Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия-ҳисоб бўлинмалари ходимларини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш

Ривожланган 
Яхши 
тараққиёт 
Ўртача 
тараққиёт 
Кам 
ривожланиш 
23
Barry Potter, Jack Diamond. Building Treasury Systems. Данные по состоянию на 1999 год. 
24
Barry Potter, Jack Diamond. Building Treasury Systems. Бу маълумотлар 1999 йилга таалуқли. 
29

---

Қозоқистон
Латвия 
Озорбажон
Қирғизистон 
Арманистон
Гуржистон 
Литва 
Туркманистон 
Россия
Украина
Молдавия 
Тожикистон 
Россияда Ғазначилик тизимининг вужудга келиши.
25
Россия Президентининг 1992 йил 8 декабр №1556 фармони ва Россия 
ҳукумати томонидан 1993 йил № 864 Ғазначилик бўйича қарор Ғазначилик 
тизимини яратилишига асос солган
26
ва Молия вазирлиги таркибида Федерал 
ғазначилиги ташкил этилди. Россининг жуда катта ҳудудларда жойлашгани 
телекомуникация 
тизимининг 
етарлича 
ривожланмаганлиги, 
Россия 
давлатининг федерал тузилганлиги ва федерация таркибига кирувчи субектлари 
орасидаги кескин фарқлар мавжудлиги - Ғазначилик тизимини яратилишда 
катта қийинчиликларни туғдирди. 
Шунинг учин қисқа муддатда бу давлат мутахассислари марказлашмаган 
бўлсада, етарли даражада самарали фаолият юритаётган ғазначилик ярата 
олганларига тан берса бўлади. Охирги йилларда Россия Федерал 
Ғазначилигининг махаллий органлари тизими ташкил қилинган бўлиб, улар 
хўжалик ва ташкилий-техника воситалари, шунингдек ҳисоблаш техникаси, 
ахборотларни етқазувчи алоқа воситалари билан таъминлашни ташкил 
қилишган. Ғазначилик органлари ишларини тартибга солувчи меорий-хуқуқий 
услубияти қисқа вақт ичида тарақий этиб тизим динамик тарзда ривожланиб 
бормоқда.
Россия Федерацияси таркибида 89 та миллий ва маъмурий- ҳудудий 
тузилмалар мавжуд бўлиб, улар Федерация субъектлари шаклида жорий 
этилган. Давлатда 50 000 дан ортиқ бюджет ташкилотлари фаолият юритиб, 
уларнинг хар бирида 6-7 тадан банк ҳисоб рақамлари мавжуд бўлган. Натижада 
бюджет маблағлари тушириладиган банк ҳисобрақамлари 300000 та етиб, бу 
хол ўта мурракаб бошқариб бўлмайдиган пирамидал шаклда намоён бўлди. 
Бундай катта миқтордаги федерал бюджет маблағларини бошқарувчиларининг 
мавжудлиги аста секинлик билан ғазначилик тизимга ўтишни тақазо этди. 
Ғазначиликни яратилишининг илк йиллари (1993) Россия Федерациясининг 
атиги 17 та субъектларида ғазначилик органлари яратилган.
27
1994-1995 йилларда чет ва узоқ районларда ғазначилик тармоғи ишлаши 
йўлга қўйиш бошланди. Жойлардаги ғазначилик бўлимлари ўзаро боғланган 
тизим яратилиши, тизимнинг хамма босқичлари юқоридан қуйи занжирларига 
қадар федерал бюджет маблағларини бошқарувини таминлаши, ва бюджет 
ижросини тамъинланишини йўга қўйишга мувафақт бўлинди. Яратилган тизим 
25
Қатор давлатларнинг ғазначилик тизимларига доир маълумотлар Иванова Н.Г. ва Маковник Т.Д,, ларнинг 
“Казначейская система исполнения бюджета,(Санкт-Петербург 2001), китобларидан олинган. Уш бу асарда 
Ғазначилик тизимининг чет эл давлатларида ташкил қилиниши услубларига алоҳида боб бағишланган.
26
Келтирилган асар 33 бет. 
27
Келтирилган асар 35 бет. 
30

---

Федерал бюджет даромадлари ва харажатлари ҳисобини, бюджет маблағлари 
ижросининг умумий назоратини таъминлаш имконига қодирлигини намоиш 
этди. 
Лекин бу тизим хамма Федерал субектларини хали қамраб олмаган эди. 
Фақатгина 2001 йилда Россия Федерациясининг ҳамма субъектлари ғазначилик 
органлари яратилди ва ягона марказлашган Федерал Бюджет ижроси жорий 
қилинди. 
1999 йил чиққан Россия Федерацияси Ҳукуматининг қарори асосида 
2000-2004 йилларда Федерал ғазначилик органларини ривожлантиришнинг 
Федерал мақсадли дастури қабул қилинган. Дастурнинг асосий мақсади – 
давлат молия ресурсларини бошқариш ва назорат қилишнинг самарасини 
оширувчи 
муҳим 
воситаси 
ҳисобланган 
ғазначилик 
тизимини 
ривожлантиришдир. 2000 йил 1 январидан бошлаб Россия Федерацияси 
Бюджет Кодекси ишга туширилиши сабабли Федерал ғазначилигининг 
ривожланиши янги босқичга ўтди. Янги Бюджет кодекси қуидаги ютуқлга асос 
солган: 
- Россия 
Федерациясида 
бюджетнинг 
ғазначилик 
ижросини 
мустаҳкамлади; 
- Касса харажатларини жорий молиявий йилнинг бюджети тўғрисидаги 
қонун билан белгиланган меёрларга мослигини таъминлади. 
- Бюджет маблағлари ҳисобидан таъминланувчи мажбуриятлар ҳажми 
бюджет мажбуриятлари лимитларини бюджетдан маблағ олувчиларга 
етказилгани ҳажмига мос келишини тасдиқлади.
- Федерал бюджети маблағларини Бош идора қилувчилар ва 
олувчиларнинг уларга ажратилган маблағларни мақсадли ишлатиши 
бўйича масъулиятларини тасдиқлади. 
2000 йилда Федерал ғазначилик тизими иеархик ташкил қилиниб, учта 
бўғинларни таркибига олган: Биринчи ўринда Бош Федерал Ғазначилик, 
иккинчи ўринда-Федерал Ғазначиликнинг РФ бошқармаси, учинчи ўринда – 
маъмурий-ҳудудий бўлинмаларига мувофиқ равишда 2156 бўлимлари фаолият 
юритмоқда. 
Шу 
жумлада, 
пойтахтда 
Федерал 
бюжетдан 
молиялалаштириладиган Москванинг Федерал Ғазначилик Бошқармаси, 
мавжуд округлар бўйича 10 та махсус бўлинмалари, ва яна битта “хавфсизлик 
таъминловчи куч” вазилиликларини ҳизматини ўтовчи махсус бўлими таркибда 
фаолият юритадилар. 
Кугинги йилларда Россия Федерал ғазначилик тизимининг ривожланиш 
қуидаги босқичлардан ўтди: 
- 2000-2002 йиллар давомида 89 федерал ғазначилик бошқармалари 
тузилди ва федерал ғазначилик бўлимларни 2254 га етди. Мухими 
Федерал ғазначилик органларининг вертикал тузилмаси яратилди. 
- 2002 йилга келиб барча Федерал бюджетидан молиянувчи 
ташкилотларга Федерал ғазначилик органлари томонидан хизмат 
кўрсатилиши таъминланди.
- Федерал ғазначилик органлари тузилмаси ривожланишида кегинги 
босқич “Ижроия ҳукуматининг федерал органлари тизими ва 
31

