Молия фани бўйича маърузалар матни

8. Қарз чиқарилган пайтда белг иланган (ўрнатилган) қарзни қайтариш муддатларига қатъий риоя қилиш бўйича қарздорнинг мажбуриятларига мувофиқ:
• муддатидан олдин қайтариш ҳуқуқига эга бўлган мажбуриятлар;
• муддатидан олдин қайтариш ҳуқуқига эга бўлмаган мажбуриятлар.
Молиявий бозорда кескин ўзгаришлар содир боиган пайтда қарз мажбуриятларини муддатидан олдин қайтариш (узиш) масаласи алоҳида долзарб вазифа ҳисобланади. Масалан, қарз олувчи йиллик қатъий даромадли 12 фоизли облигациялар чиқарган ва бир йилдан сўнг фоиз ставкаси пасайиб, 6 фоизга тенг бўлиши шарт. Бундай вазиятда қарздор кескин йўқотишларга, инвестор эса аксинча, катта ютуқларга эга боиади. Агар облигациялар муддатидан олдин қайтариш ҳуқуқига эга ҳолда чиқарилган бўлса, янги қарзни чиқариш ва улами жойлаштириш ҳамда эски қарзни қайтариб, инвестор ўз йўқотмаларини камайтириши мумкин.
Қарзлами қайтаришнинг икки усули мавжуд:
• бир вақтнинг ўзида;
• қисмларга бўлиб.
Агар қарзлар қисмларга боииниб қайтарилаётган бўлса, қайтариш муддатлари бўйича қарз суммаларининг тақсимланишига кўра қуйидаги уч вариант бўлиши мумкин:
1) аниқланган давр, масалан, 4 йил ичида тенг қисмларга бўлиб қайтариш. Бу ҳолда, масалан, қарзнинг суммаси 10 млн. сўм бўлса, ҳар йили 2,5 млн. сўмдан қайтарилади;
2) ошиб бориладиган қисмларда.
Масалан, биринчи йил 1 млн. сўм, иккинчи йилда - 2 млн. сўм, учинчи йилда - 3 млн. сўм ва тўртинчи йилда - 4 млн. сўм. Қарздорнинг даромадлари йилданйилга ошиб бораётган пайтда бу тизим жуда қулай усул ҳисобланади. Масалан, бошқа шароитлар тенг бўлган тақдирда, ишбилармонлик фаоллигининг ошиши натижасида солиқ тушумлари ўсиши кўзда тутилади ёки қурилишга қарз маблағлари жалб қилинган объект,аста-секинлик билан ўз қуwатига эга бўла бориб, йилдан-йилга каттароқ суммада фойда келтира бошлайди;
3) пасайиб борадиган қисмларда. Масалан, биринчи йилда - 4 млн. сўм, иккинчи йилда - 3 млн. сўм, учинчи йилда - 2 млн. сўм ва ҳ.к. Бундай тизим қарздорнинг даромадларини пасайиши ёки харажатларининг ортиши кутилаётган пайтда афзалликларга эга бўлиб, устувор аҳамият касб этади.