Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

2. Moliya bozori va tijorat tashkiloti tomonidan
Moliya bozori pul mablag’laridan foydalanish.
Moliya bozori – bu Moliya aktivlari bozori.
Moliya bozori elementlariga: oltin va qimmatli myetallar, milliy valYuta, xorijiy valYuta, ssuda kapitali (kredit), qimmatbaho qog’ozlar kiradi.
Moliya bozorining tarkibiy qismlari bо‘lib, valYuta bozori, milliy pul mablag’lari, fond bozori, oltin bozori va boshqa qimmatbaho myetallar bozorlari kiradi.
Fond bozori – bozor islohatlari davom etayotgan sharoitda Moliya bozori pul mablag’larini jalb qilish va qayta taqsimlashning asosiy vositasi bо‘lib hisoblanadi.
Moliya bozori qanday vazifalarni hal qiladi.
-Moliya bozori elementlariga ichki Moliyalashtirish manbalari jalb qilish imkoniyatini, vaqtincha bо‘sh pul mablag’larini uzoq muddatli investisiyalarga jalb qilish va boshqa ehtiyojlarni qondirishiga imkon yaratadi.
-Moliya bozori kapitalni uning qatnashchilar о‘rtasida xarakatini Yuzaga kyeltirib,Moliyaviy resurslarni iqtisodiyotning eng ryentabillik sohasida jamlanishining ta’minlaydi.
-Moliya bozori investorga(Yuridik va jismoniy shaxslarga) о‘zining invyetision portfyelini shakllantirishga imkoniyat yaratib, bu kapitalni inflyasiyadan saqlash va qо‘shimcha daromad olish imkonini beradi.
Rivojlangan Moliya bozorining asosiy belgilari bо‘lib huquqiy – mye’yoriy bazaning barqarorligi, opyerasiyalarning bozor qatnashchilari haqida tо‘liq ma’lumotlarning tо‘liqligi, qatnashchilarning keng doirasi va Yuqori texnik infrastruktura mavjudligi hisoblanadi.
Ushbu belgi (alomatlar) mavjudligi tijorat tashkilotlariga о‘z ehtiyojlari uchun Moliya bozori, pul mablag’larini tyez va samarali jalb qilishni ta’minlaydi.
Moliya bozori pul mablag’laridan foydalanishning tijorat tashkiloti emissiya orqali, banklarda kredit liniyalarini ochish, boshqa tashkilotlardan qarz olish orqali amalga oshiradi.
Emissiya yoki qimmatli qog’oz chiqarish jamiyat tashkil qilayotgan, hamda qarz kapitalining jalb qilish maqsadida yoki korxonaning boshlang’ich kapitalini oshirish maqsadida muomilaga qimmatli qog’oz chiqariladi.
Emissiya qilinayotgan qimmatli qog’oz albatta davlat rо‘yxatidan о‘tishi shart.
Qimmatli qog’oz emissiyasi ochiq turda qimmatli qog’ozlarni cheklanmagan doiradagi investorlar о‘rtasida joylashtirilishi mumkin yoki yopiq shaklda oldindan ma’lum cheklangan doirada investorlar о‘rtasida joylashtirilishi mumkin.
Ochiq xolda qimmatli qog’ozlarni joylartirishda majburiy tarzda emissiya prospyekti matbuotda e’lon qilinishi lozim. Emissiya prospyekti kuyidagilarni о‘z ichiga oladi:
-Emissiya haqida ma’mumotlar –Yuridik shaxs sifatida emityent statusi, ularning ryekvizitlari, barcha ta’sischilar rо‘yxati, ustav fondining ular orasidagi taqsimlanishi, boshqaruv organi strukturasi va boshqa ma’lumotlar beriladi.
-Emityentning Moliyaviy xolati haqida ma’lumotlar-buxgaltyeriya balansi va Moliyaviy xisobotlar (oxirgi 3 yil uchun), oxirgi kvartaldagi emissiya haqida qaror о‘abul qilishdan oldingi balans va hisobot, kreditorlik qarzlarini batafsil tavsifi, ustav fondi haqidagi ma’lumotlar va taqsimlanishi, ryezyerv fondlari va ilgarigi qimmatli qog’ozlar emissiyasi haqida ma’lumotlar.
-Muomilaga chiqarilishi kо‘zda tutilayotgan qimmatli qog’ozlar haqida ma’lumotlar – qimmatli qog’ozlarning turlari, turlari bо‘yicha soni, bitta qimmatli qog’oz nominal bahosi, chiqarish tartibi haqida ma’lumot, muomilaga chiqarish haqida qaror chiqarilgan sana, joylashtirish boshlang’ich va oxirgi sanasi, salohiyatli investorlarga cheklovlar, dyevidyend hisoblash tartibi, mablag’lardan foydalanish yо‘nalishi, chiqarish shakli(naqd,naqdsiz) va boshqa ma’lumotlar.
Qimmatli qog’ozni joylashtirish yakunlari matbuotda qilinadi. Joylashtirilmagan aksiyalar jamiyat diryektorlar kengashi ihtiYOrida bо‘ladi.
Shuni ta’kidlash joizki, qimmatli qog’ozlarni ochiq emissiya qilish kо‘p xarajatli opyerasiya hisoblanadi, u ma’lum xarajatlarni va kо‘p vaqt (6-9 oy) talab qiladi. Shuning uchun u fond bozori profyessionallarini jalb qilish orqali amalga oshirilishi lozim.
Korxonaning pul mablag’lariga bо‘lgan ehtiyojni bankdan kredit olish yoki boshqa tashlkilotlardan qarz olish orqali ham qoplanishi mumkin.
Kredit va qarzlar berish mablag’larning qaytarilmaslik riski bilan bog’liq. CHunki qarzdorning ishonchliligini bilib bо‘lmaydi. Shuning uchun kredit berishni kо‘rib chiqishdan oldin qarzdorga mablag’lardan maqsadga muvofiо‘ foydalanish haqida ma’lumotlar mavjudligini tekshirish lozim.
Agar kredit tovarlar xarid qilish uchun olinayotgan bо‘lsa, kuyidagilarga alohida e’tibor berish lozim:
-yetkazib berish muddati;
-tovar turi;
-tomonlarning sanksiyalari;
-bahosi;
-hisob-kitob usuli;
Agar shartnoma shartlari bankni qanoatlantirmasa, ya’ni qarzdorning tо‘lov turi, shakli va hisob - kitob usuli bankka ma’о‘ul bо‘lmasa, u shartnomaga о‘zgartirishlar kiritishni talab qilishi mumkin yoki ssuda berishdan bosh tortishi mumkin.
Kredit shartnomasini tuzishning zaruriy shartlaridan biri xaridorlarga tovar yetkazib berish haqidagi shartnomaning mavjud bо‘lishidir. Bundan tashqari buYutma- protokol, oldindan yozilgan yozma keliShuvlar, tovar xaridorlarining tо‘lov о‘obiliyati haqida ma’lumotlar bо‘lishi kerak.
Xaridorlarning tо‘lov о‘obiliyati kafolati sifatida ular tomonidan mol yetkazib beruvchilarning shartlarini bajarilishi о‘abul qilinishi mumkin, ya’ni qarz oluvchiga ssuda beraYOtgan bankda akkreditiv ochishi, maqsadli dyepozit schYOti yoki ishonchli kafolat majburiyatini, ya’ni yetkazib berilgan tovar hisobini tо‘lash kafolatini berishi kerak.
Kredit sharnomasi kuyidagilarni о‘z ichiga olishi kerak;

