Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “геология ва геоинформатсион тизимлар” кафедраси “ТЎртламчи давр геологияси” фанидан

Дендрохронологик. Дендрохронология дарахтларнинг ҳалқаларни ҳар йиллик ўсишларининг хронологик кетма-кетлигини ўрганиш билан шуғулланади. Усулни билимдонлик билан қўллаш, ёғочни арраланган текисликаридаги ҳар бир ҳалқанинг аниқ жойлашишини ва ҳақиқий йилни ўрнатишга имкон беради. Саналари аввалдан маълум бўлган ёғоч намуналарини тадқиқ этиш асосида. дендрохронологик шкала – маълум жойдаги ва маълум бир турдаги дарахтнинг жорий пайтдан то имкон борича узоқ ўтмишга қараб йиллик халқасининг кетма-кетлиги қурилади. Ҳозирги замонга яқин бўлган даврлар учун, анча катта ёшларга эга бўлган тирик дарахтларнинг йиллик ҳалқаларини ўлчашдан фойдаланилади.
Дендрохронологик усул ёрдамида саналаштиришнинг мутлақ ва нисбий шкалаларини қуриш мумкин. Агар саналаштиришда иштирок этаётган битта авлод дарахтларининг ўсишини аниқ (мутлақ) вақти маълум бўлса, унда олинган саналаштириш мутлақ бўлади. Саналаштиришни мутлақ шкаласи ёрдамида ёғоч предметларнинг ёшини деярли 100% ишонч билан аниқлаш мумкин.
Баъзи ҳолларда, бошқача тарзда саналаштирилган (масалан, радиоуглерод усулига) ёғоч қолдиқларининг фрагметларига таяниб дендрохронологик шкала тузишга эришиш мумкин. Бундай ҳолларда олинган шкала энди мутлақ эмас, балки нисбий бўлади. Нисбий шкалалар ёрдамида олинган саналаштиришни ишончлилиги “таянч” намунанининг саналаштиришни ишончлилигига боғлиқ бўлади.
Т
Тўртламчи давр ётқизиқлари, ёшлиги ва турли омиллар таъсирида маълумот олишлари туфайли жуда кўп ўзига хос хусусиятларга эга. Ушбу хусусиятлар бир ҳолда тўртламчи давр ётқизиқларини чуқурроқ ўрганишга ёрдам беради. Бошқасида, бу муаммонинг эчимини анча мураккаблаштиради.Тўртламчи давр конларининг ушбу ўзига хос хусусиятларини билиш тўртламчи давр геологиясининг муаммоларини тўғри эчишга имкон беради.
Тўртламчи давр конлари хусусиятлари.
1. Депозитларнинг ҳаддан ташқари ёшлиги ва уларни ҳозирги даврда давом эттириш;
2. Уларнинг ҳамма жойда тарқалиши: қуруқликда, денгизлар ва океанларнинг пастки қисмида ва доимий музлик зонасида.
3. Уларнинг горизонтал пайдо бўлиши ёки сирт қиялиги бўйлаб пайдо бўлиши;
4. Жойлаштирилмаган, яъни пайдо бўлишнинг сақланиб қолган асосий шакллари;
5. Метаморфозланмаган;
6. Мекансал равишда бир текис тақсимланмаган: локал равишда, токча шаклида, конус шаклида, чизиқли ва бошқалар.
7. Чўкиндиларнинг кичик қалинлиги ва уларнинг фазовий ўзгарувчанлиги;
8. Генетик ва литологик хилма-хиллик ва фазовий ўзгарувчанлик;
9. Қашшоқлик ва ҳайвонот дунёси ва флоранинг паст ўзгарувчанлиги;
10. Депозитларнинг бирламчи белгиларини сақлаш;
11. Ўтмишдаги тарихий воқеаларни сақлаб қолиш;
12. Ўтмишда аналогларнинг этишмаслиги;
13
13. Ишончли палеогеографик реконструксияни таъминлаш;
14. Депозитларнинг енгиллиги билан яқин алоқаси;
15. Депозитларнинг кўп факторли шаклланиши;
16. Кўплаб анъанавий усуллардан чекланган фойдаланиш;
17. Депозитларнинг шаклланишининг қонунийлиги;
18. Юзага яқин юзага келиш;
19. Бўшашган, эркин оқадиган ва кам сементланган;
20. Сув, суюқлик билан тўйинган ҳолда, сусаядиган жойларда гöзенекли, осон эрийди;
21. Кўп турли хил минералларни ўз ичига олади;
22. Депозитларнинг генетик турлари ривожланиш зонаси;
23. Чўкиндиларнинг вертикал қисмларини узлуксиз шакллантириш;
24. Фазовий кузатувнинг мураккаблиги;
25. Катта амалий имкониятлар;
26. Миллий иқтисодиёт учун катта аҳамиятга эга.
27. Минтақавий ва минтақалараро ўзаро боғлиқликнинг мураккаблиги;