“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

4-mavzu. Moliyaviy tizim va moliyaviy oqimlar 
Reja: 
1. Moliyaviy tizim: ta’rifi, mazmun-mohiyati 
2. Moliyaviy tizimda moliyaviy oqimlarning tutgan o‘rni 
1. Moliyaviy tizim: ta’rifi, mazmun-mohiyati 
Moliyaviy tizimga, yo‘l-yo‘lakay, “Moliyaviy bitimlar tuzish, aktivlar va 
riskni almashishda foydalaniladigan bozorlar va boshqa institutlar majmuiga 
moliyaviy tizim (financial system) deyiladi”, - deb ta’rif berish mumkin. 
Moliyaviy tizim moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi bozorlar, vosita-chilar va 
firmalar hamda uy xo‘jaliklari, xususiy kompaniyalar va hukumat tashkilotlari 
o‘zlari tomonidan qabul qilinayotgan moliyaviy qarorlarni ular yordamida amalga 
29
“Shtat” nemischa “Staat” so‘zidan olingan bo‘lib, korxona, muassasa, tashkilot xodimlarining doimiy, 
barqaror shaxsiy tarkibi, ularning lavozim va maoshlari ko‘rsatilgan ro‘yxati. Qarang: o‘sha manba. J.IV. – B. 602. 

---

32 
oshiradigan boshqa institutlarni o‘z ichiga oladi. Ushbuni chizmali tarzda 
quyidagicha tasavvur qilish mumkin (4.1-rasm). 
Ayrim hollarda bozor aniq moliyaviy vositalar bilan ishlashi uchun ma’lum 
bir joyda joylashgan bo‘ladi. Bu, masalan, Nyu-York fond bir-jasiga (New York 
Stock Exchange) yoki fyuchers
30
va opsionlarning Osaka birjasiga (Osaka Options 
and Futures Exchange), shuningdek, “Toshkent” fond birjasiga va boshqalarga 
tegishli. Bular, mos ravishchda, Nyu-York (AQShda),
4.1-rasm. Moliyaviy tizimning eng oddiy tasavvuri 
Osaka (Yaponiya)da va Toshkent (O‘zbekiston)da joylashgan. Lekin har 
doim ham bunday bo‘lavermaydi. Masalan, aksiyalar, obligatsiyalar va valyuta-
larning birjadan tashqari bozorlari (over the counter markets) asosan butun 
dunyo qimmatli qog‘ozlari bilan savdo qiluvchilarni va ularning mijozlarini 
30
F chers (fyuchers shartnomasi) inglizcha “futures” so‘zidan olingan bo‘lib, hosila moliyaviy instrument 
sanaladi. U bazaviy aktivning oldi-sotdisi bo‘yicha standart muddatli shartnoma bo‘lib, unga ko‘ra tomonlar 
(sotuvchi va xaridor) baholarning darajasi va mol yetkazib berish muddatlari xususida kelishib oladilar.. Manba: 
http://ru.wikipedia.org /wiki/ Fyuchers
.