Moylar va maxsus suyuqliklar

Dizel  yonilg’isining  qovushqoqlik  xossalari.  Yonilg’ining  yonuvchi 
aralashma  tarkibida  silindrdagi  ish  sifatiga  ta’sir  ètuvchi  xossalaridan  biri- 
qovushqoqlik xossasidir. 
Qovushqoqlik  deb,  suyuqliklarning  ichki  ishqalanishiga  qarshilik 
ko’rsatish  xossasiga  aytiladi.  Suyuqliklarning  bunday  xossasi  ularning 
molekulalarini xarakati orqali hosil bo’ladi. Qovushqoqligi deganda oquvchanlikni 
ham tushunish  mumkin. Masalan jumrakli  kanistrdan(bakdan)  benzin,  moy, dizel 
yonilg’isini ko’yib  vaqtni belgilasak, benzin tezroq to’ladi, dizel  yonilg’isi ozgina 
sekinroq, moy esa yana ham kechroq oqadi. 
Demak,  qovushqoqlik  deb,  tashqi  kuch  ta’sirida  suyuqlik  zarralari 
haraktlanganda  bir-biriga  ko’rsatadigan  qarshilikka  aytiladi.  Dizelli  dvigatellar 
uchun  yonilg’ining  qovushqoqligi  katta  axmiyatga  ega.  Suyuqlikning  ichki 
xossalarini  belgilaydigan  absolyut  qovushqoqlik  va  shartli(mavxum  qiymatga  ega 
bo’lgan)  qovushqoqlikga  bo’ladi.  Absolyut  qovushqoqlik,  o’z  navbatida,  dinamik 
qovushqoqlik  va  kinematik  qovushqoqlik  bo’linadi.  Dinamik  qovushqoqlik  -
puazda (P, o’lchamligi gsm/s) o’lchanadigan ichki ishqalanish koeffitsientidir. 
Puaza-yuzi  1  sm
2
  bo’lgan  bir-biridan  1  sm  masofada  turuvchi  ikkita 
suyuqlik  qatlamining  1  dina(gsm/s
2
)ga  teng  tashqi  kuch  ta’sirida  1  sm/s  tez-likda 
o’zaro  harakatlanishiga  bo’ladigan  qarshilikdir.  Xalqaro  o’lchov  bir-liklari  tizimi 
SIda  yuza  m
2
da,  kuch-nyutonda,  masofa  metrda  o’lchalanadi.  Binobarin, 
qovushqoqlik o’lchamligini ns/m
2
 bo’ladi. 1Pq0,1ns/m
2
. 
Neft 
maxsulotlarining 
xossalarini 
baholashda, 
odatda 
kinematik 
qovushqoqlik  -  ichki  ishqalanishning  solishtirma  koeffitsienti    ko’rib  chiqiladi. 
Kinematik qovushqoqlik va dinamik qovushqoqlik o’zaro bog’liq , ya’ni bir 
xil haroratdagi dinamik qovushqoqlik()ning suyuqlik zichligi  nisbatiga teng. 
Kinematik  qovushqoqlik  stoks(St)  yoki  undan  100  marta  kichik  bo’lgan 
birlik-santistoksda(sSt) o’lchanadi. SI sistemasida kinematik qovushqoqlik m
2
/s da 
o’lchalanadi, chunki 
kgmskgm
3
  ya’ni  kgms kgm
3
kgm
3
mskgm
2
s 
1St10
-4
 m
2
s 1sSt10-6m
2
s 
 
Dizel  yonilg’isi  uchun  20
0
S  haroratdagi  qovushqoqlik  meyorlanadi,  turli 
markadagi  yonilg’ilar  uchun  qovushqoqlik  1,86,0  sSt  atrofida  bo’lishi  kerak. 
qovushqoqligi  o’rtacha  bo’lgan  (20
0
Sda,  2,54,0  sSt)dizel  yonilg’isidan 
foydalanishi  ma’qul.  Qovushqoqlik  kamayib  ketishi  yoki  oshib  ketishi  yonilg’i 
berish  apparatlarining  ishi  hamda  aralashma  xosil  bo’lish  va  yonilg’ining  yonish 
protsessi buziladi. 
Yonilg’i  yuqori  bosim  nasosi  plunjer  juftidagi  zazor  orqali  o’tadi,  shu 
sababli  qovushqoqlik  pastligi  purkash  bosimining  kamayishiga  olib  keladi,  bu 

---

124 
 
holda  yonilg’i  forsunka  teshiklari  orqali  purkalmasda  sizib  chiqadi  natijada 
yonuvchi  aralashma  sifatsiz  bo’ladi.  Yonilg’i  nasosining  pretsizion  juftlari  
yonilg’i  bilan  moylanadi,  yonilg’i  qovushqoqligi  pasayishi  natijasida  moylash 
xossalari  yomonlashadi,  bu  esa  eyilishning  oshishiga  yonilg’i  sarfini  oshishiga, 
dvigatel quvvatini pasayishiga olib keladi.