Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

3 – MODUL. TEXNOLOGIK JARAYONLARNING KIRISH – CHIQISH 
SIGNALLARI 
4 – MA’RUZA : TEXNOLOGIK JARAYON VA BOSHQARUVCHI 
KOMPYUTER O’RTASIDAGI INTERFEYSNING KOMPONENTLARI 
Interfeys (ing . pIyeggase) — texnik va programmalash vositalari majmui; 
hisoblash, boshqarish yoki o
ʻlchash tizimlari (masalan, EHM ning operativ va 
tashqi xotira qurilmasi)dagi turlifunksional qurilmalarning o
ʻzaro taʼsirini 
ta
ʼminlaydi.
Kompyuter ishlashi uchun apparatli (Hardware) ta’minotdan tashqari dasturiy 
(Software) ta’minot ham muhim ahamiyatga egadir. Kompyuter tizimini 
tashkil etuvchi bu ikki vositaning o‘zaro aloqasi interfeys deyiladi. Interfeys bir 
necha turga bo‘linadi, ya’ni: apparatli interfeys; dasturiy interfeys; apparatli dasturiy 
interfeys. Apparatli interfeysni kompyuter qurilmalarini ishlabchiqaruvchilar 
ta’minlaydi. Dasturiy ta’minot bilan apparatli ta’minot o‘rtasidagi mutanosiblikni 
operatsion sistema boshqaradi. Kompyuterli tizim samarali ishlashi uchun apparatli 
va dasturiy ta’minotdan tashqari foydalanuvchi qatnashadi.Kompyuterda ishlashi 
jarayonida uning apparatli ta’minoti bilan ham, dasturiy ta’minoti bilan ham aloqada 
bo‘ladi. Insonning dastur bilan va dasturning inson bilan muloqatga kirishish usuli 
foydalanuvchi interfeysi deyiladi. Dasturlar xilma-xil bo‘lgani uchun ularning 
interfeysi ham turlicha bo‘ladi. Foydalanuvchi interfeysini xususiyatlariga ko‘ra bir 
nechta turga ajratish mumkin. Dasturning ishlash muhitiga qarab, dastur nografik 
yoki grafik interfeysga ega bo‘ladi. 
Texnologik jarayonlarni borishini, turli mashina va appartlar ish rejimlarini 
uzluksiz avtomatik nazorat qilish uchun birlamchi о‘zgartirgichlar – datchiklar 
qо‘llaniladi. 

---

24 
Datchik – avtomatika zvenolari tizimlarida foydalanishga qulay mashina va 
appratlar ish rejimlarini, jarayon texnologik parametrlarini boshqa kattaliklarga aniq 
fizik prinsiplar asosida о‘zgarishini bajaruvchi texnik qurilma.
Kо‘pincha obyektga tо‘gridan tо‘gri о‘rnatiladi. Xususiy holatda datchik 
konstruktiv shakllantirilgan bir о‘zgartiruvchi elementni (О‘E) ifodalashi mumkin. 
Datchik kirish signali (Xkir) nazorat qilinadigan kattalik (bosim, harorat, namlik, 
siljish v.b.). Obyekt fizik kattaligini itо‘gridan tо‘gri qabul qiladigan birinchi 
element (Xkir) va uni oraliq signalga о‘zgartiruvchi (X1), sezgir element 
hisoblanadi. (qabul qiluvchi) . 
Datchik chiqish signali (Xchiq) avtomatika tizimida keyinchalik qо‘llashga 
qulay kattalik hisoblanadi. Turli xil о‘zgartirishlarga va uzoq masofaga uza-tishga 
eng kulay elektr kattalik bо‘lganligi uchun X - kо‘pincha elektr signali.
Birlamchi о‘zgartirgichlar datchiklarga qо‘yiladigan talablar: 
1) Yuqori dinamik aniqlik 
2) Yuqori statik aniqlik 
3) Texnik talab aniqlaydigan shartlarda yuqori ishonchlik 
4) Mumkin bо‘lgan о‘lchamlari va og‘irligi 
5) Yuqori о‘zgartirish koeffitsiyenti (sezgirlik) 
6) Chiqish signallari yuqori quvvati