Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

Мәнили сөз шақаплары. 
ЖОБАСЫ: 
1. Морфология тараўы ҳаққында улыўма түсиник. 
2. Сөз шақаплары ҳәм олардың классификациясы. 
3. Мәнили сөз шақаплары, олардың мәнили түрлери, грамматикалық 
өзгешеликлери. 
4. Атлық сөз шақабы. 
5. Келбетлик сөз шақабы. 
6
. Санлық сөз шақабы 
7
. Алмасық сөз шақабы 
8
. Фейил сөз шақабы 
9
. Рәўиш сөз шақабы. 
Таяныш түсиниклер. 
Сөз, cөз шақапларының бөлиниў принциплери. Грамматикалық мәни, 
грамматикалық форма, грамматикалық категория. Атлық, атлықтың сан, тартым, 
сеплик категориясы. Келбетлик, келбетликтиң дәрежелери. Санлық, есаплық ҳәм 
қатарлық санлықлар. Алмасық. Фейил, фейилдиң грамматикалық категориялары, 
мәнили ҳәм көмекши фейиллер. Рәўиш, рәўиштиң дәрежелери. 
Морфология сөз ҳәм сөз формаларының сөзлердиң сөз шақапларына бөлиниў 
принциплерин сөз шақапларының морфологиялық категорияларын, грамматикалық 
мәни ҳәм грамматикалық форма ҳаққындағы тил билиминиң үлкен бир тараўы болып 
есапланады. Ол грекше f94m9 - форма, l9g9s-илим деген сөзлерден келип шыққан, 
яғный сөздиң формасы ҳаққындағы грамматикалық тәлиймат дегенди билдиреди.
Морфология тараўында үйренилетуғын тил бирлиги сөз грамматиканың үйрениў
обьектине алынғанда сөз формаларының өзгериў ҳәм түрлениў нызамлықлары,

---

усы нызамлылықлар тийкарында морфологиялық ҳәм синтаксислик 
категориялардың жасалыўы есапқа алынады. Тил билиминде морфология ҳәм
синтаксис тараўларының тығыз байланысы есапқа алынып «грамматика» деген
бир термин менен аталады. Биз сөз жасалыў тараўында сөз жасаўшы ҳәм форма 
жасаўшы қосымталарды үйрендик. Ал сөз өзгертиўши қосымталар морфология 
тараўында үйрениледи. Морфологияның үйрениў объектине киретуғын сөз формалары 
түбир ҳәм қосымша морфемалардың бирлигинен турады. Бирақ қосымша морфемалы 
сөзлерде түбир сөздиң дәслепки лексикалық мәниси өзгермейди, сол лексикалық 
мәнисин сақлаған ҳалда қосымша грамматикалық мәни қосыў менен шекленеди. 
Мысалы: мектеплер, теректе, үйимиз сыяқлы сөзлерге жалғанған қосымталар 
жалғанған сөзлериниң лексикалық мәнисин өзгертпестен оған көплик, сеплик, тартым 
сыяқлы грамматикалық мәнилер қосады. 
Морфологияда тийкарғы үйренилетуғын мәселелердиң бири-сөз шақаплары. Сөз 
шақаплары - бул сөзлердиң лексика-семантикалық ҳәм грамматикалық топарлары. 
Олардың сөз шақапларына бөлиниўи, мәнили ҳәм көмекши сөз шақаплары ҳәр 
тәреплеме үйрениледи. 
Қарақалпақ тилинде сөзлерди сөз шақапларына бөлиўде 3 принцип басшылыққа 
алынады.