Монография Яяш£Ш к 'iirlih \ назар хдкимов инсон экологияси монография


Download 7.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/45
Sana20.11.2023
Hajmi7.13 Mb.
#1789990
TuriМонография
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   45
Bog'liq
Инсон экологияси

я.,
0 6 / 18/5354/0791-сон, 31.10.2018 й„ 06/18/5564/2137-сон,
12.12.2018 й., 06/18/5596/2298-сон ; 14.12.2019 й., 06/19/5 8 9 4 /4 1 6 1 -со н )
100


ноген фаолияти таъсирининг кучайиб бориши, озик;-овк;ат 
истеъмолидаги исрофгарчилик, тараддий топтан мамлакатлар 
ва ривожланаётган давлатлар уртасидаги озид-овдат баланси 
буйича фарднинг кескин усаётгани, идлим узгаришлари ва 
бошда датор салбий долатларни вужудга келтирди. БМ Т 
маълумотларига кура, дозирги кунжадон адолисининг 815 
миллион нафари оч долаётган булса, 2050 йилга бориб, бу сон
2 млрд. кишига етади. Уларнинг 12,9 фоизи ривожланаётган 
мамлакатлар да яшайди. Беш ёшгача булган болалар уртасидаги 
улимнинг 45 фоизи айнан туйиб овцат емаслик натижасида 
келиб чидаётир. Хрзирги кунда дар йили 3,1 миллион нафар 
бола айнан шу сабаб даётдан куз юммодда.79 Олимларнинг 
таъкидлашича, дишлок; хужалиги дунёдаги энг катта иш берувчи 
тармоддир. Жадон адолисининг 40 фоизи айнан шу сода ордали 
тирикчилик кдлади. Бу дашшод дишлодлардаги оилалар учун 
даромад келтирувчи ва бандликни таъминловчи асосий 
манбадир.80
Узбекистонда дишлод хужалиги идтисодиётнинг етакчи 
тармоги саналади. Унда 3,6 миллион киши, яъни идтисодиётда 
банд булганларнинг 27 фоизи ишлайди. ЯИМда тармод улуши 
32 фоизга тенг булса, содада фойдаланиладиган ер майдонлари 
республика дудудининг 45 фоизини эгаллайди. Хозирги вадтда 
180 дан ортик; турдаги дишлод хужалиги ва озид-овдат 
мадсулотлари 80 дан ортид мамлакатларга экспорт дили- 
наётгани диддатга сазовор, албатта. Яна бир эътиборли жидати, 
дишлод хужалигида ишлаб чицаришнинг кластер усули йулга 
куйилиб, у кенг дулоч ёзяпти. Улар билан дишлод хужалиги ер 
майдонларининг 62 фоизи пахта-тудимачиликда, 8 фоизи 
чорвачиликда ва 7,5 фоизи мева-сабзавотчиликда дамраб 
олингани бунинг тасдигидир. 2016-2020 йилларда дишлод 
хужалигини ислод дилиш ва ривожлантириш буйича, келгусида
79Холмурадов Р. Ва бош.Озик;-овк,ат хавфсизлигини таъминлаш - давр галаби. 
http://www.xs.uz/uzkT/post/oziq-ovqat-Wiavfeiz]igini-tammlash-davr-talabi
80 Холмурадов Р. Ва бош.Озик,-овк;ат хавфсизлигини таъминлаш - давр талаби. 
http: / /  w w w .xs.uz/uzkr/post/ oziq-ovqat-kliavfeizligini-taminlash-davr-talabi
101


