Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti fitrat o’zbek adabiyoti namunalari 1 –jild Toshkent «mumtoz so‘Z»

(Bir urush maydoni)

Alam chekti chun suphi gardun maob ,

Yuz ochti shahi Mashriki intisob .

Saf oroyishin qildi Doroyi Rum,

Sipah ayladi mur yanglig’ hujum.

Yana na’razan bo’ldi ahli masof ,

Yana kus uni bo’ldi gardun shikof.

Sipoh axliga tushti bir karru far,

Ki, ofoq aro soldilar shurushar.

Hamul xeli vaxshi aro yeggi un,

Sog’indilar o’lmish qiyomat bu kun.

Hamul un sori yettilar bexijob,

Oning sirrin anglag’a aylab shitob.

Sipahdin to’la ko’rdilar yer yuzin,

Qaro aylabon dahr tog’i to’zin.

Solib el g’ulusi jahon ichra shur,

Oningdek ki ul dasht aro xeli mur.

Chu saf ko’rdi vaxshiy ulus har taraf,

Alar ham to’zatilar utruvda saf.

Bori dev paykar, bori gul vash,

Bori gul bandu, bori devqush.

Tutub kulg’a har qaysi beboku dun,

Og’ir chubdasti nuchukkim sutun.

Temur bila kullab sarham qilib,

Yog’ochlarning uchig’a mahkam qilib.

Alarga hamul bas kelib sozi harb,

Oning birla yo’q aylab og’ozi harb.

Bu xay’at bila to’zdilar chun misol,

Adad ichra ming dev vaxshiy xisol.

Biri kirdi maydon aro qin bila,

So’z aytib o’zi bil’gan oyin bila.

Muboriz tilab tukkali qonini,

Rax ovard uchun olg’ali jonini.

Bu yondin dog’i surdi haro tani,

Tani xarovash birla kuh afqani .

Shoh olida ko’p yerda qilgan nabard ,

Adudin chiqarg’an sipehr uzra gard.

Harificha jismining andozasi

Vale ondin ortuqroq ovozasi.

O’zi fil paykar , oti gargadan,

Vale gargadankim erur kark tan.

Laqab rad anga ahl parhosh aro,

Vale barqdek yer tutub tosh aro.

Chu maydon aro kirdi gurdi daler,

Oningdekki ajdar masofig’a sher.

Yetishgach bir-biriga aylandilar,

Iki kulladek ishg’a qotlandilar.

G’AZALLAR

Garchi hajridin erur yo’q yuz g’amu ozor manga,

G’am emas vaslig’a ummid agar bor manga.

Bir buzuk uzra junun qushlari kung’on kabidur,

Toshkim yog’durur ul sho’xi sitamkor manga.

Zohid ujmog’ni etar vasfu men ul oy kuyin ,

Gulshani xuld anga, ul guliruxsor manga.

Ko’nglum istar yana matlub jamoli aksin,

Soqiyo, tut qadahi oyina kirdor manga.

Solg’il, ey ishq vujudumg’a fano o’tinikim,

Yopti maqsud yuzin pardayi pindor manga.
Chun vafo ahli zamon zotida yo’qtur, ne ajab,
Xar zamon qilsa jafo ul buti ayyor manga.

Farazim bir necha kun shohidu maydur yo’q esa,

Ey Navoyi bu fano dayrda ne bor manga!
* * *

Shahr bir oy furqatidin “baytul ehzondur” manga,

Bir guli ra’no g’amidin BOG’ zindondur manga.

Bazmi ishrat ichra siz may nush yeting, ey do’stlar,

Kim nasib ul la’li lab hijronidin qondur manga.

Chiqti aqlu faxm ila sabru ko’ngul tan mulkidin,

Chiqmayin bir lahza zahmat berguchi jondur manga.
Uki baskim, tandadur tekmas tanimg’a o’zga zaxm,
Ulki uq deb nola qildim emdi qolg’ondur manga.

O’yla rasvo menki kuyu kuchada holim ko’rub,

Ba’zi el giryonu, ba’zi xalq xandondur manga.

Ey Navoyi, xalq jon ber, der va yo kech ishqidin,

Garchi bu dushvor erur lekin ul osondur manga.

* * *

Ko’rgali xusningni zoru mubtalo bo’ldum sanga,
Ne balolig’ kun edikim oshno bo’ldum sanga.

Men qachon dedim vafo qilg’il manga zulm aylading,

Sen qachon deding fido bo’lg’il fido bo’ldum sanga...