---

тузилмаси тўғрисида”ги Россия Федерацияси Президентининг 2004 
йил 9 мартда қабул қилинган 314-сонли Фармони бўлди Унинг асосида 
ўказилаётган маъмурий ислоҳотлар Ғазначилик тарақиётини янада 
жадаллаштирди. 
- Бу қарор натижасида Федерал ғазначилик алоҳида Федерал хизмат 
мақомига эга бўлди ва 2005 йил 1 январдан Россия Федерацияси 
Молия вазирлиги тизимидан чиқарилди. Шундай бўлсада бу хизмат 
Россия Федерацияси Молия вазирига бўйсунади. 
- Бу ўзгаришлар натижасида федерал бюджет ижросини таъминлаш 
бўйича ҳуқуқий вазифалар Федерал ғазначилигига юклатилди (аввал 
Молия вазирлигига юклатилган эди). Ғазначилик хизматига федерал 
бюджетни 
ижроси 
ва 
Россия 
Федерацияси 
бирлашган 
(консолидациялашган) бюджетини ижроси бўйича ҳисоботларни 
таъминлаш юклатилди.
- Федерал ғазначилик ҳақидаги Низом 2004 йил 1 декабрдаги Россия 
Федерацияси ҳукуматининг “Федерал ғазначилик тўғрисида” 703-
сонли Қарори билан тасдиқланди. 
- Россия Федерацияси хукумати тарафидан 2004-2006 йилларда амалга 
оширилишига доир бюджет жараёнини ислоҳ этиш концепцияси 
қабул қилинди.
Қабул қилинган концепциянинг асосий мақсади - давлат молиясини 
максимал даражада самарали бошқариш учун шарт-шароитларни яратиш. Бу 
мақсадда бюджет харажатлари ва уларнинг натижалари ўртасида тўғри 
боғлиқликни ўрнатиш, бюджет маблағларини давлатнинг мақсадлари, 
вазифалари ва функциялари бўйича устуворлигини ҳисобга олган ҳолда 
тақсимлаш режалаштирилган.
Ислоҳотни амалга ошириш учун харажатларни бошқаришнинг самарали 
технологиясини таъминловчи янги услублар қўлланилиши режалаштирилган. 
Булар қаторида Норматив Бюджетлаштириш, Дастурли Бюджетларни қўллаш 
ва Мақсадли Бюджетлаштириш (МБ). Мақсадли Бюджетлаштириш усули илк 
бор Америка Қўшма Штатларининг Мудофаа вазирлигининг дастурларини 
молиялалашда қўлланилиб, ўта самарадорлиги туфайли жаҳон амалиётида, кенг 
тарқалган. 
Шу билан баробар қатор хал қилинмаган муаммолар хам мавжуд. 
Ғазначилик таркибида кўплаб худудий бошқармалар юритаётган ҳисоб 
рақамларининг мавжудлиги, мазкур ҳисоблар қолдиқлари хақида тезкор 
маълумот етказиб берилишини тақозо этади. Бў борадаги кундалик худудий 
бўлинмалар билан ахборотлар алмашуви бу маслани хал қилсада, ҳисобларнинг 
хаддан ташқари кўплини, яни бу аслида Россия Федерациясининг барча 
худудий тузулмаларидаги ғазначиликлар ҳисоб рақамлари бўлганлиги учун, 
Федерал бюджети маблағларининг хаддан ташқари парчаланиши ва ёилиб 
кетишига сабаб бўлади. 
Бу муаммони хал қилишда барча молиявий оқимлар ўтказилишини 
Ғазначиликнинг Ягона Ҳисобидан амалга ошириш, шу билан баробар барча 
солиқ ва бошқа тушумларни шу Ягона Ҳисобга мужасамдаштириш йўли 
32

---

Ҳудудий ғазначилик бўлимлари томонидан очилган корсчётлари эса фақат 
жойларда нақд пулни олиш учун ишлатилиш учин қўлланилади. Россия 
бюджетнинг Ягона Ҳисоби фаолияти ана шу концепция асосида амалга 
оширилади. Ушбу услуб Москва вилоятида, Санкт Петербургда Ростов, ҳамда 
Федерациянинг кўплаб бошқа ҳудудларида, вилоятлар ғазначиликдарида 
қўлланиламоқда ва бошқа худудларда жорий қилишини режалаштирилган.