хишлох 
хужалиги 
махсулотлари 
хосилдорлигинииг 
ва 
махсулдорлигининг усишини таъминлатга йуналтирилган 
дастурий чораларни амалга ошириш, мева-сабзавот махсулот- 
ларини етишгириш учун экин майдонларни кенгайтириш, 
кдшлок,, урмон ва балик; хужалиги махсулотлари (хизматлар) 
хажмининг утган йилнинг мос даврига нисбатан 
6,6
фоизга 
усишини таъминлади. Жумладан, дещончиликда ва чорва- 
чиликда, овчилик ва бу сохаларда хизмат курсатишда -
6,6 фоизга, урмон хужалигида - 1,8 фоизга ва балик, хужалигида
- 21,6 фоизга усиш таъминланди. Кишлоц, урмон ва балик; 
хужалиги махсулотлари (хизматлар) хажмининг усиши, асосан, 
дсадончилик ва чорвачилик махсулотлари ишлаб чицариш, 
овчилик ва бу сохаларда курсатилган хизматларнинг сезиларли 
даражада ошганлиги билан боглик;. Кдшлок,, урмон ва балик
хужалигининг 
Республика 
ялпи 
цушилган 
кдймати 
таркибидаги улуши 17,6 фоизни ташкил этди. Республикада 
келгусида озик,-овк,ат экинлари етиштириш хажмларини 
купайтириш ва устирилаётган навлари турларининг куламини 
кенгайтириш ва шу асосда ахолининг озик;-овк;ат махсулот- 
ларига булган талабини тула хондириш буйича тизимли 
чораларнинг амалга оширилиши туфайли 2016 йилнинг январь- 
декабрь 
ойларида 
республиканинг 
барча 
тоифадаги 
хужаликларида 8 263,8 минг тонна дон экинлари ишлаб 
чихарилиб, бу утган йилнинг мос даврига нисбатан 87,2 минг 
тоннага ёки 1,1 фоизга куп булди. Республикада картошка 
ишлаб чихариш 2958,3 минг тонна (109,7 фоиз), сабзавотлар
11272,5 минг тонна (111,3), озухабоп полиз 2045,2 минг тонна 
(110,4), мевалар ва резаворлар 3042,7 минг тонна (110,8) ва 
узум 1735,3 минг тонна (109,9)ни ташкил этди. Келгусида 
чорвачилик сохасининг ички имкониятларини ошириш буйича 
чора-тадбирларнинг изчил амалга оширилиб борилаётганлиги, 
шунингдек, 
уларга 
давлат 
томонидан 
тизимли 
ёрдам 
курсатилиб келинаётганлиги чорва моллари бош сонининг
102


купайишига, 
ички 
истеъмол 
бозорларини 
чорвачилик 
мах,сулотлари билан тулдиршшга имкон яратди81.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 
октябрдаги Фармони билан Узбекистон Республикаси кдшлок; 
хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мул- 
жалланган стратегияси к;абул кдлинди. Ушбу хужжат доирасида 
замонавий ёндашув асосида сох;а модернизацияси бошланди. 
Шунингдек, 7 ноябрь куни Узбекистон Республи-каси 
Президентининг 
“К,орак,алпогистон 
Республикасида 
чорвачилик тармокдарини жадал ривожлантириш чора- 
гадбирлари тугрисида”ги к,арори цабул кдлинди. Давлат 
радбари таъкидладики, “Худудларимиз салох;иятидан тугри 
фойдаланиб, к,аерга нима экиш, к,айси чорва турини 
етиштириш, к,ушилган кдймат занжирини яратиш орк;али 
бозорларимизда гушт, сут ва тухум мах;сулотларини купай- 
гириш, нархлар баркдрорлигини таъминлаш ва даромадни 
ошириш буйича, афсуски, самарали гизим мавжуд, деб айта 
олмаймиз”.82
Мамлакатда чорва озук;асига булган талаб 120 миллион 
тоннани ташкил этади, аммо утган йилда атиги 47 миллион 
тонна озук;а ишлаб чикдрилиб, эх;тиёж 40 фоизга к;ондирилган. 
Бутун дунёдачорвани озикдантиришда, асосан, силос ва омухта 
ем ишлатилади. Янгийул туманида такрорий экин сифатида 
маккажухорининг интенсив навидан гектарига 5 0 -6 0 тонна 
силос олинганда унинг 1 килограмми таннархи бор-йути 150 
сумни ташкил этган. Вах;оланки, 1 кг. шелуханинг бозордаги 
нархи 2 минг сумдан ошади. Яъни шрот-шелухага нисбатан 10 
баравар 
арзон 
озук;ани 
бемалол чорвадорларнинг узи 
етиштирса булади. Чорва учун озук;а навли бугдойдан гектарига 
100 центнергача х;осил олиш мумкин. Бирок; жойларда озук;а-
81 Узбекистон бир йилда цанча гушт ишлаб чи^аришини биласизми? 
https://kun.uz/02867092?q=% 2F02867092
82 Шавкат Мирзиёев чорвачилик, паррандачилик, балицчилик ва ипакчилик 
тармокларини янада ривожлантириш масалаларига багишланган видеоселектор 
йигилиши утказди.
13 ноябр 2019, h ttp s://w w w .g azeta.u z/u z/2 0 1 9 /ll/1 3 /ch o rv ach ilik /
103