* *

Zavrak ichra ul quyosh sayr aylabon Jayxun aro,
Axtare sa’di hilol ichra gezar gardun aro.

Anglamon: Jayhunda ul oy kema birla sayr etar,

Yo xilolu mehr aksin el ko’rar Jayhun aro?

Ming zahm urdi xanjari ishqing bu tan aro,

Bu tanni xajr tashladi yuz ming tikan aro.

Bulbul ne kuymasunki. bir o’t yoqti qasdig’a,

Har og’ashin gul ushbu vafosiz chaman aro.

Ko’rdung Navoyi, ul sari zulf uzra yuz shikan,

Ko’r emdi yuz shikasta ko’ngul har shikan aro.

* *

Dahr elidin naf’ agar yo’qtur zarar ham bo’lmasa,
Marham ar yo’qtur ko’ngulga nishtar ham bo’masa.

Olam axli bazmidin gar yo’q jigargun sog’ari,

Koshki yuz ming Qadax xuni jigar ham bo’lmasa.

Mahvashikim, bo’lmagay vaslidin umidi hayot,

Xushtururkim jonga hajridin xatar ham bo’lmasa...

* *
May birla yuzung tam-tam ahmarmu ekan oyo?

Yo shu’la aro bir-bir ahgarmu ekan oyo?

Har sori kulog’ingda gavharmu ekan yoxud

Har jonibida oyning axtarmu ekan oyo?

Ruxsoring o’za huydin yuz qatraki ko’rguzdung

Gul bargida shabnamdin gavharmu ekan ayo?

Kunglum qushikim qolmish zulfung aro sargardon.

Savdo tunida soyir’ shainarmu ekan ayo?..

* *
Xavo xush erdiyu ilgimda bir qadax mayi nob,

Ichar edim vale g’amdin qadah, qadah xunob.

Ki hozir erdi o’shal sarvu nargisi maxmur,

Va lek rag’mima1 qilmas edi qadahga shitob.

Manga ne zahrayi ul kim desamki bir qadah ich,

Ne onsiz ichg’ali may ne qaroru toqatu tob.

Bu g’ussa birla ichim bo’ldi qon nechukki qadah,

Ko’zumga har nafas ashk evrulub misoli xubob.

Chu angladiki borur ixtiyor ilkimdin

Kulub qadah kibi lutf ayladiyu qo’ydi itob.

Chu soqiy etti qadah ko’zgusida jilvayi husn

Ne ayb ishki mayhora ko’ngli bo’lsa kabob.

Navoyi, vasl behishtida shukr qil bu nafas,

Ki yana chekmagasen xajr do’zahida azob.

* *
G’aming o’qiki kungullar uyin nishona qilur,

Mening chu xoki tanim ichra yetti xona qilur.

Labing bahonasiz el qonini to’kar har dam,

Manga chu yetti ish albatta bir bahona qilur.

Ko’ngul berurda fusunluk2 ko’ziga bilmas edim

Ki el ichinda meni oqibat fasona qilur.

Ko’ngulda juxari paykonni ki yig’mish jon,

Ajab emaski bu vayronani xazona qilur.

Halok domi3 yoyar subh xez qushlar uchun,

Sahar yeliki chaman sunbulini shona qilur.

Nasib bulbul uchun xari g’amdurur ul ham,

Navoyi nag’masi birla magar tarona qilur.
* *
To bo’ldi ko’ngul ul ko’zi usrukg’a giriftor,
El ko’ziga sog’men, vale o’z-o’zuma bemor.

Tongdin tokim oqshomgacha tosh zahmi bila resh,

Tundin badanim tongg’acha tish zahmidin afkor.

Kulbamning emas xishtlari darziki ochmish.

Holimg’a fig’on qilg’ali ogzin daru devor.

Xalq ichra ko’ngul ishqni fosh ayladi ohim,

Uy ichida o’t bor ekanin dud etar izhor.

Xush gulshan erur dahr budur aybiki anda.

Payvasta' xazoy yeldin ozurdadur ashjor ...

* *
Yor bordiyu ko’nglumda oning nozi qolibdur,

Andoqki qulog’im to’la ovozi qolibdur.

Ko’z xonasini qildi barandaxta bu ashk ,

Ko’z bordi, vale xona barandozi qolibdur.

Ko’nglum qushi to sunbbulungo’z domig’a tushti

Bulbul kabi har gul sori ovozi qolibdur (?)

