргани кетдим. Қалъа деворининг бир 
жойида кўзача тумшуғидай ҳувурча бўлиб, 
шундан 
жилдираб сув оҳиб турган экан. Шу сувдан ичиб, 
сандиҳдаги овҳатни еб, бир неча кунни ўтказдим.
Ниҳоят, 
овҳатим 
тамом 
бўлиб 
ҳолди. 
Нима 
ҳилишимни билмай ҳайрон бўлиб турганимда ҳалъа 
эшиги очилиб, одамлар мурда олиб келишди-да, бир 
чолни ҳолдириб, дарвозани ёпиб кетишди. Хаёлимга шу 
чолни ўлдириб, сандиҳдаги овҳатларини олиш келди. Бир
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сандиқнинг тахтасини кўчириб олиб, секин орқасидан 
бордим. У бечора ҳайрону лол бўлиб, бошини хам қилиб 
ўтирар эди. Тахта билан бошига бир урган эдим, шилқ 
этиб жойи растонига жўнади. Анча пайтгача қалъага 
мурда билан кедганларни ўлдириб, овқатини еб юрдим.
Бир куни ўлик билан бир қизни қолдиришди. Кўрсам, 
ниҳоятда чиройли, келишган қиз экан. Ўлдиргани ҳеч 
кўнглим бўлмади. У мени кўриб, қўрққанидан ҳушидан 
кетди. Мен уни ҳам, сандиқдаги овқатларини ҳам ўзим 
яшаган жойга олиб бордим. Лекин ёлғиз ўзим овқат 
емай, қорним очганда унинг олдига бордим. Унга шикаст 
етказмаётганимни кўриб менга кўникиб қолди, кундан- 
кунга дўстлаша борди.
— Сен ким бўласан? — деб бир куни ундан сўрадим.
— Подшоҳ номидан иш олиб борувчи вакили мут- 
лақнинг қизи бўламан,— деб жавоб берди. 
— Мени 
акамнинг ўғлига унашиб қўйишган эди. У билан мени 
ҳам бу ерга олиб келишди.
У менинг кимлигимни сўраган эди, бошимдан ўтган 
воқеаларни айтиб бердим.
— Менга сени худонинг ўзи етказди, — деб қўшиб 
ҳўйдим ҳикоям охирида.
У кулди-ю, индамади.
Ўртамизда муҳаббат пайдо бўлиб, мен унга уйландим. 
У ҳомиладор бўлиб, бир ўғил туғиб берди. Қалъада уч 
йилча яшадик.
— Қачонгача шу аҳволда яшаймиз? — дедим бир куни 
хотинимга. — Қандай қилиб бу ердан чиҳсак бўларкин?
— Туз-насибамиз ёруғ дунёга сочилган бўлса, бир 
куни чиҳамиз, бўлмаса шу ерда ўлиб кетамиз,— деди 
хотиним.
Бу гапдан дилим сиёҳ бўлиб кетди. Ўрнимдан ирғиб 
туриб, мих билан сув чиқадиган жойдаги тошларни ўя 
бошладим. 
Бир йил тинмай ишлаб, девордан одам 
сиғадиган 
тешик 
очдим. 
Кейин 
ўлганларнинг 
кам- 
зулининг енгига ҳар хил жавоҳирларни тўлдириб олиб, 
бу 
тешикдан 
чиҳдик-да, 
учаламиз 
йўлга 
тушдик. 
Ўғлимни елкамга ўтҳазиб олиб, бир ойдан бери тоғу 
тош, ўрмонлардан ўтиб, ҳорнимиз очганда ўт-ўлан, барг 
еб келяпмиз. Ортиқча гапиришға мадорим ҳам етмайди. 
Бошимдан ўтган воқеаларни сизга тўла айтиб бердим, 
— деб озар йигит ҳиссасини тугатди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

—
- Эй подшоҳи жаҳон!— деб гапида яна давом этди 
. 
.11
параст хожа. — Жавоҳирлар тула тўрва кўтариб олган 
к.шр 
йигитнинг 
ҳолига 
раҳмим 
келиб, 
ҳаммомга 
юбордим. Келгандан кейин асл кийимлар кийгаздим-да,