емга булган дефицитни к;оплаш чораларини куриш урнига 
озук;абоп экин ерларидан самарасиз ва мак;садсиз фойдаланиш 
х;оллари мавжуд. 2019 йилда хориждан к;арийб 100 миллион 
АКДП долларилик зотли ва гушт учун к;орамол импорт кдлинди. 
Шунинг учун, кушимча озук;а базасини яратиш мак;садида 
чорвадорларга ер бериш, тугри экин гурларини экиш борасида 
имкониятлар 
яратилди. 
Давлат рах;бари к,айд этадики, 
паррандачиликда х;ам шунга ухшаш муаммолар мавжуд. 
Жумладан, 
озук;анинг 
70-7S
фоизи 
импорт хдсобига 
таъминланиб, 2019 йилда 80 миллион долларга 160 минг тонна 
соя ва кунгабоцар шроти, 14 миллион долларга 80 минг тонна 
маккажухори импорт кдлинган. Тармок; корхоналарига 2019 
йилда озук,а учун 137 минг гектар урнига амалда 5 минг гектар 
ер берилган, холос.83
Чорвачилик сох^си ривожланишини таъминлаш учун 
наслчиликка эътибор 
бериш зарур. Мутахассисларнинг 
таъкидлашича, мах;аллий чорва моллари 20 минг сумлик изуча­
ем билан кунига 900 грамм тирик вазн олса (500 грамм гушт), 
зотли моллар 1 килограмм 600 грамм (900 грамм гушт) вазн 
олади. Х,03ИРГИ кунда мамлакатимизда цорамолларнинг 94 
фоизи, к,уй ва эчкиларнинг 84 фоизи, парранданинг 58 фоизи 
ах,оли хонадонларида бокдлади. Бокдлаётган к;орамолларнинг 
34 фоизи зотли моллардир. Янги ривожланиш боскдчида, 
к,уйчиликда эса фак;ат к;оракул к,уйларнинг наели 30 фоизга 
яхшиланишига эришилган. Шунингдек, мадаллий бир бош 
сигирдан согиб олинадиган сут йилига 2,5 тоннани ташкил 
кдлади. Х^р бири 2-3 минг доллардан импорт цилииган наелли 
сигирлар 
35 -40
литр 
сут 
бериши 
лозим 
булса-да, 
чорвадорларга бундай жонзотларни парвариш к,илиш сир- 
асрорлари 
ургатилмаган, 
натижада х,ар 
бир 
сигирдан 
олинаётган сут уртача 25 литрдан ошмаган. Чорванинг тугри 
рационини ишлаб чикдш, замонавий ветеринария хизмати
83 Шавкат М ирзиёев чорвачилик, паррандачилик, балицчилик ва ипакчилик 
тармоцларини янада ривожлантириш масалаларига багишланган видеоселектор 
йигилиши утказди.
13 ноябр 2019, h ttp s://w w w .g azeta.u z/u z/2 0 1 9 /ll/1 3 /ch o rv ach ilik /
104


курсатиш буйича мугахассислар етарли эмас. Чорвачиликнинг 
цисца муддатда юк,ори самара берадиган йуналшнлари, хусусан, 
паррандачалик, балик,чилик, куёнчиликни ривож-лантиришда 
муаммолар мавжуд. Давлатимиз рах;барининг таклифига 
мувофик;, 30 дан 100 бошгача к;орамолдан иборат оилавий 
чорва фермалари ташкил цилинади. Ташкил этилаётган 
чорвачилик кооперацияси ушбу тузилмаларни озук,а-ем, 
ветеринария хизматлари ва агротехника билан таъминлаш 
кузда тутилган.84 Озик,-овк,ат хавфсизлигини таъминлашда 
балицчилик мухдм урин эгаллайди. Таъкидлаш лозимки, 
мамлакатимизда 38 минг гектар сунъий сув х;авзаларининг 460 
гектарида (1 фоиз) интенсив балик^илик ташкил этилган. 
Бунинг 
асосий 
сабаби, интенсив 
усулда 
етиштирилган 
баликдинг таннархи оддий усулда етишти-рилгандан 2 баравар 
кдммат. 
Шунинг 
учун 
тадбиркорлар 
оддий 
усулдан 
фойдаланади. 'Гажриба тасдикдайдики, бундай усул билан 
балик; етиштириш 1 гектарига 2-3 тоннадан ошмайди, интенсив 
шаклда 100 тоннагача мах;сулот олихи мумкин. Жумладан, 
лосось, осётр, форель каби тансик, баликдарни интенсив усулда 
етиштириш имкониятлари мавжуд. Таъкидлаш лозимки, озик;- 
овкат таъминотида к,уёнчилик х;ам мухдм роль уйнайди, чунки 
куё
1
хниххг териси х;ам, гушти х;ам иисонга керак. Мутахассислар 
фикрича, наслли куённи табиий усулда бир йилда 4 марта (6 -8
та бола), саноат усулида эса 7 мартагача (8 -1 0 та) купайтириш 
мумкин. Узбекистонда х;озирги даврда 1 минг 250 та куёнчилик 
фермаси мавжуд булиб, саноат усулида 500 минг бош куён 
бокдлмокда.85 Мазкур тажрибанинг афзаллиги шундаки, 
оилавий фермалар к;аердан емва техника олиш, мах;сулотни 
хсимга сотиш хдкдда бош к,отирмайди. Бу ишлар билан
84 Шавкат Мирзиёев чорвачилик, паррандачилик, балищчилик ва ипакчилик 
тармок^арини янада ривожлантириш масалаларига багишланган видеоселектор 
йигилиши утказди.
13 ноябрь 2019, h ttp s://w w w .g azeta.u z/u z/2 0 1 9 /ll/1 3 /ch o rv ach ilik /
85 Шавкат Мирзиёев чорвачилик, паррандачилик, баликчилик ва ипакчилик 
тармокдарини янада ривожлантириш масалаларига багишланган видеоселектор 
йигилиши утказди.
13 ноябрь 2019, h ttp s://w w w .g azeta.u z/u z/2 0 1 9 /ll/1 3 /ch o rv ach ilik /
105


