Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari
Download 1.79 Mb.
|
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У (Lotincha)
|
dq 1 cdS
dp = - - = - , (28.2) 4ya£0 sr 4l£0 sr yoki 85
k • q • dS d9 = ~l , (28.3) 4yae0 er Bu ifoda butun sirt buyicha integrallansa, zaryadlangan utkazgich sirtining potensiali ifodasiga ega bulamiz: g kqdS q rkdS R f 4yae0e 4yae0ef r , (28.4) VJ Utkazgichning potensiali q zaryadga proporsional bo’ladi. SHu zaryadning potensialga nisbati uzgarmas kattalikdir, u utkazgichning zaryad tuplash xususiyatini belgilaydi va utkazgichning elektr sigimi deb ataladi. C = q = 4je«e r S SHunday kilib, yakkalangan utkazgichning elektr sigimi deb, uning potensialini bir birlikka uzgartirish uchun zarur bulgan zaryadga mikdor jixatidan teng fizik kattalikka aytiladi. SHarchaning elektr s^imi R radiusli yakkalangan shar q - zaryadga ega bo’lsa (43 - rasm), uning sirtidagi potensiali kuyidagiga teng bo’ladi: q bu erda (r = 4ne0sR q q4neQe • R C = — = 0 = 4nee • R r q 0 (28.6) SHunday kilib, sharning S - elektr sigimi sharning radiusiga va muxitning dielektrik singdiruvchanligi e ga proporsionaldir. 86 - ifodadan muxitning dielektrik singdiruvchanligini aniklaymiz. S £ = (28.7) rasm. R radiusli yakkalangan shar Elektr sigimi XB tizimida Farada bilan ulchanadi va bu birlik juda katta ulchov birligi xisoblanadi. S =1 F deb xisoblasak, s = 1 bulganda = S = 1F (4n • 9 • 109' m_L 1F 4ns0s 4n • 1V 1 Fu bu erda vakuumning dielektrik singdiruvchanlik ifodasidan foydalansak: s0 = 1—~ = 0,885 •YU-11 F/ 4n9-109 m /m K1F = 9 L09' m = 9-106 km ga teng bo’ladi. Bu Oy bilan Er orasidagi masofaga nisbatan 23 marta kattadir. Farada katta ulchov birligi bulganligi uchun kuyidagi kichik birliklar ishlatiladi: 1 mikrofarada (mkF ) = 10 -6 F 1 nanofarada (nF) = 10-9 F pikofarada (pF) = 10-12 F 87
Elektr sigimining ifodasi kuyidagidan iborat bulgani uchun s=q r ’ sigim asosan, utkazgichning shakli va o’lchamlariga xdmda muxdtning dielektrik singdiruvchanligiga proporsionaldir. Amalda, nisbatan kichik o’lchamlariga karamay, etarlicha zaryadlarni uzida yiga oladigan kurilmalar kondensatorlar deb ataladi. Kondensator ikkita parallel utkazgich katlamidan iborat bulib, ularda karama-karshi ishorali zaryadlar tuplanadi. ^oplamalar orasida dielektrik modda bo’ladi. Kondensator koplamalari ikkita yassi plastinkadan, ikkita koaksialssilindrdan yoki ikkita konsentrik sferadan iborat bulishi mumkin va ular shakliga binoan yassi,ssilindrik yoki sferik kondensatorlar deb ataladi. Odatda kondensatordagi elektr maydoni kuch chiziklari bir koplamada boshlanib, ikkinchisida tugaydi. Kondensator sigimi koplamalardagi zaryad mikdoriga to’g’ri proporsional va koplamalar orasidagi potensiallar farqiga teskari proporsionaldir. ^ q s = 3 , (28.8) R1 - R2 - rasmda yassi kondensator tasvirlangan. S - yuzali ikkita yassi metall plastinkalar orasidagi masofani d ga teng deb xisoblaymiz, koplamalarda esa - q va + q sirt zaryadlari induksiyalangan bo’ladi. 88 ^oplamalar orasidagi elektr maydonini bir jinsli, S - yuzali ikkita yassi metall plastinkalar orasidagi masofani d ga teng deb xisoblaymiz, koplamalarda esa - q va + q sirt zaryadlari induksiyalangan bo’ladi. ^oplamalar orasida e dielekrik singdiruvchanlikka ega bulgan modda bo’lsa, potensiallar farqi kuyidagiga teng bo’ladi: ad Pi - P 2 = tge 0 e (28.9) bu erda q = a ■ S, a - sirt zaryadi zichligi, S - koplamalar yuzasi. Natijada, yassi kondensator sigimi kuyidagiga teng bo’ladi. ee0q = ee0a •S _ e e S C=a=ee d • (28.10) Sferik kondensator ^oplamalarining radiuslari r1 va r2 bulgan sferik kondensator - rasmda tasvirlangan. 7777 45- rasm. Sferik kondensator Kondensator koplamalarida q zaryad induksiyalangan bulganda, ular orasidagi potensiallar farqi kuyidagicha ifodalanadi : Pi - Pi = q g 4pe0e 1 1 l V r1 r 2 U (28.11) 89
f L S = —q— = 4ns 0s F1 - F2 G1 • G2 V r2 - ri J (28.12) Agarda r2 tashki radius va r1 ichki radiusdan juda katta bo’lsa, (28.12) - ifoda soddalashadi: Download 1.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|