Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

Fep (Front – End Prosessor). Bu qurilma katta kompyuter – meynfreymga 
ulangan mikrokomp-yuter bo’lib uni kommunikatsiya liniyasiga ulaydi. U 
komunikatsiya liniyasiga meynfreym ma’-lumotlarni uzatadi, xatolarni tuzatadi va 
katta kompyuterga asosiy protsessor vaqtini FEP ba’zan kommunikatsiya kontrolleri 
deb ham ataladi.
Protokollar: ma’lumot tuzatish qoidalari. 
Ushbu mavzuda berilgan texnik ma’lumotlar oddiy foydalanuvchi uchun juda 
murakkab tuyuli-shi mumkin. Aslida esa u kompyuter oldga biriktirib 
kommunikatsiya liniyasi orqali biror xa-barni jo’natayotganida uzatishga bog’liq 
ikir –chikirlar bilan qiziqlaydi. Ammo mutaxassislar tarmoqni doimo kuzatib 
turishadi va protokollar deb ataluvchi maxsus axborot almashinish qoi-dalari 
bajarilishini nazorat qilib turishadi. Albatta bu jarayon avtomatlashtirilgan , ammo 
ko’pin-cha inson ishtirokisiz hal etib bo’lmaydigan muaommalar ro’y berib turadi. 
Protokol yoki kom-munikatsiya protokoli – bu kommunikatsiya tarmoqlarida turli 
standart va operatsion sistemalar platformasiga mos qurilma va programmalar 
o’rtasida ma’lumot almashish va ularni moslashtirish bo’yicha maxsus qoidalar 
yig’ndisidir. Protokollar kommunitatsion qurilma va programma-lar ichiga 
joylashtirilgan. Protokollar ma’lumot qanday qilib manzilga xatosiz yetib borishi , 
turli operatsion sistemalar, turli standart va arxitekturadagi qurilmalar orasidagi 
moslikni va ma’lumot uzatish tezligini ta’minlab turadi. O’tmishda hamma qurilma 
va programmalarning ishlab chiqaruvchilari turli standartlar bi-lan mahsulot ishlab 
chiqarishardi . Bu mos kelmaslik muammosi keltirib chiqardi. Buning nati-jasida esa 
turli standartdagi programma va qurilmalalar o’rtasida ma’lumot almashinish juda 
murakkab bo’lardi. Yaqin yillarda ko’p ishlab chiqaruvchilar yagona OSI (Open 
Sistema Inter-connection) nomli protokollar asosida ishlashga qaror qilishdi. OSI -
bu Xalqaro Standartlar Tashkiloti (International Standart Organization) tomonidan 

---

127 
qabul qilingan xalqaro standart bo’lib , butun dunyo kompyuter kommunikatsiyasi 
uchun protokollarini ushbu 7 darajasini belgilab qo’ydi: 
 Fizik protokol . Uzatish muhiti orqali bitlarning uzatilishini boshqaradi; 
 Bog’lovchi protokol . Bir uzeldan ikkinchi uzelga malumot uzatilishini 
taminlaydi; 
 Tarmoq protokoli . Tarmoqlararo malumot almashishni taminlaydi; 
 Transport protokoli . Xabarlarini to’liq uzatilishini nazorat qiladi; 
 Seans pratokoli. Uzatish tartibini boshqaradi : uzatishni boshlash , to’xtatish 
va hokazoni nazorat qiladi; 
 Ma’lumotni tasvirlash protokoli . Ma’lumotni kodlash (shifrlash )ni 
boshqaradi; 
 Amaliy programmalar protokoli .Kommunikatsion amaliyot programmalar 
o’rtasidagi ma’lumot almashinishni boshqaradi. 

---

128