кооперация шугулланади. Ушбу тизимнинг мухдмлиги, фер- 
мерлар, кластерлар галлани кайта ишлага оркали омухта 
ем ишлаб чикариш хдмда галладан бушаган ерларда такрорий 
экии сифатида озукабоп экинларни етиштириб, узи силос 
ишлаб чикариш имконига эга булади. Х03ИР™ даврда 
чорвачиликни 
озука-ем 
билан 
таъминлашда кластерлар 
салохдятидан самарали фойдаланиш зарур. Чунки бу тузил- 
маларда ер, ишчи кучи, махсус техника мавжуд. Шунингдек, ёш 
фермерларга чорвани боцишни инновацион усулларини 
ургатиш, мамлакатимиздаги аграр йуналишдаги универси- 
тетлар ва илмий тадкцк;от институтлари мутахассислари 
иштирокида Чорвадорлар амалий укув марказини ташкил этиш 
максадга мувофик Ветеринария, 
зоотехника, 
стандарт- 
лаштириш, санитария-эпидемиология хизматлари-нинг х,ам- 
корлигини таъминлаш, халкаро тажриба асосида чорвачилик 
мах;сулотлари тайёрлашнинг узлуксиз занжирини яратиш, ушбу 
жараённи мониторинг тизимини ишлаб чикиш зарур. Озик- 
овкат хавфсизлигини таъминлаш борасидаги вазифалар 
ижросини мувофиклаштириб боришни такомил-лаштириш 
учун Республика кенгаши тузилди.
Демократик ислодотлар даврида, табиий ресурслар, шу 
жумладан, сув ресурсларидан рационал фойдаланиш буйича 
амалий ишлар бажарилди. Урта Осиёдаги экологик бухронлар- 
га жах;он жамоатчилигининг эътибори каратилди. Жумладан, 
Оролбуйи ижтимоий масалалари Бирлашган Миллатлар 
Ташкилоти, Жах;он банки ва бошка катор халкаро ташкилотлар 
билан х,амкорликда хдл килиш муаммоси сифатида кутарилди. 
Халкаро х,амкорликнинг амалий натижасида Орол масаласига 
багишланган халкаро конфе-ренция Хива шахрида утказилди. 
Конференция шпида иштирок этган давлат рах;барлари, 
халкаро ташкилотлар 
вакиллари, 
ер, 
сувдан рационал 
фойдаланиш буйича амалий таклифлар киритдилар. Сув 
ресурсларидан рационал фойдаланиш натижасида, экологик 
бухронлар худудларида, ах,оли соглигини сакдаш, ижтимоий 
тизимлар ишини такомил-лаштиришга оид ишлар бажарилди.
106


Бундан кузатилган асосий мак,сад мавжуд табиий ресурслардан 
рационал 
фойдаланишни 
янада 
такомиллаттиришдан 
иборатдир.
Узбекистон Республикаси Президентининг “Узбекистон 
Республикаси сув хужалигини ривожлантиришнинг 2020 - 2030 
йилларга мулжалланган концепция сини тасдикдаш тугрисида”- 
ги Фармони к;абул кдлинди.86 Фармонда таъкид-ланадики, 
сунгги 
йилларда 
ер 
ва 
сув 
ресурсларидан 
самарали 
фойдаланиш, сув ресурсларини боищариш тизимини такомил- 
лаштириш, сув хужалиги объектларини модернизация кдлиш ва 
ривожлантириш буйича изчил ислох;отлар амалга оширил- 
мокда. Шу билан бирга, глобал икдим узгариши, а^оли 
сонининг ва ик;тисодиёт тармокдарининг усиши, уларнинг 
сувга булган талаби йил сайин ошиб бориши туфайли сув 
ресурсларининг так;чиллиги йилдан-йилга кучайиб бормокда. 
Фойдаланилган уртача йиллик сув микдори 51-53 миллиард куб 
метрни, жумладан, 97,2 фоизи даре ва сойлардан, 

Download 7.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling