Муаллифлар: Абдурахманов. П., физика-математика фанлари доктори, профессор, Эгамов У., физика-математика фанлари


Download 1.32 Mb.
bet51/114
Sana28.12.2022
Hajmi1.32 Mb.
#1014128
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   114
Bog'liq
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У

n = f (X) ; V = /X)






150 - расм. Ёруглик нури елпигичининг х;осил булиши
243




Бу модданинг оптик хусусиятини ёругликнинг тулкин узунлиги ёки частотасига боглик булиши ёругликнинг дисперсияси
деб аталади.
Х,ар бир моддада унинг улчов бирлиги сифатида, модданинг дисперсияси, яъни вакуумдаги синдириш курсаткичидан ёругликнинг
тулкин узунлиги буйича олинган хосила ишлатилади. Куп
холларда бу хосила киймати манфийдир, Я0 ошиши билан синдириш курсаткичи киймати камаяди.

  1. - расмда шиша, кварц ва флюорит каби тиник моддаларнинг дисперсияси n = f 0) келтирилган. Бу холдаги дисперсия - нормал

дисперсия деб аталади.
dn
Агарда — хосила мусбат булса, дисперсия - аномал деб аталади.
dh
Аномал дисперсия берилган мухитда, айрим тулкин узунликдаги ёругликнинг ютилиши хисобига кузатилади.
И









151 - расм. Шиша(1), кварц(2) ва флюоритнинг(З) дисперсияси


Нормал дисперсияда синдириш курсаткичининг
узунлигига богликлиги Коши тенгламаси билан ифодаланади:



тулкин


a


(74.3)


бу ерда n0 - жуда катта тулкин узунлигидаги синдириш курсаткичидир. n0 ва а берилган мухит учун доимий катталиклардир.
Агарда учбурчакли призманинг чап киррасига хар хил тулкин узунликдаги ок ёругликнинг параллел нурлари тушса, улар хар хил синиб, хар хил йуналишда таркаладилар (152 - расм).


244






  1. - расм. Учбурчакли призмадаги ёруглик дисперсияси

Бу таркалиш иккинчи киррадан утганда кучаяди. Призманинг унг тарафига куйилган ясси экраннинг хар хил жойларига хар хил рангли нурлар тушиб спектр хосил килади.
Узунрок тулкинли нурлар (кизил нурлар) призмадан камрок огади, киска тулкинли нурлар (хаво рангли) купрок огади.
Призма оркали олинган спектр дифракциявий панжарадан олинган спектрдан фарк килади. Дифракциявий панжарада нурларнинг бошлангич йуналишдан огиши А0
га пропорционал булади, призмада эса тулкин узунлигига боглик огиш тескари ва мураккабдир.
Нормал дисперсия, тушаётган тулкиннинг электр майдони тебранишини, берилган мухитнинг атомлари ядроларига эластик тортилиш кучи оркали богланган электронлар билан узаро таъсири оркали тушунтирилади.
Майдон таъсирида бундай электронлар майдон тебраниши частотаси билан тебранабошлайдилар. Натижада, бу электронлар худди шу частотада фазаси бошлангич фазадан фаркли булган, иккиламчи тулкинларни нурлатадилар.
Мухит ичида, тушаётган тулкинлар иккиламчи тулкинлар билан кушилиб, тушаётган тулкинлар фазасидан фарк киладиган фазага эга булган натижавий тулкинларни хосил киладилар. Бу фазадан колишлар, мухитдан тулкин утиши билан йигилабориб тулкин тезлигининг камайиш самарасини беради. Тебраниш частотаси катта булганда мухитда бирлик узунликда фазадан оркада колиш катта булади, натижавий тулкин тезлиги купрок камаяди, синиш курсаткичи ортаборади. Нормал дисперсия шундан иборатдир.


245



Download 1.32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling