Molekular refraksiya

1RF - 454 refraktometr okulyarining ko’rish maydoni.
To’g’rilash uch marta takrorlanadi. Olingan natijalar eng kichik kvadratlar usuli
yordamida ishlab chiqiladi (bu usulni qo’IIash uchun ko’rsatma ham shu kitobning
22
ilova qismida berilgan). So’ngra sindirish ko’satgichining eritma konsentratsiyasiga bog’liqlik chizmasi chiziladi. Konsentratsiyasi noma’lum bo’lgan eritmaning sindirish ko’rsatgichini o’lchab, chizma yordamida uninig miqdori aniqlanadi.
Har safar sindirish ko’rsatgichi aniqlangandan so’ng yoritish prizmasi chetga suriladi va o’lchash prizmasining shafFof toinoniga bir necha tomchi suv tomizib, prizma yumshoq filtr qog’oz bilan ehtiyot qilib artiladi. Tomiz- gich bilan suyuqlikni tomizganda uning uchi prizmaga tegmasligi kerak, aks holda prizmaning silliqlangan tomoni ishdan chiqib asbob yaroqsiz holga ke- ladi. Toinizgich o’miga plastmassadan tayyorlangan toza shpritsni ishlatish ham mumkin.
Sindirish ko’rsatgichini aniq o’lchashda haroratni bir xil saqlash uchun prizmaning gardishida maxsus kamera bo’lib, bu kamera orqali (ermostatdan keladigan suv o’tkazib turiladi. Suv berish va uni chiqarib yuborish kamera - ning to’rtta jo’mragiga kiydirilgan rezina naylar vositasida amalga oshiriladi. Suvning haroratini o’lchash uchun jo’mraklardan biriga maxsus termomeir o’rnatiladi.
23
Xulosa
Hozirgi vaqtda kimyoning turli sohalarida sifat va miqdoriy tahlillarni o’tkazishda spektroskopik usullarning ahamiyati ortib bormoqda. Chunki bu usu/lar o’zining umumiyligi, sezgirligi, alohida moddalarning spektrlarini bir- biridan farq qilishi, tahlil o’tkazish vaqtining qisqaligi va o’lchash jarayonini ma’lum etaplarini yoki to’lasincha avtomatlashtirish mumkinligi bilan ajralib turadi.
Kimyo fanining asosiy masalalaridan biri, ya’ni modda molekulasining tuzilishini o’rganishni spektral usullarsiz amalga oshirib bo’lmaydi.
Shuning uchun, davlat universitetlarining o’quv dasturiga «Fizikaviy tad- qiqot usullari» fani kiritilgan. Ushbu qo’llanmaga kirgan laboratoriya ishlari- ning mavzulari bu dasturga mos keladi.
Taqdim qilinayotgan laboratoriya ishiarining bayoni shonga o’xshash ru- scha kitobtardagi bayonidan farq qiladi. Rus tilidagi kitoblarda asosan labora- toriya ishini bajarish usuli batafsil bayon qilinib uni qaysi asboblarda bajarish mumkinligi qisqacha aytib o’tiladi xolos. Aniq bir asbobning tuzilishi, ishlash printsipi, o’lchash ishlarini bajarish tartibi kabi ma’lumotlar tushirib qoldirila- di, chunki bu ma’lumotlar asbobni o’ziga tegishli alohida kitobchalarda bayon qilinadi. Asboblarga tegishli kitoblar birinchidan, faqat rus, ingliz va boshqa xorijiy tillarda yozilgan ikkinchidan ular asbob bilan birga bir nusxada beriladi xolos.
Qo’flanmaga, sifat va miqdoriy analizda hamda modda molekulasining tuzilishini o’rganishda eng ko’p ishlatiladigan spektroskopik usullarning dey- arli barchasi kirgan. Har bir bob, tegishli spektroskopik usulning asosini tash- kil etuvchi fizikaviy hodisaning qisqacha nazariyasini, shu sohaga doir amaliy ishlarning bayonini hamda ulami bajarish uchun ishlatiladigan asboblaming tuzilishi, ishlash qoidalari (printsipi) va o’lchash ishlarini bajarish tartibi kabi bo’limlarni o’z ichiga oladi.
Ushbu o’quv qo’llanmasi Respubtikamiz oliy o’quv yurtlarida mavjud bo’lgan asbob uskunalami hisobga olgan holda yozilgan. Qo’llanmada Samar- qand davlat universiteti kimyo fakultetining analitik kimyo kafedrasida mavjud bo’lgan asboblaming rasmlari keltirilgan.
24
Bundan tashqari qo’llanmaga Respublikamiz akademik litseylari va kol-lejlariga Janubiy Koreyadan keltirilgan shaffof moddalarning elektron yutilish spektrlarini olishga mo’ljallangan OPTIZEN III spektrofotometrining tuzi- lishi va ishlash printsipi to’g’risidagi ma’lumotlar ham kiritilgan, Shuni hisob - ga olib, bu sohaga tegishli amaliy ishlar hajmi kengaytirilgan.
Ushbu qo’llanma uni vers itetlarning kimyo fakultetlari yuqori kurs talaba-tariga mo’ljallangan bo’lib undan fizika fakultetlarining talabalari, oliy o’quv yurtining o’qituvchilari, akademik litsey va kollejlarning o’qituvchilari, ilmiy tadqiqot institutlari hamda zavod-fabrika laboratoriyalarining xodimlari foyda-lanishi mumkin.
Muallif ushbu kitobni o’qib chiqib, qimmatli maslahatlarini bergan taqriz- chi dotsent Т. K. Yunusovga, OPTIZEN III spektrofotometrining rasmlarini tayyorlagani va kitobchasini tarjima qilishda yordam bergani uchun M. Quva- tovga va kafedradagi asbob - uskunalaming rasmlarini tayyorlashdagi yorda- mi uchun jurnalist T. Raxmatutlaevga minnatdorchilik bildiradi.
Muallif talaba va hamkasblarining kitobni yaxshilashga qaratilgan fikr va takliflarini minatdorchilik bilan qabul qiladi