“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari
Download 3.16 Mb. Pdf ko'rish
|
Moliya UMK
|
Biz to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlarni foizsiz majburiyatlar deb atayotganimizga diqqatingizni qarating. Buning sababi bu xarajatlar bilan bog’liq aniq bir foizning yo’qligidir. Aniq foiz xarajatlari siz xuddi bank krediti uchun to’laydigan foizga o’xshaydi. Agar firma kredit kreditlash hisobiga inventarlarni sotib olsa, kredit tamoyillariga ko’ra xarid qiymati ma’lum vaqt birligi ichida to’lanishi shart, masalan 30 kun ichida. Natijada, ta’minotchi firma hech qanday foiz stavkasisiz 30 kunlik kredit taqdim etadi. Ta’minotchi ham o’zining kredit asosida mol yetkazib berayotganini biladi va aniqki o’z tovarlariga nisbatan narxlar birligida ko’p bo’lmagan foiz xarajatlarini qo’shadi. Muhimi shundaki, bu foiz xarajati yashiringan bo’ladi va aniq ko’rsatib o’tilmaydi, shuning uchun to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan olingan xarajatlar firmaning foizlar bo’yicha xarajatlarining o’sishiga olib kelmaydi. Xavfsiz kapital srukturasini yaratish bizdan quyidagi ikki savolga yuzlanishimizni talab etadi: • Qarzlarning so’ndirilish tarkibi – firma qisqa va uzoq muddatli qarzlarning qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak? • Qarz va o’z mablag’ari tarkibi – firma qarz va o’z mablag’larining qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak? Firma kapital strukturasining (qizqa va uzoq muddatli qarzlar nisbati) To’lanishi kerak bo’lgan hisoblar, tan olingan xarajatlar Uzoq va qisqa muddatli qarzlar, imtiyozli va oddiy aksiyalar 224 qarzlarni so’ndirilish tarkibiga eng birlmachi ta’sir bu firma egalik qilayotgan aktivlarning xususiyatidir. Uzoq yillar davomida pul oqimlariga erishishi kutiladigan aktivlarga investitsiyalar kiritishga moyil firmalar, odatda, qarz mablag’larini jalb qilish borasida uzoq muddatli qarzlardan yaxshi foydalanadilar. Qisqa muddatli pul oqimlariga investitsiya kirituvchi firmalar esa asosan qisqa muddatli qarzlarga murojaat qiladilar. Bu bobda diqqat qarz va o’z mablag’lari tuzilishiga qaratiladi va u odatda kapital strukturasi menejmenti deb yuritiladi. Kompaniya oddiy aksiyalari narxini maksimallashtirish yoki boshqacha aytganda, kapitalining tarkibiy qiymatini minimallashtirilish nuqtayi nazaridan firmaning kapital strukturasi moliyalashtirishning doimiy manbalarini o’zida mujassam etishi kerak. Moliyalashtirish manbalarining bunday to’g’ri nisbatini optimal kapital strukturasi, deb ataymiz. 21.7-jadval (5) tenglamani buxgalteriya balansi nuqtayi nazaridan ko’rib chiqadi. Bu bizga kapital strukturasini boshqarish kabi jiddiy muammo haqida tasavvur qilishda yordam beradi. O’zgarmas xarajatlar moliyalashtirilishi (uzoq muddatli qarz va imtiyozli aksiyalar) oshishiga olib keluvchi moliyalashtirish manbalari investitsiya bozoriga eng munosib nisbatlarda oddiy aksiyalar bilan umumlashtirilishi kerak. Agar ushbu nisbatga erishilsa, boshqa omillar o’zgarmas bo’lgan holatda firma oddiy aksiyalari narxi maksimallashadi. Korinib turibdiki, ortiqcha moliyaviy risk olish firmani bankrotlik tomon olib borishi mumkin. Lekin juda kam moliyaviy leverejga ega bo’lish ham firma aksiyalarining past baholanishiga sabab bo’ladi. Molyaviy menejer, shuning uchun ham, moliyaviy leverejdan foydalanishning eng maqbul me’yorini aniqlashni bilishi shart – bunda boshqa omillar o’zgarmasligi sharoitida aksiyalarning narxi oshadi. Bobning qolgan qismi 3 asosiy masalaga diqqa qaratadi. Birinchisi kapital strukturasi nazariyasining qisqa mushohadasidir. Ikkinchisida biz kapital strukturasi menejmentining asosiy usullarini ko’rib chiqamiz. So’ngra esa amaldagi kapital strukturasi menejmentiga haqiqiy tajribalar nuqtayi nazaridan qarash orqali xulosa chiqaramiz. Kapital strukturasi nazariyasiga tezkor nazar Bobning bu qismida biz firmaning kapital strukturasining nima sababdan oddiy aksiya egalari uchun muhimligi borasidagi nazariy asoslarni ko’rib chiqamiz. Buning uchun biz, dastavval, kapital strukturasi muhim bo’lmagan dunyoni, ya’ni kapital strukturasidagi qarz va o’z mablag’larining nisbati firmaning bahosi yoki uning kapitali qiymatiga ta’sir ko’rsatmaydigan dunyoni ko’rib chiqamiz. Bunday qilishimizning sababi kapital strukturasining naqadar muhimligini ko’rsatish va uning tarkibi borasida xavfsiz qaror qilishga yordam berishdir. Kapital strukturasining muhimligi haqidagi muammoning markazida quyidagi savollar yotadi: Firma o’z fondlarining jami qiymatiga foydalanilayotgan moliyalashtirish manbalari tarkibini o’zgartirish orqali (ijobiy yoki salbiy) ta’sir eta oladimi? Bu masala moliyaviy adabiyotlarda ko’plab jozibador shakllarda talqin 225 qilingan va amaliyotdagi moliyachilardan ko’ra nazariyachilarni ko’proq qiziqtiradi. Biznes moliyaviy menejmenti amaliyotiga kiritilgan kapital strukturasi nazariyasining elementlarini ta’kidlab o’tish uchun biz kapital bahosi yoki kapital strukturasi asoslarini yaxshiroq tushunish maqsadida intuitiv yoki nomatematik yondashuvdan foydalanamiz. Kapital strukturasining ahamiyati U firma uchun moliyaviy kapitaldan foydalanish xarajatlarini minimallashtirishga urinishda iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Kapital bahosi ham, ishlab chiqarish xarajatlari kabi boshqa xarajatlar ham umumiy bir xususiyatga ega bo’lib, ular oddiy aksiyadorlarga to’lanadigan pul ko’rinishidagi dividendlar miqdorini qisqartirishi mumkin. Mustaqillik yondashuvi Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan ikki iqtisodchi - Franko Modigliani va Merton Miller (bunday keyin MM deb ataymiz) biznes dunyosi haqidagi eng tor ma’nodagi farazlardan foydalangan holda kapital strukturasi haqidagi qarorning ahamiyatini tahlil qilishgan. Ayniqsa, MM firmaning investitsiya siyosati (ya’ni, u amalga oshirishi mumkin bo’lgan investitsiya to’plami) va dividend siyosati(aksiyadorlarga to’lanadigan firma foydasi miqdori) o’zgarmasligi, ya’ni ular firmaning kapital strukturasi borasidagi qarorlari ularga ta’sir qilmasligini ta’kidlab o’tgan. Ular keyinchalik ko’plab farazlarga asoslangan holda, firmaning kapital strukturasidagi nisbat firmaning kapital bahosi yoki uning oddiy aksiyalari qiymatiga ta’sir o’tkazmasligini ko’rsatib bergan. Bu yondashuv ba’zan kapital strukturasi mustaqilligi deb ham ataladi, chunki firmaning qiymati uning qanday moliyalashtirilganiga bog’liq emas (mustaqil). MM ning mustaqillik g’oyasi asosida yotuvchi asosiy farazlar quyidagilarda aks etgan: 1. Korporativ foyda soliqqa tortilmasligi kerak 2. Kapital strukturasi faqatgina aksiyalar va obligatsiyalardan tashkil topadi. 3. Investorlar sof operativ foydani (bu biz oldinroq fikr yuritgan FSTD dir) prognoz qilishda bir tomonlama yondashadilar. 4. Aksiyalar va obligatsiyalar mukammal va to’yingan bozorlarda savdo qilinadi Bunday bozor holatida, “Firma o’z fondlarining jami qiymatiga foydalanilayotgan moliyalashtirish manbalari tarkibini o’zgartirish orqali (ijobiy yoki salbiy) ta’sir eta oladimi?” degan savolning javobi – yo’q (ta’sir eta olmaydi). Xulosa o’rnida, Modigliani va Miller gipotezasi yoki MM qarashida ta’kidlab o’tilgan mukammal iqtisodiy dunyoda firmaning bozordagi aksiyalari jami qiymatiga buxgalteriya balansining o’ng tomonidagi joylashuv ta’sir qilmaydi. Bu esa firmaning bozordagi oddiy aksiyalarining bozor qiymati va to’lanmagan qarzlarning yig’indisi kompaniya tomonidan qancha miqdorda qarz kapitalidan foydalanilganligidan qat’iy nazar doimo bir xil bo’lishini anglatadi. MM ning bu qarashi firmaning qiymati kapital strukturasi tarkibidan mustaqil bo’lganligi uchun, u ba’zan mustaqillik gipotezasi deb ham yuritiladi. Moliyalashtirish manbasi tanlovi borasidagi ushbu yondashuvning enh 226 muhim jihatlari 21.3-rasmda tasvirlangan. Unda firma aktivlarining tarkibi (buxgalteriya balansining chap tomoni) o’zgarmas deb olinadi. A moliyalashtirish nisbatiga ko’ra firma o’z aktivlarining 30 foizini oddiy aksiyalar va qolgan 70 foizini obligatsiyalar hisobiga moliyalashtiradi. B moliyalashtirish nisbatiga ko’ra esa firma nisbatni qarshisiga o’zgartiradi va aktivlarning 70 foizini oddiy aksiyalar, qolgan 30 foizini obligatsiyalar bilan moliyalashtiradi. Oldingi mulohazalarimizdan kelib chiqib, biz A moliyalashtirish nisbati ko’proq leverejga ega reja ekanligini bilib olamiz. Shunga e’tibor qaratingki, 21.3-rasmdagi “pirog”lar bir xil bo’lib, ular firmaning qiymati – firmaning bozordagi aksiyalarining jami bozor qiymatini bildiradi. Shuning uchun, A moliyalashtirish nisbati natijasida yuzaga kelgan firmaning umumiy qiymati va B moliyalashtirish nisbatidan kelib chiqadigan umumiy qiymat o’zaro teng bo’ladi. Firma qiymati haqiqatda tanlanadigan moliyalashtirish nisbatiga bog’liq emas, ya’ni mustaqildir. Download 3.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|