Mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

Yonuvchi slaneslar neft maxsulotlarini olishda qo‘shimcha manba, shuningdek bir qator rangli va noyob metallar- mis, ruh, vanadiy, kadmiy, nikel va boshqalarni manbai hisoblanadi. Davomlari qo‘shni davlatlar - Tojikiston, Turkmaniston, Qozog‘istonda kuzatilgan Sirdaryo va Amudaryo slaneslar to‘planish havzalari xududlarida o‘tkazilgan bashoratlash tadqiqot ishlari dastlabki taxminiy baholashlarda 93 mlrd.t miqdordagi, shu jumaladan O‘zbekistonda 47 mlrd.t. resurslarini tasdiqladi. Janubiy va G‘arbiy O‘zbekistonda Boysun, Jom, O‘rtabuloq, Sangruntov, Oqtov, Uchqir, Kulbeshkek konlarni zaxiralari baholandi. Hozirda Oqtov, Uchqir, Kulbeshkek konlarini, Sangruntov tog‘larini chuqur gorizontlarini o‘rganish ishlari davom ettirilimoqda.
Yaqin yillarda ishlab-chiqarish samaradorligi yiliga 8 mln. tonna bo‘lgan yonuvchi slaneslarni qayta ishlovchi zavod qurilishi rejalashtirilgan. Sangruntov koni bo‘yicha 100 kv.km maydonda tajriba maqsadidagi shaxta qazish bilan o‘tkazilgan geologik –qidiruv ishlari «O‘zbekneftgaz» MXK mablag‘lari hisobiga bajarildi. Respublikaning yonuvchi slaneslar bo‘yicha asosiy zaxiralari kutilayotgan Oqtov namoyoni bo‘yicha ham «O‘zbekneftgaz» MXKsi bilan hamkorlikda geologik –qidiruv ishlari olib borish rejalashtirilmoqda.


Respublika nometall foydali qazilmalarning ahamiyati

Respublika nometall foydali qazilmalarni ham ahamiyatga molik darajadagi saloxiyatlariga ega. Foydali qazilmalarni ushbu keng va turli tuman guruxlari sanoatda keng qo‘llaniladi. Ushbu guruxga foydali qazilmalarni 70 turi - tog‘ ma’dan va tog‘-kimyo xom-ashyolari, qurilish materiallari kiradi. Xom ashyosi turli sanoat va oziq ovqat maxsulotlarini tozalash uchun sorbent ko‘rinishida qo‘llaniladigan bir qator konlar, shu jumladan abraziv materialarni konlari ham mavjud. Ishlov beriladigan bezak toshlarni namoyonlari keng taqdim etilgan. Minerallashgan yer osti suvlari, shu jumladan gaz-neft quduqlaridagi birga chiquvchi suvlardan olinadigan gidromineral xom-ashyo (yod, brom va boshq.) birin-ketin o‘rganilmoqda.

2014 yildan boshlab butun respublika xududlarida texnik kremniy ishlab chiqarish uchun kvars tarkibli xom-ashyo, o‘ta yuqa va uzluksiz mineral tolalar ishlab chiqarish uchun bazaltli jinslarga izlash ishlari boshlab yuborildi.
Markaziy Qizilqumda marokash turiga o‘xshash bo‘lgan donador fosforitlarni koni qidirib chamalandi. Bashorat resurslari 100 mln.t. ni tashkil etuvchi Jeroy-Sardara konini 54,9 mln.t fosfor angidridi ishlab chiqarishga jalb qilindi. Fosfor angidridini zaxiralari 10,1 mln.t (2005 y.) bo‘lgan Shimoliy Yetimtov koni va fosforni besh oksidini jamlanma zaxiralari 8,2 mln.t bo‘lgan Qoraqota uchastkasi (Aznek, Ayoquduq uchastkalari) qidirib chamalandi.
O‘zbekistonda grafitning 30 dan ortiq konlari va namoyonlari aniqlangan. Sanoat miqiyosida qiziqish uyg‘otadigan eng yirigi -ma’dan zaxiralari 2,3 mln.t bo‘lgan Tasqazg‘an koni Buxoro viloyatida joylashgan.
Hozirda texnik hisoblangan: kuyishga qarshi va antifraksion buyumlar, galvanik elementlarga klemmalar va shunga o‘xshash boshqalarni ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida o‘zlashtirishga taklif etilmoqda.
Grafit ma’danini bashorat resurslari axmiyatga molik darajalarda: 10 ming t.dan 500 mln.t.gacha bo‘lgan Sharqiy-Shaydaroz, Oqtosh, Zaxchaxona va Qalaota ma’dan namoyonlari qo‘shimcha to‘liq o‘raganishlar talab etiladi.
Qoraqalpoqiston xududlarida, Mustaqillik yillarida vermikulitni issiqlikni izolyatsiyalovchi material, hamda boshqa maqsadlarda ishlab chiqarishga yaroqli bo‘lgan zaxiralari namoyon etildi va hisoblab chiqildi. Hozirgi paytda Tebinbuloq koni yer q’ridan foydalanuvchilar tomonidan o‘zlashtirilmoqda va qazib olingan vermikulitdan turli mo‘ljallardagi to‘ldiruvchilar ishlab chiqilmoqda.
O‘zbekistonda kaliy tarkibli o‘g‘itlar ishlab chiqarish uchun kaliy tuzlarining Tyubegatan koni taqdim etilgan bo‘lib, xlordi kaliyni tarkibi 36,8 % bo‘lganda uni zaxiralari 247,6 mln.t.ni tashkil qiladi (2007 y.). Bir yo‘la osh tuzi olish bilan xlorli kaliyni 96-97% konsentratini ajratib olish mumkin. Ushbu kon negizida Dehqonobod kaliy o‘g‘itlari zavodi ishlab turibdi.
Zaxiralarini o‘stirish maqsadlarida, hozirgi paytda, Qo‘rg‘ontosh istiqbolli maydonlarida geologik-qidiruv ishlari olib borilmoqda, kaliy tuziga keyingi geologik-qidiruv ishlarini Xo‘jaikon konlarida o‘tkazish nazarda tutilgan. Yaqin 6-7 yillarda kutilayotgan zaxiralar 60 mln.tonnani tashkil etadi.