1. 
   SHartnomada ishtirok etuvchi tomon ishtirokchilari
   

nomi va vakili; shartnoma pryedmyeti qisqa bayoni:

2. 
   tomonlarning majburiyatlari;
   

a) bankning
b) qarz oluvchining

3. 
   tomonlarning о‘z majburiyatlarini bajarish javobgarligi;
   

Ushbu shartnomaga xarakterli alohida shartlar;

5. 
   shartnomaga о‘zgartirish kiritish shartlari;
   

6. 
   tomonlarning imzolari, muxri, Yuridik adryesi va hisob raо‘amlari;
   

Birinchi bо‘limda kreditlash ob’yekti kо‘rsatilishi tavsiya etiladi, muddati Shu jumladan oxirgi muddat, kredit qaytarilishi ta’minlashning alohida shartlari (agar ular bо‘yicha keliShuvga kelingan bо‘lsa).

Ikkinchi bо‘limda bank majburiyatlari, berilayotgan kredit summasi, muddati, foiz stavkasi, kommision tо‘lovlar va x.k.
Yirik bitimlarda kutilayotgan ryentabillik darajasi 50 foiz va undan Yuqori bо‘lsa, foiz tо‘lovlaridan tashо‘ari, kreditdan foydalanayotganligi uchun tо‘lov ham olish tavsiya etiladi. Qoida tariqasida kredit muddatidan qat’iy nazar Yuqorida aytib о‘tilgan tо‘lov kredit summasining 2% - 5% i atrofida olinadi.
Bunday baholashning zaruriyati Yuqori darajadagi risk mavjudligi bois amalga oshiriladi.
Kredit muddatini aniqlashda Yuqorida kо‘rsatilgan tijorat bitimlarini hisobga olish lozim. Ushbu oldi-sotdi opyerasiyalari 1-3 oy ichida amalga oshirilishi lozim. Undan ortiq muddat ichida bozor kon’Yunkturasi о‘zgarishi yoki qatnashchilarning Moliyaviy ahvoli riski kelib chiqadi.
Uchinchi bо‘limda pyenya miqdori kо‘rsatilishi kerak. Qoida tariqasida, kyechiktirilgan har bir kun uchun qarzdor qoplanmagan ssudaning 0,5% i miqdorida tо‘lov tо‘laydi. Kredit muddati aniq kо‘rsatilishi kerak. Ushbu muddatdan sо‘ng bankning qarzni undirish huquqi boshlanadi yoki bankning garov huquqi ishga tushadi.
Tо‘rtinchi bо‘limga ushbu shartnomaning mahsus shartlari kiritiladi-xaridor yoki mol yetkazib beruvchining oldindan tо‘lash shartlari.
Byeshinchi bо‘limda keliShuvning kuchga kirishi aniq muddati kо‘rsatiladi-keliShuv imzolangan paytdan yoki tomonlarning ma’lum bir majburiyatlarini bajargandan sо‘ng.
KeliShuvning amal qilish muddati odatda kredit tо‘liq о‘oplanguncha davom etadi. KeliShuvga kiritiladigan barcha о‘zgartirishlar protokol orqali rasmiylashritiriladi.
Qarzdor ssuda olish uchun о‘uyidagi hujjatlarni topshiradi:
a) Notarial tasdiо‘langan Ustav, ta’sis shartnomasi, ryegistrayiya haqida ma’lumot. Bu hujjatlar qat’iy aniq shakllantirish tartibi-ikkita gyerbli muhr. Ryegistrasiya haqida ma’lumot davlat ryeyestidan о‘tganligi haqida ta’kidlov.
b) Notarial tasdiqlangan imzo nushalari mavjud bank kartochkasi.
Agar korxona diryektori korxona ta’sischilaridan biri bо‘lsa, unda asil nushadagi ta’sis hujjatlaridagi imzo bank kartochkasidagi imzo bilan bir hil bо‘lishi lozim.
Agar korxonaga boshqa odam vakil bо‘lsa, mijozni ta’sischilardan rahbar tayinlash bо‘yicha yig’ilishi protokoli sо‘ralsa maqsadga muvofiq bо‘ladi. Undagi ma’lumotlar bank kartochkasidagi ma’lumotlar bilan bir hil bо‘lishi lozim. Agar vakil ishonchnoma bilan xarakat qilayotgan bо‘lsa ishonch yorlig’i kо‘rsatilishi lozim.
v) Kontrakt bо‘yicha olinaYOtgan kredit kontraktning asil nushasini talab etishi lozim.
g) Asil nushadagi, soliq inspyeksiyasidan о‘tgan balans.
d) Texnik iо‘tisodiy asoslash
ye) Ssudaning ta’minlanganligi tasdiо‘lovchi hujjat.