Muallif Ustoz Javohir Halilov t me/ustoz javohir halilov [phone]

Birinchi instansiya sudlari. Bular quyidagilar: jinoyat ishlar bo’yicha tuman va 
shahar sudlari, ma’muriy, iqtisodiy va fuqarolik ishlari bo’yicha tumanlararo, tuman va 
shahar sudlari hamda tuman sudlariga tenglashtirilgan hududiy harbiy sudlar;
 Prokuratura organlariquyidagilar: O’zbekiston Respublikasi Bosh 
Prokuraturasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Prokuraturasi, Toshkent shahar, viloyatlar 
Prokuraturalari, 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Transport 
Prokuraturasi, 
O’zbekiston 
Respublikasi Harbiy Prokuraturasi, tuman, shahar prokuraturalari, hududiy transport 
prokuraturalari, hududiy harbiy prokuraturalar hamda ixtisoslashtirilgan (tabiatni 
muhofaza qilish ) prokuraturalar; 
II. 
Yuqoridan quyiga qarab bo’ysinishiga ko’ra (iyerarxiyaga ko’ra) ikkiga 
bo’linadi. Bular: markaziy hamda mahalliy organlar hisoblanadi; 
III. 
Vakolat muddatiga ko’ra davlat organalari ikkiga bo’linadi. Bular:
1 – doimiy organlar deganda, faoliyat muddati cheklanmagan va doimiy faoliyat olib 
boruvchi 
davlat 
organlari 
tushuniladi;
2 – vaqtinchalik organlar deganda, jamiyat oldida turgan biror-bir muhim vazifani 
muayyan muddat davomida amalga oshiruvchi va ushbu vazifa tugashi bilan o’z 
faoliyatini to’xtatuvchi organlar tushuniladi; 
IV. 
Shakllanish manbayiga ko’ra davlat organlari ikkiga bo’linadi. Bular:
1 – birlamchi organlar deganda, xalq tomonidan to’g’ridan-to’g’ri saylash yo’li bilan 
tashkil etiladigan davlat organlari tushuniladi; 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 22 
2 – ikkilamchi organlar deganda, xalq tomonidan saylangan shaxslar yoki xalq tomonidan 
tashkil etilgan organlar tomonidan shakllantiriladigan davlat organlari tushuniladi; 
V. 
Vakolatini amalga oshirish tartibiga ko’ra davlat organlari ikkiga bo’linadi. 
Bular: 1 – kollegial organlar deganda, o’z ish faoliyatini jamoaviy 
tarzda tashkil etiladigan organlar tushuniladi. Ushbu organlarda qarorlar jamoaviy tarzda 
muhokama va umumiy ovoz asosida qabul qilinadi;
2 – yakka tartibda faoliyat yurituvchi organlar deganda, muayyan bir rahbarlar tomonidan 
boshqariladigan va qarorlar rahbarning yakka o’zi tomonidan qabul qilinadigan organlar 
tushuniladi. 
Hokimiyatning taqsimlanishi prinsipi 
Hokimiyatning taqsimlanishi deganda, davlat hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro 
etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi tushuniladi. 
Hokimiyatning taqsimlanishi demokratik huquqiy davlatning zaruriy sharti hisoblanadi. 
Hokimiyat taqsimlanishi haqidagi nazariyalar XVII – XVIII asrlarda Yevropada burjua 
inqiloblari davrida vujudga keladi. Dastlabki tushunchalarni esa Platon, Aristotel, Polibiy, 
Likurg kabi olim-u, faylasuflar tomonidan ilgari surilgan. 
XVII asrda ingliz olimi Jon Lokk ilk marotaba hokimiyat taqsimlanishi nazariyasini 
ilgari surgan. Uning fikricha, hokimiyat ijro etuvchi va qonun chiqaruvchi hokimiyatga 
bo’linishi kerak. Bunda barcha qonun chiqaruvchi organga bo’ysunishi kerak, ijro etuvchi 
hokimiyatni qirol boshqarishi kerak. Ammo Lokk sud hokimiyatini ajratmagan, sud 
hokimiyatini ijro etuvchi hokimiyat tarkibida deb hisoblagan. 
XVIII asrda Sharl Lui Monteskye hokimiyatning taqsimlanishi haqida o’z nazariyasini 
yaratadi. Uning fikricha, hokimiyat bir-biriga tobe bo’lmagan uchta hokimiyatga bo’linishi 
kerak. Bular: qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati hisoblanadi hamda bu uchta 
hokimiyat bitta shaxs qo’lida to’planishi kerak emas. 
Monteskye nazariyasi asosi hokimiyat teng bo’lishi kerak, ular shunday mustaqil ish olib 
borishi kerakki, bir-birini muvozanatda ushlab turishi kerak va bu esa uzurpatsiyaning 
oldini oladi. 
!Uzurpatsiya deganda, hokimiyat vakolatlarining bir muassasa tomonidan qonunsiz 
tortib olinishi tushuniladi. 
Monteskyening yana bir fikricha, parlamentning hukumat ustidan hokimlik o’rnatishning 
oldini olish uchun ijro etuvchi hokimiyat boshlig’i qonunlarni imzolashda veto, ya’ni 
vaqtincha rad etish huquqiga hamda qonunchilik tashabbusi huquqiga ega bo’lishi kerak va 
o’z navbatida hukumat qonunlarni qanday bajarayotgani to’g’risida parlamentga hisob 
berishi kerak. 
Fransuz olimi J.J. Russo o’zining “Ijtimoiy shartnoma” asarida hokimiyatning 
taqsimlanishi haqida o’z fikrlarini ilgari surgan. U Monteskyening g’oyalarini tanqid qilgan. 
Russoning fikricha, qonun chiqaruvchi hokimiyat xalq xohish-irodasining ifodachisi 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 23 
bo’lganligi uchun, butun jamiyatga taaluqli masalalarni hal qilishi kerak, ya’ni qonun 
chiqaruvchi hokimiyatning vakolatlari keng bo’lishi kerak. Ijro etuvchi hokimiyat esa 
xalqning xizmatkori bo’lishi kerak, ya’ni qonun chiqaruvchi hokimiyat chiqargan qonunlarni 
ijro etuvchi hokimiyat to’liq bajarishi kerak. Qonun chiqaruvchi hokimiyat va ijro etuvchi 
hokimiyat aloqasida ijro etuvchi hokimiyatni qonun chiqaruvchi hokimiyat tiyib turishi 
kerak. Russoning fikricha, sud hokimiyati boshqa hokimiyatlardan mustaqil holda o’z 
vakolatlari doirasida o’z faoliyatini amalga oshirishi kerak. Sud hokimiyati qonun 
chiqaruvchi hokimiyat va ijro etuvchi hokimiyat o’rtasida hakamlik faoliyatini amalga 
oshirishi kerak. 
Jamiyatning siyosiy tizimi 
Jamiyat – muayyan maqsad va manfaatlarning uyg’unligi asosida birlashgan 
kishilarning ixtiyori jamoasi hisoblanadi. 
Siyosat bu – jamiyatni boshqarishda davlat hokimiyatini amalga oshirishning usul va 
vositalarining yig’indisi hisoblanadi. 
Tizim deganda, biror-bir narsaning ichki tarkibiy qismlarga egaligi va ushbu 
qismlarning mantiqiy ketma-ketlikda joylashtirilganligi tushuniladi. 
! Davlat jamiyatni siyosat orqali boshqaradi. 
Davlat qanday siyosiy rejim bilan jamiyatni boshqarayotgan bo’lsa, jamiyatda ham 
xuddi shunday tizim o’rnatiladi. 
Siyosiy tizim haqidagi ta’limotlar ham huquqshunoslik fanida XX asrning 60-70-
yillarda paydo bo’lgan. 
Siyosiy tizim bu – xalq irodasiga muvofiq siyosiy hokimiyatni amalga oshirishga 
xizmat qiluvchi siyosiy tashkilotlar, ya’ni davlat, siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari 
hamda siyosiy prinsiplar va siyosiy jarayonlar, harakatlar va usullarning yig’indisi 
hisoblanadi. 
Turli jamiyatlardagi siyosiy hayot shakllarining rivojiga ko’ra siyosiy tizim uch turga 
bo’linadi. Bular: 
1 – demokratik siyosiy tizim; 
2 – avtoritar siyosiy tizim; 
3 – totalitar siyosiy tizim. 
Davlatlarning siyosiy tizimlarini turlarga ajratishda uchta mezon inobatga olinadi. Bular
quyidagilar: 
i. 
Shaxsning jamiyatdagi mavqei, uning huquq va erkinliklari darajasi hamda shaxs 
manfaatlarini amalga oshish darajasi; 
ii. 
Fuqarolarning siyosatga jalb etilish darajasi; 
iii. 
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalarining 
hokimiyatni amalga oshirishdagi ishtirok etish darajasi.