Молекуляр биология” фани бўйича малакавий имтиҳон топшириш учун саволлар

Репликациянинг турлари. Репликация жараёнининг ўтиши учун шарт бўлган шароитлар.

Replikatsiya – genetik axborotni bitta klassdagi nuklein kislotalari ichida ko`chirilishi yoki nusxa olish, o`z-o`zidan ikki hissa ko`payish. Bu fundamental jarayon hujayralar bo`linishida nasliy belgilarning avloddan-avlodga o`zgarmay uzatilishidan iborat. Genetik axborotni o`tkazilishi nuklein kislotalarning bir 155 sinfida, ya’ni DNK dan DNK ga yoki ayrim viruslarda RNK dan RNK ga ko`chirish yo`li bilan amalga oshadi.

Репликациянинг 3 хил варианти бор

1. 
   Консерватив – ДНК занжирлари узилмасдан туриб янги ДНКнинг ҳосил бўлиши.
   
2. 
   Ярим консерватив – бунда ДНК занжирлари ечилади Н боғлари узилади ва ҳар бир ДНК занжиридан янги днк занжири хосил бўлади.
   

3. 
   Дисперсив – бу ярим консерватив репликациянинг хосиласи, бунда она занжир участкаларида қўш занжир ечилиб улар асосида янги ДНК молекуласи хосил бўлади. 1957-йил америкалик олим барча тирик организмларни ярим консерватив репликация бўйича ўтишини таввсифлаган.
   

Репликация жараёнининг ўтиши учун шарт бўлган шароитлар.

1. 
   Янги ДНК молекуласи учун қурилиш материиаллари d-ATF, d-GTF, d-STF, d-TTF организмлар бўлиши керак.
   
2. 
   ДНК занжирлари ечилган бўлиши керак
   
3. 
   Янги ДНК молекуласи хосил бўлиши учун кичик РНК занжири керак
   
4. 
   Реакция жараёнининг ҳаммаси кимёвий жараёндир. Унинг учун ферментлар, лигаза, ДНК полимераза, ССБ оқсиллари, хеликаза, ферменти керак бўлади.
   

3. 
   Аминоацил-тРНК-синтетазалар
   

Aminokislotalar faollanish jarayoni mohiyati bo`yicha aminokislotalarni o`z tRNK siga birikishidan iborat. tRNK strukturasi ―tarjimonlik sifatiga ega, ya’ni bitta molekulada ―nukleotidli matnni o`qish‖ (tRNK antikodoni mRNK kodoni bilan mos kelishi kerak) va o`zi aminokislotasini tashish (aktseptorlik oxirida) qobiliyatlari mujassamlashgan. Ammo tRNK to`g`ridan-to`g`ri o`zi aminokislotasi bilan birika olmaydi. Bu vazifani bajarishda hujayra shirasida tRNK o`z aminokislotasini ―tanishini ta’minlaydigan, maxsus ―tarjimon sifatidagi fermentlar mavjud. Bu fermentlarga aminoatsil-tRNK-sintetazalar (qisqacha ARS azalar) deb ataladi. Har bir aminoatsil-tRNK-sintetazani 3 ta bog`lovchi markazi bor: aminokislota, tRNK va ATF uchun. Proteinogenli aminokislotalarning har biriga mos keladigan kamida 20 ta ARS azalar bor. ARSazalar – yuqori molekulali (100000-240000), to`rtlamchi strukturaga ega. Ular tRNK va aminokislotani o`ziga xos ravishda ―taniydi‖ va quyidagi reaktsiya bo`yicha birikishini ta’minlaydi:
Aminoatsil-tRNK da makroergik bog`lar hosil bo`lishida energiya manbai sifatida ATFdan (Mg²+ kofaktor vazifasini bajaradi) foydalaniladi. Reaktsiyada 171 barcha transport RNK lar uchun bir xil bo`lgan oxirgi SSA ning adenozinidagi 3¹- OH gidroksiliga aminokislota bog`lanadi. Hujayrada proteinogen aminokislotalar soniga mos keladigan 20 ta emas, balki taxminan 40-60 ta tRNK mavjud, chunki ayrim aminokislotalar o`zlariga xos bo`lgan bir nechta tRNKdan foydalanadi. Demak, aminokislota bilan tRNK bog`lanishida aminokislota yetakchilik qilib, tanlash vazifasini bajaradi, unga esa o`zining tRNK si borib bog`lanadi. So`ngra tRNK o`ziga birikkan aminokislotani oddiy diffuziya yo`li bilan ribosomaga o`tkazadi va u yerda turli xil aminoatsil-tRNK ko`rinishidagi aminokislotalardan oqsil yig`ilishi amalga oshadi.