Ul qush safar aylab ne tarab gulbunin ochkay,

Kim bog aro bir sarvi sarafrozi qolibdur...

* *

Keling ko’ngul bilan jonkim vidoingiz qildim,
Firoq gar budurur erta kunni kech qilasiz.

Firoq vaqtidur, ey ko’zlar, emdi qon yig’lang,

Bilurmusizki. bu kun ne kishidin ayrilasiz?
Ko’zum xaqini bexil qildim, ey javohiri ashk,
Ki, bori ham oning o’q maqdamiga sochilasiz.

Navoyi, hajrga qoldi qiling visolda shukr,

Jamoati ki sevar yoringiz bila bilasiz.

Qani bir chehraki mayl etgay anga hasta ko’ngul,

Qani bir zulfki bo’lgay anga vobasta ko’ngul.

G’ussa tirnog’i bilakim qilur atrofini resh,

Naqsh etar egma qoshing shaklini payvasta ko’ngul.

Tahbatah qon demakim ikki yuzung shavqidin,

Dard bog’la qilur lolayu gul dasta ko’ngul.

Ko’nglum ar bo’lmasa vorasta g’am ermas, ey shayx,

Bormu, oxir, bori olam aro vorasta ko’ngul.

Zulmidin desa, Navoyiki, qilay ishqini tark,

Man etib ichkaridin yolborur ohista ko’ngul.

* *
Tun oqshom bo’ldiyu kelmas mening sham’i shabistonim,

Bu anduh o’tidin har dam qo’yar parvonadek jonim.

Falak ham to’ldi kavkabdin quyosh ham tushti ashxabdin ,

Kelib tushmasmu markabdin mening xurshidi rahshonim...

* *
Xurshid tole’ etsa, quyoshing sog’inurmen,

Ko’rgach yangi oy maylini qoshing sog’inurmen.

Har gulki jahon gulshanidin jismima, ey sho’x,

Yetgach meni savdozada toshing sog’inurmen.

Ey ko’z, ko’rudung lek qayg’u seli balokim,

Bir uyni xarob ayladi yoshing sog’inurmen.

Ey xasta ko’ngul, bo’lgali sen ishqida majnun,

Ko’rgach seni sargashta adoshing sog’inurmen...

* *
O’lgumudur chu furqat ila ishtiyoqdin,

Kel, qutqar ey ajal, meni ushbu firoqdin.
Sen may ichasen el bila, ul g’amza qon qilur,
Men qon yutub nazora qilurmen qiroqdin...

Mutrib bila ne ko’ngli ochilsun Navoyining

Kim men firoqdin desam, ul der Iroqdin.

* *

Sarviki nolishim buyuk uldi havosidin,
Yuz ming fig’onki ogoh emas mubtalosidin.

Ko’nglumni ko’zlaridin ayirmangki chiqmagay,

Majnun nasihat ila kiyiklar orasidin.

Men tiyra uyda bexudu yuz nav’ guftuguy,

Har kun boshida telbaligim mojarosidin.

Ko’nglumda toza doglaring shaklin istasang,

Fahm ayla o’tluk ikki ko’zumning qarosidin.

G’am shomidin Navoyini netgay xalos etib,

Yorutsang uyni sham’i jamoling ziyosidin.
* *
Jonim chiqadur xajr ila jonon kerak erdi,
Kunglum qo’yadur dard ila darmon kerak erdi.

G’am shomida parvona sifatkim qo’yadurmen,

Boshim o’za ul sham’i shabiston kerak erdi.

Xush keldi xazin ko’nglim aro g’amzalaringkim,

Oh o’qlariga bir necha paykon kerak erdi ...

* *
Ko’nglumga shur soldi biravning malohati ,

Vahkim ajab to’z uldi yana zaxmim ofati.

Ter katrasin gozida ko’rub ishkim uldi tez,

Afzun bu suvdin o’ldi o’tumning xaroragi.

Sakratti raxshu' kuydi ko’ngulning ul jft- bila,

Jon mazraida xirmani oromu to qati.

Ko’nglum so’rarga keldi vale oldi jonni ham,

Mundoq bo’lurmu dilshudalarning ayodati .
Maygla Navoyi etti ko’ngul shishasini zarf,
Bu bo’ldi zindaliq aro oning zarofati.

* *
G’am chekar jismu ko’ngulni kulbayi exzon sori,

Xasga o’t solib gado eltur kabi vayron sori.

Sabza nishtar, barg paykon, gul o’t erdi jonima,

Har qachonkim sensizin azm ayladim bo’ston sori...