Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti “sotsiologiya” yo’nalishi harbiy sotsiologiya fanidan

- shaxs va shaxs munosabatlari
Ijtimoiy o'zaro munosabatlarning to'g'ri so'zlashuvining birinchi turi - bu ikki shaxs bir-biriga ta'sir o'tkazganda va o'zaro ta'sir o'tkazishda sodir bo'ladigan narsa. Oldingi misolda bo'lgani kabi, ushbu turdagi munosabatlarning mohiyati ishtirokchilarning maqsadlari bir-biriga mos kelishiga yoki aksincha, ular o'rtasida ziddiyat mavjudligiga bog'liq bo'ladi.
- shaxs-guruh munosabatlari
Ijtimoiy o'zaro ta'sirning navbatdagi darajasi inson va guruh o'rtasidagi munosabatlarga bog'liq. Ushbu darajada, ikkala mavjudotning qaysi biri boshqasiga ko'proq ta'sir qilishini o'rganish muhimdir: agar guruh odam ustidan hukmronlik qilsa, biz muvofiqlik munosabatlariga duch kelamiz va agar aksincha etakchilik munosabatlari yuzaga kelsa.
- guruh-guruh munosabatlari
Ko'pgina mualliflar tomonidan tan olingan so'nggi daraja - bu guruhlarning o'zaro ta'siri. Shu ma'noda, mumkin bo'lgan ikkita senariy ziddiyat va hamkorlikdir. Bunga qo'shimcha ravishda, ushbu darajadagi barcha oldingi narsalarni o'rganish mumkin edi, shu bilan uning har bir a'zosiga yoki umuman olganda diqqatni jamlagan guruhni tekshirish.
Ijtimoiy o'zaro ta'sirlarga misollar
- Shaxsiy shaxslararo o'zaro ta'sir: ozishni istagan odam muzqaymoq iste'mol qilmoqchi, ammo u iste'mol qilmasligi kerakligini oqilona biladi.
- Shaxs va shaxsning o'zaro munosabati: Er-xotin mojaroga duch kelishadi, chunki ulardan biri sohil bo'yidagi shaharga ko'chib o'tishni xohlaydi, ikkinchisi esa tog'lar yaqinida yashashni afzal ko'radi.
- Shaxs-guruhning o'zaro ta'siri: Kompaniyada xodimlar o'zlarining xo'jayinining boshqaruvidan norozi, chunki u ularning takliflarini tinglay olmaydi va har qanday nizolarga qarshi o'z nuqtai nazarini o'rnatishga intiladi.
- Guruh va guruhning o'zaro ta'siri: Ikki davlat bir xil hududni kuch bilan egallab olishni istab, er mojarosi tufayli urushga kirishmoqda.
Ijtimoiy munosabatlar – ijtimoiy sub’ektlar o‘rtasidagi
hayotiy ne’matlarni taqsimlash, moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni
qondirish yuzasidan kelib chiqadigan aloqalardir. Ijtimoiy
munosabatlarning quyidagi turlari mavjud: milliy, etnik, guruhiy,
shaxsiy va boshqalar. Ijtimoiy munosabatlar faqat ijtimoiy
sub’ektlar, ya’ni shaxslar va ularning uyushmalari o‘rtasida yuzaga
keladi. Shu jihatdan olganda, insonning o‘zi yaratgan sun’iy
ob’ektlari va tabiat ne’matlari (o‘simlik va hayvonot dunyosi)dan foydalanishini ijtimoiy aloqalar sifatida tavsiflab bo‘lmaydi.
Ijtimoiy munosabatlar kishilarning o‘zaro mavhum aloqalari
emas. U moddiy va ma’naviy madaniyatda o‘z ifodasini topgan
kishilarning bir-biriga ta’siri, muloqoti, qiziqish va
ehtiyojlarining uyg‘unlashuvi, fikr va e’tiqodlarining qiyoslashuvi,
faoliyat va tajriba almashuvi natijasidir. Muloqotda kishilarning
ratsional, emotsional va erkin tarzda bir-biriga ta’siri, kayfiyatlari
va qarashlari shakllanadi, turmush va xulq-atvor tarzi, odatlar,
qiliqlar o‘zlashtiriladi, ahillik, hamkorlik kabi guruhiy yoki
ijtimoiy faoliyatini ifodalovchi xislatlar yuzaga keladi.
IJTIMOIY MUNOSABATLARNI NORMATIV TARTIBGA SOLISHNING OB’EKTIV ZARURATI
Har qanday jamiyatda uning a’zolari munosabatlarini tartibga
solish jamiyat mavjudligining zaruriy shartidir. Ijtimoiy hayotda
tartibga solish – odamlar va ular jamoalari xatti-harakatlarini
belgilash, ushbu xatti-harakatlarning doimiyligi va rivoji uchun
zarur yo‘nalishlar berish, uni aniq maqsadni ko‘zlagan holda muayyan
bir qolipga tushirish demakdir. Ijtimoiy tartibga solish ikki
xil – normativ va individual ko‘rinishga ega. Normativ tartibga
solish umumiy xususiyatga ega bo‘lib, bunda norma (qoida)lar
jamiyatning barcha a’zolariga yoxud uning muayyan qismiga tegishli
bo‘ladi. Shu o‘rinda normativ tartibga solishning yuzaga kelishi –
ijtimoiy tartibga solishning eng muhim burilish nuqtalaridan biri bo‘lib, uning taraqqiyotida yirik sifat o‘zgarishlarini, tub
burilishlarini boshlab berganligini alohida ta’kidlash joiz.
IJTIMOIY NORMALAR TIZIMI: URF-ODAT, DINIY, AXLOQIY NORMALAR, JAMOAT TASHKILOTLARI QOIDALARI VA BOSHQA IJTIMOIY NORMALAR