Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “геология ва геоинформатсион тизимлар” кафедраси “ТЎртламчи давр геологияси” фанидан

Тўртламчи давр ётқизиқларининг генетик турларининг кўплиги.
Тўртламчи ётқизиқлар турли омиллар таъсирида, баъзи ҳолларда омиллар мажмуаси таъсирида шаклланади. Шу билан бирга, битта ва бир хил генетик турга литологик таркиби, қалинлиги, хусусиятлари, тузилиши ва тузилиши билан бир-биридан кескин фарқ қиладиган чўкинди жинслар кириши мумкин. Тўртламчи давр ётқизиқларининг шаклланишининг қонуниятлилиги турлича, бу эса тўртламчи давр ётқизиқларини турли усуллар билан ўрганишга мажбур қилади.


Ҳайвонот дунёси ва флорасининг заиф эволютсион ўзгарувчанлиги ва хавфсизлиги.
Тўртламчи чўкмалар метаморфланмаган, жойидан чиқмаган; тиқинлар кимёвий ўзгаришларга учрайди.Ҳайвонот дунёси ва ўсимлик дунёси деярли ўзгармасдир.Стратиграфик бўлинмалар ҳайвонот дунёси комплексига қараб ажратилади.
Депозитларнинг бирламчи белгиларини сақлаш.
Тўртламчи давр конлари ёшларини ҳисобга олган ҳолда, улар деярли физик-кимёвий ва физик-механик ўзгаришларга дуч келмайдилар, шунинг учун кўпчилик конларнинг асосий белгилари яхши сақланиб қолган. Шу билан бирга, тўртламчи давр конлари ўз вақтида ўзгартирилган ҳолатлар мавжуд, масалан, тошлар, тупроқ уфқлари. Бу ерда бошқа омиллар, масалан, иқлим ўзгариши (тошлар), одамларнинг таъсири (тупроқ) ва бошқалар ҳам таъсир қилиши мумкин.


Ўтмишда аналогларнинг этишмаслиги.
Қадимги геологик давр конлари орасида тўртинчи даврда бўлгани каби генетик типларнинг хилма-хиллиги йўқ.Тўртламчи давр бошқа кўплаб хусусиятлар билан ажралиб туради.
Тўртламчи давр геологиясининг кенг қўлланиладиган жиҳатлари.
Тўртламчи конлар халқ хўжалигида қуйидагича кенг қўлланилади:
турли муҳандислик иншоотлари учун асос;
қурилиш моллари;
унумдор тупроқ;
ёқилғи ва энергия;
бўёқ ва лак-хом ашё;
доривор ва доривор минераллар;
минерал ўғитлар ва бошқалар.
Тўртламчи давр ётқизиқларининг кўп факторли шаклланиши
Тўртламчи ётқизиқлар эндоген ва экзоген омиллар таъсирида ҳосил бўлади:
денудатсия, об-ҳавонинг бузилиши, эрозия, дефлятсия, абласён ва бошқалар.

ХУЛОСА
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, тўртламчи даврда ўсимликлар орасида асосий ўринни ангиоспермлар эгаллаган, уларнинг турлари палеоген ва неоген даврларида сезиларли даражада ўсган. Ангиоспермларнинг тарқалиши сутемизувчилар эволютсиясида катта аҳамиятга эга бўлган. Тўртламчи даврда игнабарглилар ривожланган, аммо уларнинг сони сезиларли даражада камайган. Иссиқ иқлим шимолий ҳудудларда ўсимликларнинг тарқалишига ёрдам берган. Камфора, анжир, чинор ва бошқа ўсимликлар Европа ва Осиёда кенг тарқалган. Чунки тўртламчи давнинг ўрталарида иқлим ўзгариб, ҳаво совиб кетган ва ўсимликлар эволютсияси жанубга томон ривожланган. Иссиқ ва нам муҳитга эга Европанинг маркази баргли ўрмонлар учун ажойиб масканга айланган. Ўсимликлар эволютсиясига палеофлористика алоҳида ўрин эгаллаган. Палеофлористика бу ўтган геологик даврларда маълум бир вақт оралиғида маълум бир ҳудуд флорасининг таркибини ўрганиш илан шуғулладиган фан. Палеофлористика турли хил флораларнинг бир хил ёшдаги бошқа флоралар билан ўхшашлик ва фарқларини аниқлаш, шунингдек палеофитогеографик раёнлаштириш каби вазифаларни бажаради. Тўртламчи давр ётқизиқлари учун флористик обектларни тадқиқ этишнинг, спора-чангли, палеокарпологик, диатомик, оргонографик, дендрохронологик ва Палеоксилологик каби турлари мавжуд. Палеофлористик схема билан ишлаш бизга тўртламчи давр ўсимликлари келиб чиқишини, таркибини, эволютсияси ўрганишда катта ёрдам беради.
Т Е С Т

1. 
   Кўл ётқизиқларининг стратиграфиясини муфассаллаштиришда қўлланиладиган усул?
   

1. 
   Палеоксилологик с) Органографик
   

б) Дендрохронологик д) Диатомик
2. Дарахтларнинг ҳалқаларни ҳар йиллик ўсишларининг хронологик кетма-кетлигини ўрганиш билан шуғулланадиган усул?
а) Дендрохронологик с) Диатомик
б) Палеоксилологик д) Органографик
3. Қадимий ёғоч қазилмалари билан шуғулланадиган усул?
а) Дендрохронологик с) Диатомик
б) Палеоксилологик д) Органографик
4. Тўртламчи ётқизиқларнинг нисбий ёшларини аниқлашнинг етакчи усулларидан бири бу?
а) диатомик с) Палеопалинологик
б) Органографик д) Дендрохронологик
5. Йўқ бўлиб кетган ўсимликларнинг қолдиқларини ўрганувчи фан?
А) Ботаника С) Геология