Муаллифлар: Абдурахманов. П., физика-математика фанлари доктори, профессор, Эгамов У., физика-математика фанлари


Download 1.32 Mb.
bet108/114
Sana28.12.2022
Hajmi1.32 Mb.
#1014128
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   114
Bog'liq
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У

T = l2f = (148.2)
Я Я


^озиргача маълум булган моддаларнинг ярим емирилиш даври

  1. 10-7 с дан 51015 йилгача булган ораликка мос келади.

Тажриба йули билан радиоактив емирилишда заряд ва массанинг сакланиш конунлари бажарилиши исботланган. Демак, моддаларнинг


486




радиоактив емирилиш конунига кура, юкоридаги конунлардан фойдаланиб, емирилгандан сунг кандай модда досил булишини айтиш мумкин. Шунга кура а
ва р - емирилишда силжиш конунини куриш мумкин. Агар емирилаётган она ядро Z.X булса, а - емирилишда:
АХ ^ z2YA—4 + 24He, (148.3)
ва р - емирилишда:
Ах^^Г+Ле , (148.4)
Оддий дисоблашлар, дар иккала емирилишда, масса ва заряднинг сакланиш конунининг бажарилишини куришимиз мумкин.

  1. формулага кура, емирилишда досил булган бола ядронинг масса сони 4 га камаяди, заряди эса 2 га камаяди ва Г елий ядросининг досил булиши билан содир булади. Натижада, досил булган ядро Менделеев даврий жадвалидаги емиралаётган ядродан 2 та катак олдинги элементнинг досил булишини куриш мумкин.

Айнан шу жараённи 92U238 ни емирилишида кузатиш мумкин:
92 U238 ^9oTh234 +2 He4, (148.5)
Демак, емирилиш натижасида торий изотопи досил булади.
Шунга ухшаш мисолни р - емирилиш учун дам келтириш мумкин:
90Th234 ^91Pa234+1e0 +~ , (148.6)
Радиоактив емирилишда а - заррачалар катта энергияли заррачалар тупламларидан иборат булса, р - емирилишда электронларнинг энергияси 0 дан Emax оралигида алодида таксимотга буйсунади.
Расмда р - емирилишда ядролар чикарадиган электронларнинг энергетик спектри, яъни dE энергетик ораликда булган электронлар таксимоти келтирилган.
р - емирилиш уч хил булиши мумкин. Емирилиш манфий электрон чикариш билан, мусбат позитрон чикариш ва К - тутиш - кобикдаги электрон тутилиши) билан амалга ошиши мумкин. Бу емирилишда р - заррача билан бирга дар доим яна битта нейтрал


487




заррача чикади. Бу заррачани Э. Ферми таклифига кура нейтрино (кичкина нейтрон) деб аталди. Нейтрино икки хил булиши мумкин: нейтрал v
ва антинейтрино v .
Радиоактивликнинг силжиш конунидан, а, р - емирилишда радиоактив атомларнинг ядроси бошка тур химиявий атом ядросига айланиб колишини куриш мумкин. Куп долларда досил булган янги ядро дам радиоактив булиб колади, натижада улар дам дар хил (а, р) нурланишлар чикариб, бир неча погонадан утиб, баркарор атом ядроларини досил килади. Булар радиоактивликнинг емирилиш цатори ёки радиоактивлик оиласи деб аталади. Табиий радиоактив ядролар уч
хил радиоактив емирилиш каторини досил килади, булар Уран 92U238 ,
232 235
Торий 90U ва Актиний 89 Ac атом ядроларининг каторидир. Булардан
ташкари, сунъий йул билан олинган Нептун 93 Np237 дам улар каторига киради. Уран, Торий ва Актиний емирилишидан кургошиннинг дар хил баркарор изотоплари досил булади. Бу радиоактив моддалар дар хил а ва р нурланишлар чикаришида, Уран - 82 Pb206, Торий - 82 Pb208 ва Актиний - 82 Pb200 ва Нептуннинг емирилиш каторининг охирида
баркарор Висмутнинг 83 Bi209 изотопи досил булади.
Келтирилган маълумотлардан куринишича, радиоактивлик 2 хил: табиий ва сунъий булади.
Сунъий йул билан, яъни огир ядроларга заррачалар ва енгил ядроларни киритиш йули билан, янги радиоактив ядроларни досил килиш мумкин. Табиий ва сунъий радиоактив моддаларнинг емирилиш конунларида деч кандай фарк йук.
Вакт бирлиги ичида булинувчи ядролар сонига тенг булган катталикрадиоактив моддаларнинг активлиги (А) деб аталади:


ёки


A = AN


а 0,693 ЛГ
A = —
N
T


(148.7)


бу ерда А - радиоактив моддаларнинг активлиги. Бу шундай активликки, бунда 1 секунд давомида 1 дона булиниш содир булади. Активликнинг тизимга кирмаган улчов бирлиги - Кюридир (Ku). 1 грамм Радийнинг 1 секунда досил киладиган активлиги 1 Кюри дейилади.


488


N m


= - , (148.8)
Na M
ифодага кура, агар берилган радиоактив модданинг массаси маълум булса, моляр массани билган долда берилган модданинг активлигини осон дисоблаш мумкин:
. 0,693 лт
A = ^у~Na - , (148.9)


Бу ифода, исталган вактдаги радиоактив модданинг активлигини дисоблаш жуда кулайдир.
Гамма нурланиш - электромагнит тулкинлардан иборат булгани учун, бу тугрида алодида тухталиб утишни лозим курдик. Бу нурланишда масса ва заряд кийматлари узгармайди, шунинг учун сакланиш конунлари амал килмайди. Гамма - емирилиш дар доим а
ёки f3 емирилишда досил булади. Бу емирилишларда у нурлар она ядродан эмас, балки бола ядросидан досил булади. Емирилиш содир булгандан сунг, куп долларда, бола ядро кузгатилган, яъни юкори энергетик долатда булади. Бола ядро ортикча энергиясини, жуда киска вактда (10-13-10-14с) у - нурлар куринишда чикариб нормал, яъни стационар долатга утади:
hvlk = Wi - Wk , (148.10)


бу ерда vlk - l сатддан k - энергетик сатдга утган ядронинг чикарган гамма - нурланиш частотаси ва Wl - Wk - ядронинг кузгатилган ва оддий долатлардаги энергиялари фаркидир.
Барча жисмларга радиоактив нурланиш таъсир этади ва у жисм атомларини ионлаштириб юборади. Бу таъсир айникса, инсонларда ёмон окибатларга олиб келади. Ионлаштирувчи нурланишларнинг таъсири уларни нурланиш дозаси (Д) билан аникланади. Нурланиш дозаси Жоул'килограммларда (Ж'кг) улчанади, яъни 1 кг жисмга мос келган энергия билан аникланувчи катталик грей (Гр) деб аталади. Лекин одатда нурланиш дозаси “рад” ларда улчанади ва тизимга кирмаган улчов бирлиги дисобланади:
1 рад = 10-2 Ж/кг = 10-2 Гр


489



Download 1.32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling