“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

Bozor iqtisodiyotida daromadlilik 
stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi 
asosiy omillar
 
Ishlab 
chiqarish 
vosita-larining 
samara- 
dorligi
Ishlab 
chiqarish 
vositalarini 
ishlatish 
samaradorli-
giga nisbatan 
noaniqlik 
darajasi
Odamlarning 
vaqtinchalik 
nimanidir afzal
ko’rishi
Riskni 
yoqtirmaslik 
(maqsadga 
muvofiq 
ko’rmaslik)

---

71 
unumdorlikni oshirishga yordam beruvchi
patentlar, shartnomalar, formulalar, 
firma nomlari, shuningdek ishlab chiqarish va ta’minot strukturasi kiradi. Bunday 
ushlab bo‘lmas narsalar (nomoddiy kapitallar) ko‘pincha ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruk-tor
63
lik ishlanmalari va reklamaga ketgan xarajatlar natijasi hisoblanadi. 
Bir yilda kapitaldan foydalanish samaradorligini kiritilgan kapi-talning 
daromadlilik stavkasi (rate of return on capital) deb nomlanuvchi foizli ko‘rsatkich 
sifatida ta’riflash mumkin. Aynan shu daromad fir-malar tomonidan chiqarilgan 
aksiya, obligatsiya va boshqa moliyaviy instru-ment (vosita)lar egalariga dividend 
va foizlar to‘lab berish manbai hisoblanadi. Ushbu hamma instrument (vosita)lar 
kapitaldan foydalanish orqali keladigan daromad qismiga talabni bildiradi. 
Qo‘yilgan kapi-talning kutilayotgan daromadlilik stavkasi investitsiya vaqti va 
joyiga, iqtisodiyotning holatiga, boshqa ishlab chiqarish omillarining, ya’ni tabiiy 
resurslar va ishchi kuchining yetarlilik darajasiga, ushbu kapitaldan foydalanib 
ishlab chiqarilishi mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlarning talab darajasiga 
bog‘liqdir. Qo‘yilgan (joylashtirilgan, kiritilgan) kapitalning kutilayotgan 
daromadlilik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, iqtisodiyotdagi foiz stavkalarining 
darajasi shunchalik baland bo‘ladi.