Муаллифлар: Абдурахманов. П., физика-математика фанлари доктори, профессор, Эгамов У., физика-математика фанлари


Download 1.32 Mb.
bet48/114
Sana28.12.2022
Hajmi1.32 Mb.
#1014128
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114
Bog'liq
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У

в


с


  1. - расм. Ёруглик тулцинлари интерференциясини

кузатишнинг Юнг усули


226


В /Г\у \/~\ с




  1. - расм. Юнг усулидаги интерференция манзараси

тушиб
ВС сохада интерференция манзарасини хосил килади. ВС сохадаги ёритилганлик таксимоти 134 - расмда келтирилган.
Бипризмадаги Френель тажрибаси


м2 м мг






В' АВ А'

  1. - расм. Бипризмадаги Френель тажрибаси

Бипризма - уч томонли шиша призмадан иборат булиб, унинг томонлари орасидаги битта бурчаги 180о га якин булади (135 - расм).
М манбадан ёруглик тулкинлари бипризмага тушганда, бипризманинг чап тарафидан ёруглик тулкинлари унг томонга огиб экраннинг АА' нукталари орасига йуналади. Бипризманинг унг тарафи ёруглик тулкинларини чап тарафга огдириб, экраннинг ВВ' нукталари орасига йуналтиради. Ёруглик нурларининг оркага кайтганлари М1 ва М2 мавхум тасвирларни хосил килади ва экранда ёруглик тулкинларининг интерференцияси манзараси кузатилади.


227


Юпка тиник пластинкада ёруFлик интерференцияси




Параллел ёруглик тулкинлари дастаси а - бурчак остида d калинликдаги юпка пластинканинг MN юкори киррасига тушсин (136 - расм). АМ нур р - бурчак остида синиб, паст кирранинг С нуктасидан кайтиб, N нуктада яна синиб, NP йуналишда ташкарига чикади.






136 - расм. Юпца тиниц пластинкадаги ёруглик интерферцияси


Иккинчи DN нур N нуктага тушиб, а бурчак остида кайтиб, у дам NP йуналишда таркалади. Иккала нур когерент булиб, оптик йуллар фаркига эга буладидир, шу сабабли улар интерференция манзарасини досил киладилар.
Бу иккала нур орасидаги геометрик йул фарки
8Г = 2MC- DN
d
га тенг. Уз навбатида МС= га тенг, DN эса куйидаги ифода билан
cos Р
аникланади:
DN = 2MK sin а = 2dtgp sin а ,
чунки, MK = dtg р дир.
sina=^sirp эканлигини дисобга олсак,
_ _ d 2dn sin2 р 2d(1 - n sin2 Р)
оГ = 2 =
cosp cosp cosp


228


тенгликка эга буламиз.


Интерференция манзараси факат геометрик йуллар фаркига боглик булмай, тулкинларнинг фазалар фарки ва мухитнинг хусусиятига хам богликдир. Биринчи нур С нуктада кичик зичликли мухитдан (хаво ёки вакуумдан), N нуктада эса зичлиги катта булган
Я
мухитдан кайтади, нур фазаси сакраб узгариб, йуллар фарки — га ошади. У холда оптик йуллар фарки
dn 2dn sin2 р Я Я Я
оп = 2 = 2dncosp— = 2dVn sin a
cosp cosp 2 2 2
га тенг булади. Оптик йуллар фарки тЯ га тенг булса, кайтган ёруглик нурлари кучаяди ва кучайиш шарти куйидагича булади:
8п = 2d4n2 - sin2 a - = тЯ
2
ёки 2dV n2sin2 a = (2m +1) —
2
Я
Оптик йуллар фарки (2m — 1)— га тенг булса, кайтган ёруглик нурлари сусаяди ва сусайиш шарти куйидагича булади.
2dVn2sin2 a Я = (2m 1)Я

  1. 2


ёки 2^л/ n2


2Wn2sin2 a =


137 - расм. Бир хил цалинлик куринишдаги интерференция
манзарасини кузатиш
229




  1. - расмда ораларида понага ухшаш юпка хаво катлами бор булган шиша пластинка келтирилган. Пластинкалар юкоридан ёритилганда ёруглик нурлари понанинг икки сиртидан кайтади, натижада параллел ёруг ва коронги тасмалардан иборат интерференция манзараси кузатилади. Бу ерда кузатиладиган ёруг тасмалар бир хил цалинлик чизицлари деб аталади.

  1. - §. ЁруFлик дифракцияси

Ёругликнинг тусикларни айланиб утиш ходисаси ёругликнинг дифракцияси
деб аталади. Оптикада, бу ходиса ёругликнинг геометрик соя сохаларига киришини билдиради.
Ёруглик дифракциясини урганиш мохияти факат ёруглик ва соя ораларидаги уткинчи (оралик) сохани урганиш билан чекланмайди. Дифракция назарияси тулкин назариясини геометрик оптика коидалари билан мувофиклаштириш имконини беради.
Гюйгенс - Френель принципи. Дифракциянинг аник назарияси жуда мураккабдир. Шу сабабли, Гюйгенс - Френель принципига асосланган такрибий усуллар катта ахамиятга эга булади.
Гюйгенс принципига асосан, АВ тулкин фронтининг хар бир нуктасини иккиламчи сферик тулкинлар манбаи деб хисоблаш мумкин (138 - расм).






  1. - расм. Иккиламчи сферик тулцинлар манбаларининг х;осил

булиши
Френель эса, бу принципга, иккиламчи тулкинлар узаро таъсирлашиб интерференция манзарасини хосил килиши мумкин, деган фикрни кушимча килди.


230


М1 ёруглик манбаини ихтиёрий ёпик с сирт билан ураймиз (139 - расм). dc сирт элементининг хосил килган тебранишининг Р нуктага силжиши куйидагига тенг булади:


= k(р) A°dc sin(юt - kr + a0) (69 1)
r 9


бу ерда А0 - dc элементдаги тебраниш амплитудаси, r - dc элементдан Р нуктагача булган масофа, £(р) - огиш коэффициенти, Р йуналиш билан dcr юзага утказилгаи Я нормал орасидаги р бурчакка боглик






  1. - расм. da сиртли ёруглик манбаи


Л
катталик. р = — булганда k(р) = 0 дир. Р нуктадаги натижавий тебраниш суперпозиция принципига асосан
г A

Download 1.32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling