Molchilarni ketma-ket ulash

3. Iste’molchilar ketma-ket ulanganda, zanjirdagi to‘liq qarshilik
har bir iste’molchi qarshiliklari yig‘indisiga teng bo‘ladi.
Siz archaga osib qo‘yiladigan lampochkalar shodasini ko‘rgansiz.
ISTE’MOLCHILARNI PARALLEL ULASH

Parallel ulanganda zanjirdagi kuchlanish
Xonadonda barcha elektr asboblari: lampochkalar, televizor, muzlat-
kich va boshqalar bir vaqtda elektr tarmog‘iga ulangan bo‘ladi. Agar ular
bir-biriga ketma-ket ulanganda edi, kuchlanish ular orasida taqsimlangan
bo‘lardi. Bu holda lampochkalar juda xira yonardi, televizorning ko‘rsa-


Iste’molchilarni parallel ulash


Elektr toki
tishiga, muzlatkichning sovitishiga
kuchlanish yetishmas edi. Undan
tashqari, ketma-ket ulangan iste’-
molchilardan biri o‘chirilsa, bosh-
qalari ham o‘chardi. Shuning uchun
xonadonda barcha elektr iste’mol-
chilar bir-biriga parallel ulanadi.
Ikkita lampochka o‘zaro parallel
ulangan elektr zanjir-
ni yig‘aylik. Bunda ikkala lampoch-
ka bir xil tarzda 1 va 2 ampermet-
larga ketma-ket ulanadi. Ularga pa-
rallel ulangan voltmetr 4 V kuch-
lanishni ko‘rsatsin, deylik. Bu
voltmetrning ko‘rsatishi har bir lampochkadagi kuchlanishni ham, zan-
jirdagi to‘liq kuchlanishni ham ifodalaydi.
Demak, parallel ulangan ikkala lampochkada kuchlanish bir xil bo‘lib,
u zanjirdagi to‘liq kuchlanishga teng bo’ladi.

•
Zaryadli zarralarning tartibli harakati, ya’ni oqimi elektr toki deb ataladi.

•
O‘tkazgichda elektr toki vujudga kelishi uchun elektr maydon bo‘lishi kerak.
•
Zaryadli zarralarning o‘zgarmas me’yordagi oqimi o‘zgarmas tok deb ataladi.
O‘zgarmas tok manbayi deb, musbat va manfiy qutbga ega bo‘lgan va o‘zgarmas
tokni hosil qiladigan manbaga aytiladi.
•
Galvanik element va akkumulyatorda kimyoviy energiya elektr energiyaga aylanadi.
•
Eng sodda elektr zanjir tok manbayi, o‘tkazgich, elektr iste’molchi va kalitdan
iborat.
•
Metallardagi elektr toki elektronlarning tartibli harakatidan iboratdir.
•
Elektr zanjirda tokning yo‘nalishi sifatida manbaning musbat qutbidan manfiy
qutbiga tomon harakat qiladigan musbat zaryadli zarralarning yo‘nalishi qabul
qilingan.
•
Zanjirning biror qismi orqali 1 kulon zaryad o‘tganida bajariladigan
ishga qiymat jihatidan teng bo‘lgan kattalik zanjirning shu qismi
uchlari orasidagi elektr kuchlanish deb ataladi.
•
Elektr kuchlanish voltmetr yordamida o‘lchanadi. Voltmetr elektr zanjirdagi
kuchlanishi o‘lchanadigan iste’molchiga parallel qilib ulanadi.
•
O‘tkazgichning ko‘ndalang kesimidan vaqt birligida o‘tayotgan elektr
zaryadi miqdoriga qiymat jihatidan teng bo‘lgan kattalik tok kuchi
deb ataladi
•
Zanjirdagi tok kuchi ampermetr yordamida o‘lchanadi. Ampermetr elektr
zanjirdagi tok kuchi o‘lchanadigan iste’molchi bilan ketma-ket ulanadi.
•
O‘tkazgichning zanjirda tok o‘tishiga qarshilik qilish xossasi elektr
qarshilik deb ataladi. Moddaning elektr xossasi solishtirma qarshilik
deb ataladigan fizik kattalik bilan tavsiflanadi
•
Elektr zanjirning bir qismi uchun Om qonuni: o‘tkazgichdagi tok
kuchi uning uchlari orasidagi kuchlanishga to‘g‘ri proporsional,
o‘tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir
•
Rezistor — elektr zanjirda tok va kuchlanishni rostlash uchun qo‘llaniladigan
turli qarshilikka ega elektr asbob.
•
Reostat — elektr zanjirdagi tok kuchi va kuchlanishni rostlash, ya’ni
o‘zgartirish uchun qo‘llaniladigan elektr asbob.