Монография Яяш£Ш к 'iirlih \ назар хдкимов инсон экологияси монография


- укув дастурлари, фанлар буйича маъруза матнлари


Download 7.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/45
Sana20.11.2023
Hajmi7.13 Mb.
#1789990
TuriМонография
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   45
Bog'liq
Инсон экологияси

-
укув дастурлари, фанлар буйича маъруза матнлари 
мазмунига экологик маданият масаласига дойр материаллар- 
нинг киритилиши, кенг ифода к,илиниши, методик жицатдан 
асосланиши;
-
ук;ув хоналарини экологияга оид материаллар, замонавий 
таълим воситалари билан жщозлаш;
-
замонавий компьютер воситалари, интернет, смарт 
доскалар билан таъминланиши;
-
талабани экологияга дойр дарсликлар, укув цулланмалар, 
илмий методик адабиётлар, электрон ахборотлар мажмуаси 
билан таъминлаш;
-
талабани экологияга оид дидактик материаллар билан 
таъминлаш;
- аудиторияда инсон фаолияти учун экологиянинг мууимли- 
гини таъкидловчи цулай ижодий психологик, ижодий вазиятни 
вужудга келтириш;
-
педагоглар жамоасида экологияга дойр материалларни 
урганиш ва уцитишга йуналтирилган ижодий мууитни ташкил 
цилиш.
Олий таълим муассасаси рах,барлигининг такомиллашти- 
рилиши укув-тар бия ишларини модернизациялашаётган узлук­
сиз таълим талабларига мос равишда олиб боришни талаб 
кдлади. Натижада таълим муассасаларидаги мониторинг 
ишларини амалга ошириш талабаларнинг экологияга дойр 
масалаларни мустакдл урганишлари учун мухдм манба ва 
восита ролини бажарди. Таълим муассасасида талабаларнинг 
экологик мавзулардаги фанлар доирасидаги мустакдл ишлари-
84


Кинг 
юк;ори илмий педагогик савияда ташкил кдлиниши, 
(кологик билимларга дойр укув-тарбиявий ишларни такомил- 
лдштиради. Пировард натижада талабалар экологик мадания- 
тини ривожлантиришда мудим омиллардан дисобланади.
Узлуксиз таълим жараёнига, шу жумладан, олий таълим- 
тарбия фаолиятига радбарлик кдлишнинг узига хос хусусият- 
ларидан бири таълим муассасаси ишини комплекс суръатда 
тасаввур кдлиш ва уни замонавий талаблар даражасида ташкил 
этишдир.
Олий таълим муассасасидаги таълим-тарбия жараёни 
х,изирги мураккаблашаётган давр ахборотлар тизимини, укув 
муассасасининг шиш бопщарув тизимини такомиллаштириш 
дамда самарадорлигини оширишни талаб кдлади. Бу жараён 
бевосита талабаларнинг тарбиявий ишларини янги талаблар 
асосида ташкил к,илишда мудим урин эгаллайди. Унинг мадсади 
булажак педагоглар, мугахассислар учун мулжал-ланган 
таълим-тарбия ишларини дозирги глобаллашаётган, фук;аролик 
жамияти ривожланаётган давр талаблари асосида ташкил 
дилишдир. Жамиятнинг олий таълимга, кадрлар корпуси 
олдига к;уйган талаблари илгор педагогик тажриба-ларни, 
замонавий педагогик технологияларга асосланишни, экологик 
тарбияни самарали йуллар билан бойитишни ва уни янада 
такомиллаштиришни к;амраб олади.
Булажак кадрларни тайёрлайдиган олий таълим муассаса- 
ларининг таълим-тарбия ишларида ташкилотчилик кдлишнинг 
узига хос хусусиятлари мавжуд. Ушбу хусусиятлар-дан бири 
таълим муассасасида ижодий нсихологик вазиятни вужудга 
келтнриш натижасида профессор-укдтувчилар жамоа-сининг 
илмий, укув,тарбиявий ишларини уйгунлашувига эришиб, бу 
жараённи узлуксиз таълим талабларига жавоб берадиган долда 
ташкил кдлишдан иборатдир. К,айд кдлиш лозими, узлуксиз 
таълимнинг мудим бугини дисобланган олий ук;ув юртлари- 
даги ислодотлар туфайли, ижтимоий фанлар содасидаги илмий 
изланишлар таравдиёти, таълим-тарбияни такомиллаштириш- 
нинг асосий йуналишларидан экологик таълимни модерниза-
85


