Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети

Давлат бошқаруви органлари	3,4	2,0-3,0	3,0-4,0	5,0-6,0
4,0-5,0
Асосий капиталга инвестициялар	5,2	5,0-6,0	9,0-10,0	12,0-13,0	10,0-11,0
Марказлашган инвестициялар	-3,6	- (10,-15,0)	1,0-2,0	9,0-10,0	6,0-7,0
Номарказлашган инвестициялар	7,4	10,0-14,0	11,0-12,0	14,0-15,0	11,0-12,0
шундан, ТТХИ	-3,4	5,0-6,0	20,0-30,0	20,0-25,0	10,0-15,0
Умумий фискал баланс (ЯИМга нисбатан)	5,8	-(4,0-4,5)	-(3,0-3,5)	-(2,0-2,5)	-2,0
Экспорт (олтинсиз)	34,1	20,0-25,0	13,0-17,0	10,0-12,0	9,0-10,0
Импорт	20,3	17,0-20,0	14,0-15,0	12,0-14,0	8,0-10,0
Кредит қўйилмалари қолдиғи	18,4	17,0-19,0	15,0-16,0	16,0-17,0	14,0-15,0

10-расм. 2021-2025 йилларда яим ҳажми ва ўсиш суръатлари
11-расм. 2021-2025 йилларда иқтисодиёт асосий тармоқлари қўшилган қиймати ўсиш суръатлари
12-расм. 2021-2025 йилларда яим таркиби, фоизда
ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР
Ўзбекистон иқтисодиётида таркибий ўзгаришларнинг устувор йўналишларини тадқиқ этишга бағишланган машистрлик диссертациясини ёзиш жараёнида қуйидаги илмий хулосалар олинди:

• кенг маънода диверсификация – бу хўжалик юритувчи субъект томонидан (фирма) ишлаб чиқарилаётган товар ва хизматларнинг номенклатурасини кенгайтириш билан бир қаторда, фирма фаолиятини географик, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишга ихтисослашувининг янги йўналишларига мослашуви, янги фаолият турларини ўзлаштирилиши каби йўналишларда кенгайиши билан изоҳланади. Шу билан бир қаторда, фирма фаолиятининг бир тармоқдан бошқа бир тармоқдаги фаолиятини ҳам йўлга қўйилиши назарда тутилади.
• Тор маънода диверсификация атамаси корхона капиталининг унинг фаолият тури билан бевосита боғлиқ бўлмаган, унинг ишлаб чиқариш жараёнига алоқаси йўқ бўлган тармоқларга кириб боришини англатади;
• Иқтисодиётда, жумладан, саноатда жисмонан ва маънавий жиҳатдан эскирган ускуналарни янгилаш ҳамда модернизациялашга инвестицияларни устувор йўналтириш, ишлаб чиқаришда энергия билан таъминланганлик даражасини ошириш ҳамда технологик жараёнларни мақбуллаштириш механизми орқали қўллаб-қувватлаш,

- жаҳон мамлакатларида миллий иқтисодиёт таркибини диверсификация қилиш мақсадида амалга оширилган иқтисодий сиёсат йўналишлари ва уларнинг устуворликларидан келиб чиққан ҳолда, АҚШ, Европа ва Осиё-Тинч океани ҳудуди моделларини ажратиб кўрсатиш мумкин;
- мавжуд иқтисодиётнинг ўсишини таъминлайдиган тармоқларни ажратиш, талаб салоҳиятини ва давлат ресурслари ҳисобига талабни кучайтириш имкониятини баҳолаш, ушбу тармоқларда инновацион ишланмалардан, жумладан, миллий ишланмалардан фойдаланадиган, тез ўсиб бораётган компанияларнинг маълумотлар базасини яратиш, мавжуд инновацион ишланмаларнинг тафтишини ўтказиш, тегишли тармоқларда инновациялардан фойдаланадиган компаниялар учун ушбу тармоқларда янги лойиҳаларни тизимли амалга оширишни таъминлайдиган инжиниринг компаниялари учун имтиёзлар тизимини ишлаб чиқишни “ўсиш нуқтаси” сифатида белгилаш зарур;
иқтисодиётда самарали рақобат муҳитини шакллантириш ҳамда маҳсулот ва хизматлар бозорида монополияни босқичма-босқич камайтиришга қаратилган тадбирларни кучайтириш, экспорт қилинадиган маҳсулотлар тури ва географиясини диверсификация қилиш, экспорт фаолиятига янги корхоналарни жалб қилиш ишларини давом эттириш иқтисодиётда чуқур таркибий ўзгаришларни сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш имконини беради;
ХУЛОСА
Ўзбекистон иқтисодиётида таркибий ўзгаришларнинг устувор йўналишларини тадқиқ этишга бағишланган машистрлик диссертациясини ёзиш жараёнида қуйидаги илмий хулосалар олинди:
- кенг маънода диверсификация – бу хўжалик юритувчи субъект томонидан (фирма) ишлаб чиқарилаётган товар ва хизматларнинг номенклатурасини кенгайтириш билан бир қаторда, фирма фаолиятини географик, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишга ихтисослашувининг янги йўналишларига мослашуви, янги фаолият турларини ўзлаштирилиши каби йўналишларда кенгайиши билан изоҳланади. Шу билан бир қаторда, фирма фаолиятининг бир тармоқдан бошқа бир тармоқдаги фаолиятини ҳам йўлга қўйилиши назарда тутилади.Тор маънода диверсификация атамаси корхона капиталининг унинг фаолият тури билан бевосита боғлиқ бўлмаган, унинг ишлаб чиқариш жараёнига алоқаси йўқ бўлган тармоқларга кириб боришини англатади;
- Иқтисодиётда, жумладан, саноатда жисмонан ва маънавий жиҳатдан эскирган ускуналарни янгилаш ҳамда модернизациялашга инвестицияларни устувор йўналтириш, ишлаб чиқаришда энергия билан таъминланганлик даражасини ошириш ҳамда технологик жараёнларни мақбуллаштириш механизми орқали қўллаб-қувватлаш, иқтисодиётда самарали рақобат муҳитини шакллантириш ҳамда маҳсулот ва хизматлар бозорида монополияни босқичма-босқич камайтиришга қаратилган тадбирларни кучайтириш, экспорт қилинадиган маҳсулотлар тури ва географиясини диверсификация қилиш, экспорт фаолиятига янги корхоналарни жалб қилиш ишларини давом эттириш иқтисодиётда чуқур таркибий ўзгаришларни сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш имконини беради;
- жаҳон мамлакатларида миллий иқтисодиёт таркибини диверсификация қилиш мақсадида амалга оширилган иқтисодий сиёсат йўналишлари ва уларнинг устуворликларидан келиб чиққан ҳолда, АҚШ, Европа ва Осиё-Тинч океани ҳудуди моделларини ажратиб кўрсатиш мумкин;
- иқтисодий ўсишга, аввало, рақобатбардош саноат занжирларини яратиш ҳамда бундай лойиҳаларга инвестицияларни кўпайтириш орқали эришилади. Гарвард университети тадқиқотларига кўра, мамлакатимиз 50 дан ортиқ саноат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда барча имконият ва нисбий устунликларга эга. Айниқса, нефть-кимё, металлургия, машинасозлик, электротехника, фармацевтика, қурилиш материаллари, тўқимачилик, чарм-пойафзал, озиқ-овқат ҳамда “яшил иқтисодиёт” билан боғлиқ саноат тармоқлари иқтисодиётимиз “драйверлари”га айланиши учун барча етарли шароитлар мавжуд;
- камбағалликни қисқартириш ва қишлоқ аҳолиси даромадларини кўпайтиришда энг тез натижа берадиган омил қишлоқ хўжалигида ҳосилдорлик ва самарадорликни кескин оширишдир. Бунда ҳар гектар ердан олинадиган даромадни ҳозирги ўртача 2 минг доллардан камида 5 минг долларгача етказиш устувор вазифа қилиб қўйилади. Бунинг учун қишлоқ хўжалигига энг илғор технологиялар, сув тежайдиган ва биотехнологияларни, уруғчилик, илм-фан ва инновациялар соҳасидаги ютуқларни кенг жорий этиш лозим;
-таркибий ислоҳотларнинг давом эттирилиши мамлакатимизга келгуси йилда кириб келадиган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажмини ошиб боришини таъминлашга хизмат қилади. 2023 йилда ислоҳотларнинг натижаси ўлароқ тўғридан-тўғри инвестициялар ҳажми 20-30 фоизга ўсиши прогноз қилинмоқда;
- жаҳон иқтисодиётидаги ўзгаришлар ва пандемия давридаги талабнинг кечиктирилганлиги оқибатида дунё миқёсида инфляция даражаси кескин ўсди. Ўзбекистонда 2022 йилда инфляция даражаси 12,3% ни ташкил этди. Буларнинг барчаси инфляциянинг мақсадли кўрсаткичлар прогнозини ташқи хатарлар ва ички омиллар таъсири ҳисобига 2023 йилдаги 5%ни 2024-2025 йилларга силжитади. 2023 йилда инфляция 9,5% даражасида прогноз қилинди.