Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

2 – MODUL. TEXNOLOGIK JARAYONLARNI RAQAMLI 
BOSHQARISHNING O’ZIGA XOS JIHATLARI. 
2 – MA’RUZA : TEXNOLOGIK JARAYONLARNI REAL VAQT 
REJIMIDA BOSHQARISH. 
Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining (APCS) asosiy maqsadi 
yuqori sifatli mahsulotlarni tavsiflovchi TP ning maqbul parametrlariga erishishdir. 
Tekshiruvli kompyuterni texnologik jarayon (uskunalar) bilan ishlash 
sxemasida quyidagilar belgilangan (6.22-rasm): xn - nazoratsiz kirish parametrlari 
(kesish asbobining geometriyasi, qismning shakli, ishlov beriladigan materialning 
materiallari va boshqalar); xy nazorat ostida kirish parametrlarni (chiqib ketish 
tezligi,kesish chuqurligi va hokazo); HF - qattiq kirish parametrlari (MOT, armatura, 
asboblar); Chiqish - chiqish parametrlari, jumladan AC (harorat, tebranish, 
kuchlanish, quvvat sarf) parametrlari.
Teskari aloqa signali (DOS) yordamida o'lchanadigan chiqish parametrlari 
to'g'risida ma'lumot nazorat kompyuteri uchun kirish multiplekseri (MPL) va 
analog-raqamli konvertor (ADC) orqali uzatiladi. Kompyuterdan raqamli-analog 
konvertor (D / A konvertisor) va chiqish multiplekseri orqali nazorat signallari 
boshqariladigan kirish parametrlari xy bilan bog'liq aktuator (motorlar, 
elektromagnitlar, valflar, o'rni va hokazo) aktuatorlariga beriladi. 
Favqulodda vaziyatlarda eng yuqori ustuvor darajadagi uzilishlar faqat 
ob'ektning o'zi (TP) tomonidan ishlab chiqariladi. 

---

14 
Tekshirish kompyuterini texnologik jarayon (uskunalar) bilan o'zaro bog'lash 
sxemasi: 
AC - analog signal; CS raqamli signal; DOS – teskari aloqa signali; Dasturiy 
ta'minot -operator konsoli; IM – ijro mexanizmlari. 
Kompyuterni TP bilan o'zaro bog'laydigan apparat, MPL kommutatsiya 
qurilmasiga qo'shimcha ravishda quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
 raqamli kodni bir qator impulslarga aylantirish uchun impuls generatori, 
masalan, qadamli dvigatellarni boshqarish uchun; 
 bir ADC dan bir qator impulslarni kompyuter uchun raqamli kodga aylantirish 
uchun impuls hisoblagichi; 
 signallarni konditsionerlar bilan sinash va sensorlardan analog signali 
yumshatish; 
 kirish signalini kompyuterning kirish darajasiga aylantirish uchun mos 
keluvchi kuchaytirgichlar; 
 kirish / chiqish qurilmasi 
Jarayonni boshqarish tizimining ishlashi davomida, eng past darajadagi asosiy 
uzilishlar mumkin: 
 
a) tizim holati, ma'lumotlarni kiritish, boshlash buyrug'i, 
to'xtatish, nazorat dasturini o'zgartirish uchun so'rov qilish uchun operator 
tomonidan tashabbuslar; 
 turli xil kompyuterlar o'rtasida ma'lumotlar almashinuvi uchun tizimning 
o'zidan uzilishlar; 
 TP parametrlarini boshqaruvchi qurilmalardan ma'lumotlarni muntazam 
ravishda olish uchun taymer tomonidan o'rnatilgan uzilishlar; 
 real vaqt rejimida ob'ektga (TP) buyruqlar berishni to'xtatib turadi 

---

15 
Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining past darajadagi 
kompyuterlari oltita turdagi fayllarda mavjud bo'lgan ma'lumotlar asosida 
texnologik uskunalarni nazorat qiladi: 
 
blanklarni dasturiy ishlov berish; 
 
texnologik marshrutlar (har qanday mashinani ta'mirlashda uskunalar 
ro'yxati, muqobil marshrutlar mavjud); 
 
texnologik ko'rsatkichlar (hosildorlik, ishlov berishning aniqligi va 
sifati va boshqalar); 
 
sun'iy yo'ldosh ma'lumotnomasi fayli (pallet); 
 
asbob kodi fayli (ularning holatini nazorat qilish uchun); 
 
jamoa muddati fayli (asbob o'zgarishini boshqarish uchun). 
Hozirgi vaqtda TPni boshqarishning ikki tur turi mavjud: 
 
texnologik tsiklning bosqichlari ketma-ketligini amalga oshirilganda 
(aktuatorlarni yoqish va o'chirish); 
 
TP ko'rsatkichlarini sozlash (asosan asosiy operatsiyalar bo'yicha). 
TP avtomatik boshqaruv tizimlari har ikkala nazorat turini qo'llaydi. Biz 
tarkibiy tuzilma tamoyili bo'yicha farq qiluvchi sanoat nazorat tizimlarining ikkita 
asosiy guruhini ko'rsatamiz. 
Texnologik asbob-uskunalarning markazlashgan boshqaruv tizimlari. Ular 
orasida yuqori darajadagi markaz joylashgan ikki bosqichli boshqaruv tizimi 
mavjud. 

---

16 
Texnologik uskunalar to'g'ridan-to'g'ri raqamli nazorat qilish uchun markaziy 
(a) va markazsizlashtirilgan (b) sxemalar: SD - ma'lumot uzatish usuli; KDS - 
masofaviy aloqa kanali 
Katta hajmli ommaviy saqlash qurilmasiga ega kompyuter, bosimining 
ko'tarilishi mashinalar uchun boshqaruv dasturlari saqlanadigan joy. Raqamli 
ma'lumotlar uzatish avtotransporti orqali SM va TsSMS tizimining uzoq aloqa 
kanali C mashinalarining CNC-ga ulanadi va ularni real vaqtda boshqaradi. Operator 
tizimning markazida joylashgan bo'lib, TP ishlab chiqilishini nazorat qiladi, 
uskunaning normal ishlashini ta'minlaydi. 
Markazlashmagan (taqsimlangan) texnologik uskunalarni boshqarish 
tizimlari. Ular uch bosqichli boshqaruv tizimlari. Bunday tizimda yuqori darajadagi 
kompyuter ikkinchi darajali periferik mikrokompyuterlar guruhi bilan bufer xotirasi 
bilan bog'langan. Har bir mikrokompyuter bir nechta CNC mashinalarini boshqaradi 
(past darajali). Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining strukturasi 
yuqori interferentsiya va xato tolerantligiga ega, chunki agar raqamli kompyuter va 
periferik mikrokompyuter o'rtasidagi ulanish buzilgan bo'lsa, ikkinchisiz avtonom 
boshqaruv tizimi (ish faoliyatini qisqartirish) sifatida ishlashi mumkin. 
Mikroprotsessor qurilmalarini nazorat qilish tizimlarida qo'llash uskunalarni nazorat 
qilishning asosiy konfiguratsiyalarini ishlab chiqishga imkon berdi: kompyuterning 
soni dasturiy ta'minot nazorati (MPC); to'g'ridan-to'g'ri raqamli nazorat (CCB); 
adaptiv boshqaruv (ADU). CNCda an'anaviy CNC tizimining o'rniga mikro 
kompyuter ishlatiladi, bu quyidagilarni ta'minlaydi: mashinani boshqarish; qayta 
ishlash jarayonidagi chayqovchiliklarni qoplash; asboblar holatini va parvarishlash 
diagnostikasi; mashinada nazorat qilish dasturini tahrirlash; ekstistentsiyalarning 
grafik taqdimoti; har xil interpolatsiya turlari va boshqalar.
Raqamli kompyuterlar bilan boshqarish tizimlarining sxemalarida taqdim 
etilgan PCU tizimlari bir nechta afzalliklarga ega: 
 
dastur tashuvchisi va fotosuratkashni chiqarib tashlash; 

---

17 
 
kompyuter fayllari ko'rinishidagi nazorat dasturlarini qulay saqlash; 
 
hisoblash qobiliyatlari va boshqarish moslashuvchanligini oshirish; 
 
avtomatlashtirilgan 
boshqaruv 
tizimlari 
va 
kelajakdagi 
avtomatlashtirilgan korxonalarga o'tish imkoniyati. 
Adaptiv (o'zini moslasha oladigan) nazorat qilish tizimlari kompyuter nazorat 
qilish majmualarida ma'lum chiqish parametrlarini o'lchash va o'lchash natijalari 
(masalan, chiqib ketish va ovqatlanish tezligini nazorat qilish) asosida boshqarish 
harakatlarini ishlab chiqarishda qo'llaniladi. TP sharoitida asosiy o'zgarish 
manbalari quyidagilar: 
 
ishlov berish jarayonida o'zgaruvchan geometriya; 
 
Ishlamaydigan materialning o'zgaruvchan qattiqligi; 
 
o'zgaruvchan qattiqlik; 
 
chiqib ketish vositasining kiyinishi, undagi ovqatlanish tezligini 
pasaytiradi; 
 
ish qismidagi havo bo'shlig'ini, ADU vositasi ovqatlanish darajasini 
oshiradigan qo'yib yuborilganda. 
Sensor D (masalan, pyezoelektr element) ish qismini (3) mashinaning besleme 
tezligini aniqlaydigan kesma t chuqurligiga qarab asbobning elastik bosimini (bu 
holatda, so'nggi tegirmon) miqdorini qayd etadi. 
Adaptiv boshqaruv tizimlari ikkita printsipga asoslangan: 
 
TP samaradorlik ko'rsatkichi o'rnatilgan optimallashtirish bilan ADP 
(masalan, chiqib ketish vaqtida olib tashlangan metallning birligi uchun hosildorlik 
yoki xarajatlar);