циялаш билан боглик; х;олда олиб бориш заруриятини вужудга 
келтирди. Бинобарин, олий таълим жараёнининг такомилла- 
ту в и таълим-тарбия назарияси ва амалиётига дойр масала- 
ларни; таълимнинг мазмуни, таълим принциплари, укитиш- 
нинг шакли, услуби ва воситалари, таълимни янада мукаммал 
ташкил кд лишни талаб куилади.
Олий таълим муассасасиддги масъулрах,барлар, профессор 
укдтувчилар, олимлар, тарбия жараёнининг ташкилотчилари 
экологик таълим ишларини уюштиришга радбарлик кдлиш 
жараёнида замонавий, модернизациялашган укув кулланмалар, 
илмий, назарий, методик ва умум-педагогик адабиётлардан 
упумли фойдаланиш масаласини вужудга келтиради. Олий 
таълим сохасидаги булажак ик;тисодчиларни тайёрлашни 
мукаммаллаштиришга кдратилган тадбирлар доирасида укув 
режаларига узгартишлар киритилади. Шунингдек, муаммо- 
нинх- бундай ечими булажак бакалаврлар, магистрлар экологик 
маданияти ривожланиш модели мазмунида му^им роль 
уйнайдиган 
омиллардан 
бири хдсобланади. 
Таъкидлаш 
лозимки, укув жараёни модернизациялашган, таълим талабла- 
рига мос равишда якдн келажак истик,болни лойихдлаштириш 
олий таълимнинг мазмуний к,исмини талаблар даражасида 
ташкил кдлишга ^аратилган. Булажак бакалаврни, магистрни 
етук мутахассис сифатида тайёрлашга мулжалланган олий 
таълимнинг умумий ва аник; мак,сади укдтиладиган фанлар 
мажмуасини аникдаш, уларни замонавий талаблар асосида 
такомиллаштириш, укув режасига киритилган хдр бир фаннинг 
мазмуни, 
укув 
материалларининг 
умумий 
х;ажмини 
талабаларнинг умумий бандлигини хдсобга олган х;олда ташкил 
кдлиш каби масалаларни х;ал кдлишни уз ичига олади.
Баркамол авлод тарбияси вазифаси ва булажак бакалаврлар, 
магистрларнинг маънавий юксалишида экологик маданиятни 
ривожлантириш 
моделини 
шакллантириш 
жараёнини 
бопщариш - нафак,ат, олий укув юртларида фаолият олиб 
бораётган илмий жамоалар ишини такомил-лаштиришни хдмда 
мамлакатимизда фан, адабиёт, санъат, маданият ва согликци
86


сакдаш ходимларининг иштирокини дам уз ичига олади. Шунга 
кура, олий таълим тизимини жадон андозалари талабларига мос 
суръатда 6ошк,ариш, жамиятда ижтимоий бошк,арувнинг 
ажралмас кдсми дисобланади.
Ушбу жабданинг мунтазам ривожланишида, яъни талаба- 
лар учун муайян шароитларни яратишда укув муассасасининг 
фаолиятини моделлаштирилиши, таълим-тарбия ишининг якдн 
келажак долатини илмий асосда режалаштирилиши, булажак 
бакалаврларнинг касбий тайёргарлиги экологик маданиятнинг 
ривожланиш моделини яратиш муаммоси билан богликдир.
Олий таълим муассасаларида укув жараёнини, кадрлар 
тайёрланишини назорат кдлиш, мониторинг тизимининг 
мукаммаллаштирилиши, уз навбатида, кафедралар томонидан 
булажак мутахассислар экологик маданиятини ривожлан­
тириш модели мазмунига йуналтирилган фаолият олиб 
борилишининг самарадорлигини гаъминлашга царатилгандир. 
Ушбу жараён давомида талабалар учун олиб борилаётган 
экологик мазмундаги дарсларнинг сифати, ушбу дарслардан 
кутилган мак,садга эришиш, пировард натижада юкори 
малакали, педагог мутахассис тайёрланишини таъминлаш, 
булажак педагогларда юксак экологик маданиятни ривожлан- 
тиришга эришиш мумкин.
Таъкидлаш лозимки, талабалар экологик тарбияси ишини 
юксак даражага кутариш, булажак щтисодчиларнинг экологик 
маданиятини ривожлантириш жараёнида кафедраларда олиб 
борилаётган тарбиявий ишларни, факультетлардаги тадбирлар 
билан мувофикдаштириш ёки кузда тутилган тадбирларни 
амалга оширишдаги муайян боскдчларнинг кандай бажарила- 
ётганлигини илмий тахдил кдлиш мухдм адамият касб этади. 
Шунингдек, мазкур тизимнинг асосланган иш дастурини, 
кузланган тадбирлар мажмуасини тайёрлаш давомида экологик 
мазмундаги илмий ахборотлар базасидан унумли фойдаланиш 
мак;садга мувофикдир.
Олий таълим муассасалари фаолиятидаги бошк;ариш 
жараёнини мониторинги, укув жараёнига радбарлик кдлиш-
87


нинг шакллари ва методлари, муассасадаги тарбия ишига 
масъул шахсларнинг фаолиятини тахдил кдлиш жараёнида 
талабалар билан ишлаганинг узига хос хусусиятларига эътибор 
берилади, булажак ик;тисодчиларнинг фанлар ва экологик 
билнмларни узлаштириши, уларда экологик маданиятнинг 
ривожланиш модели шаклланишига эришнш йуллари илмий 
асосланган хдлда излаб топилади.
Олий таълим тизимида таълим-тарбиядан кузланган 
мак,садга эришнш вазифаси, асосан, олий таълим муассасаси 
ходимларига юкланади. Бу уз навбатнда, олий таълим 
радбарлик бугинларида ишлайдиган профессор недагоглар- 
нинг илмий педагогик фаолияти билан богликдир. Таъкидлаш 
лозимки, олий таълим муассасаларида ички назорат ишлари 
илмий асосда, ислодотлар га монанд суръатда ташкил кдлинган 
булса, таълим-тарбия ишларида, шу жумладан, булажак 
бакалаврларда баркдрор экологик маданиятини ривожлан­
тириш масаласида х;ам юцори даражадаги курсаткичларга 
эритилади. Узлуксиз таълимни модернизациялаш даврида 
олий таълим фукдролик жамиятига, ижтимоий х,аётнинг барча 
сохдлари учун зарур булган ицтисодчи мутахассислар тайёр- 
лашга хизмат кдлади. Бу жараён давомида шахе маънавий 
эх^гиёжларини к;ондиришга эътибор берилиб, унинг экологик 
маданияти шаклланишига эришилади. Олий таълим олдига 
к,уйилган асосий мак,сад булажак ик;тисодчи шахеининг 
тарбияси, юксак маданияти, ахлок;ан пок, экологик мадания- 
тининг ривожланганлигидан иборат. Олий таълим муассасала- 
ридаги илмий асосланган меднат таксимоти таълим-тарбия 
ишидаги мух^ш омил хдеобланади. Табиийки, бундай иш 
тартибининг мавжудлиги тарбия жараёнининг илмий асосда, 
мацеадли, шахе ва мамлакатимиз истоцболини хдеобга олган 
х;олда ташкил кдлинишини талаб к;илади. Олий таълимнинг 
таркибига кирувчи барча фанлардан даре жараёнининг юцори 
савияда ташкил кдлиниши булажак бакалавр шахеининг 
ривожланиши, юк;ори малакали ик;ти-содчининг тайёрланиши 
ва пировард натижада экологик маданиятга эришган мута-
88


хассисларни гарбиялаш билан якунланади. Бундай илмий 
асосланган тарбиявий ишнинг амалга оширилишида олий 
таълим муассасаларини ички назоратини такомиллаштириш 
мухдм роль уйнайди. Бу жараёндаги умумийлик шундан 
иборатки, даре жараёнини мониторинг кдлиш туфайли 
кафедра профессор педагог-ларининг маърузалари, амалий 
машгулот утказишлари ва талабалар орасидаги ижодий 
х;амкорлик янада кенгаяди. Ушбу илмий х;амкорлик натижа­
сида талабалар томонидан мустакдл урганилиши лозим булган, 
экологияга дойр мавзулар устида мустакдл ишланади ва маълум 
ижодий натижаларга эришилади. Мониторинг ишларининг 
кулами давомида кафедралар хузуридаги талабалар илмий 
тугаракларининг фаолияти билан кенгроь; танишишни ва 
пировард 
натижада 
ушбу 
тугаракларда 
талабаларнинг 
иштирокини фаоллаштириш имкониятини вужудга келтиради.
Олий гаълимда булажак бакалаврлар экологик мадания­
тини ривожлантириш моделини вужудга келтириш жараёнида 
ижтимоий фанлар методологиясини ва янги педагогик техно- 
логияларини яхши билим олишларига хдм эътибор к,аратиш 
зарур, яъни таълим муассасида таълим ва тарбияга дойр 
муаммоларни мазмунини тушуниш, мак;садини англай олиш 
зарур, бусиз талабалар экологик маданиятини ривожлан- 
тиришнинг оптимал йулини топиб булмайди.
Олий таълим муассасалари фаолиятининг асосини ташкил 
кдлувчи, фаолият турларини белгиловчи к;онунлар, директив 
хужжатлар ва к;арорлар таълимни модернизациялаш даврида 
такомнллаштирилди, бу тизим олий таълим муассасаларини 
фаолиятини мукаммаллаштиришда мухдм методологик асос 
ролини бажармокда. Ушбу жараённинг мухдм томони талаба- 
ларда экологик маданиятни ривожлантиришга к,аратилган- 
лигидир.
Таълимдаги ислох;отлар давомида, олий таълим муассаса­
ларини бохщариш ва унга радбарлик кдлишнинг талабларини 
белгилашда, янги ривожланиш боекдчида Узбекистон Респуб­
ликаси Президентининг олий таълимни такомиллаш-тиришга
89


багишланган Фармон ва к;арорларининг к;абул дилиниши мухдм 
адмиятга эга булди. Натижада ушбу хужжатларнинг даётга 
татбик; этилшпи муносабати билан узлуксиз таълим жараёнида 
модернизациялаш бошланди ва мухдм амалий натижаларга 
эришилди.
Ушбу жараёнда Узбекистон Республикаси Президенти 
асарлари, нуткдари, Фармон ва кдрорлари демократик 
давлатни, фударолик жамиятини ривожлантириш тугрисидаги 
таълимоти жамиятимизнинг негизини, булажак кадрлар 
экологик маданиятини ривожлантиришнинг дук,ук,ий, мегодо- 
логик асосини ташкил к;илади.
Таълимни модернизациялаш шароитида олий таълим 
мазмунига, шу жумладан, булажак ик,тисодчилар экологик 
маданиятини ривожлантириш моделига нисбатан к,уйиладиган 
талаблар янада кучайди. Тадцик;отларимиз натижалари шуни 
курсатмокдаки, бугунги талабаларнинг, яъни булажак ик;ти- 
содчиларнинг аксарияти 
ижтимоий фанларни урганиш 
жараёнида баъзи мавзуларга дойр муаммоларни билиб олишга 
кдзикдшлари пасайганлиги кузатилмокда. Бунинг сабаблари- 
дан бири даре мобайнида педагог билан талаба уртасида илмий 
мулоцотнинг сусайганлиги, баъзи доллар да устозларнинг 
талабаларни ушбу масалага дикдатини жалаб кдлолмаслиги 
натижасида содир булмокда. Шунингдек, олий таълим 
муассасаларида дамкорлик педагогикаси, халк; тарбияшу- 
нослиги ва педагог рудшунослар хизмати фаолиятида камчи- 
ликлар мавжудлиги туфайли юк,оридаги долатлар кузатилади. 
Тадкдцотимиз натижаларидан маълум булдики, олий таълимда 
педагог ижодий фаолияти давомида узининг укдтиш мегоди- 
каси, фанга дойр мавзу материалларини чукур билиши, уз 
фаолиятини мунтазам назорат кдлиши талаб кдлинади. 
Кафедралардаги айрим педагоглар узларининг ижодий, 
методик камчиликларига, айнидса, экология содалари буйича 
етарли замонавий билимга эга эмасликларига кдрамасдан, 
талабага нисбатан талабчанликни кучайтириш доллар и мавжуд. 
Натижада 
талабалар 
педагог 
фаолиятидаги 
ижодий
90


камчиликларни, )п<;итиш методикасидаги мавжуд касбий 
педагогик кдйинчиликларни тез англайдилар. Шунинг учун, у 
х;адиксираб эмас, балки педагог дурматини жойига куйиб 
талабалар билан ижодий муносабатга киришиши мумкин. 
Бундай ижодий мудитни ва талабаларнинг рудий кайфиятинн 
педагог баъзан сезмайди. Талабалар педагогнинг ижодий 
фаолиятини, билим бериш усулини дар доим кузатиб боради. 
Улар ундан мутахассис сифатида ривожланиши учун зарур 
булган малакали билим, тарбияга оид илик; суз, ижодий 
кдйинчиликларни енгиб утиш учун зарур булган медр, улар 
билимларини рейтинг асосида бадолаш жараёнида мурувват 
кутадилар.
Хозирги даврдаги ижтимоий фанлар олдида таълимнинг 
экологик тарбиявий адамиятини кучайтириш муаммоси 
турибди. Шундай шароитда, баъзан педагогнинг экологик 
мавзуларни чукур билиши дам тарбиявий адамият касб этади. 
Лекин буларнинг ичида энг мудими ва талаба учун энг 
адамиятлиси педагогнинг экологияга дойр янгиликлар ва 
глобал, минтак,авий экологияга дойр билимларга чанк;оклиги, 
талабаларни мунтазам изланишга, экологик билимларни 
мустаьдл эгаллашга, фаннинг модиятини тушунишга, экологик 
маълумотларни урганишга ижодий ёндашишга ундаши ва 
эркин фикрлаши дамда мустакил, ижодий ишлаш учун шароит 
яратиши билан белгиланади.
Олий таълимдаги педагогик фаолиятда амалга оширилган 
куп йиллик иш тажрибалар ва эмпирик кузатишлар шуни 
тасдик;лайдики, педагог дамиша уз устида ишлаши, билим, 
куникма ва малакаларини такомиллапттириб бориши керакли- 
гини курсатмокда. Профессор ущпувчи педагогик мадора- 
тининг кундан-кунга усиб бориши, ук;ув жараёнида янги 
педагогик ва ахборот технологияларини цуллай олишини 
кучайишн, унинг педагогик фаолиятида амалга ошади. Педагог 
фаолиятининг к;анчалик самарали эканлигини, одатда, унинг 
мадоратини кузатиш, утаётган дарсларини тадлил, талабалар 
орасида социологик суровлар утказиш орк,али билиш мумкин.
91


Х,озирга замон олий таълим муассасаларида экологияга 
дойр утказилаётган дарслар мониторингининг бир 
к;анча 
усуллари мавжуддир. Кузатувчилар педагог билан биргаликда 
дарсга кириши, яъни дарсда бевосита иштироки ёки электрон 
назорат усуллари орк;али амалга оширилади. Педагогнинг 
талаблар даражасида дарсни олиб бориши учун дарсга 
кирганида гурух, журнали, ишчи ук,ув дастури, календар-мавзу 
режаси, дарснинг технологик харитаси, таркдтма материал 
булиши керак. Утувчининг методик жихдтдан бундай таъминлан- 
ганлиги даре жараёнини юцори савияда утказиш имкониятини 
таъминлайди.
Дарсларда экологик адамиятдаги материалларнинг фой­
даланиш методикаси мунтазам суръатда дидактик (ёки 
таълимий) тахдил олиб бориш талаб кдлинади. Тахдилнинг бу 
турида мавзунинг 
илмийлиги 
ва изчиллиги, 
оддийдан 
мураккабга томон йуналиши, кур

Download 7.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling