Mualliflar: Sultonmurod olim, Sunnat ahmedov, Rahmon qo'chqorov

Savol va topshiriqlar 
1. Nega 
shoir 
«O'gut» 
she'rida 
o'z 
murojaatini 
aynan 
yigitlarga 
qaratganini 
izohlab bering. 
2. O'zbek she'riyatida chaqiriq, murojaat shaklida bitilgan yana qanday asarlarni bilasiz? O'sha she'rlar bilan 
Fitrat asarining o'xshash va farqli jihatlarini topishga harakat qiling. 
3. Sizningcha, she'riy chaqiriq, da'vatning odamga tez va samarali ta'sir ko'rsatishining asosiy sababi nimada? 
4. «O'gut» she'ri lirik qahramonini nimalar umidlantiradi? 
5. «Bu yurt uchun qutulishning borlig'in ko'rdim...» deganda ijodkor nimalarni nazarda tutadi? 
6. She'riy asarda «Yel yoiini to'sib turgan eski bulutlar» shaklini olgan tarixiy hodisalar nimalar edi? («Mirrix 
yulduziga» she'ri tahlilida aytilgan faktlarni esga oling.) 
7. «Bulutlarni yondirish», «yirtib tashlash», «barchasin yo'q etish», aslida, nimaning «vazifasi»? Shundan kelib 
chiqib, shoir yigitlami nimaga o'xshashlarini orzu qiladi? 
8. Lirik qahramon talab etgan ishlarni qilolmaslik yigit uchun nega xo'rlik bo'lishi kerak? Bu xo'rlikning ortida 
nimalar turishini mulohaza qilib ko'ring-chi. 
9. Ixtiyor 
Sizda 
bo'lganida, 
bu 
she'rga 
yana 
qanday 
sarlavhani 
taklif 
etgan 
bo'lardingiz?
10. Avvalgi 
sinflarda 
Fitratning 
yurtparvarlik 
rahida 
yozilgan 
qanday 
asarlarini 
o'rganganingizni 
eslang. 
Bu 
asarlar 
bilan 
«Mirrix 
yulduziga», 
«O'gut» 
she'rlari 
orasidagi o'xshash jihatlarni izohlashga urining.
11. «O'gut» she'ri bugungi yoshlar uchun ham da'vat boia oladimi? Fikringizni misollar bilan kengroq 
ifodalashga harakat qiling. 
12. Shoir zamondoshlari uning o'gutiga to'liq quloq solib, amal qildilarmi? Natijasi nima boidi? 
«(iO'ZALIM, BEVAFCMXIJSTOMML.»
Go'zalim, bevafo gulistonim, Bog'i umrimda toza rayhonim, G'am-u 
qayg'ularim hujumindan Sen eding mehribon nigahbonim. Meni behuda 
tashlading-ketding, Nega o'ldirmading-da, tark etding. Kel, gulim, kel, 
ayoqingg'a yiqilay, Bir zamon qo'y: to'lib-toshib yig'lay. Qo'y, biroz 
qo'yki, xoki poyingni Surmadek yoshli ko'zuma suray. Ketma, tur, 
tingla arzi holimni, Arz etay holi purmalolimni. Qani ul damki, sen 
eding yorim, Munisim, hamdamim, madadkorim. Sening og'ushi 
iltifotingda Rohat etmishdi jismi bemorim. Meni behuda tashlading-
ketding, Nega o'ldirmading-da, tark etding. Kel, ayoqingg'a qon bo'lub 
to'kulay, Bir nafas dardi hajrdan qutulay. Kel, go'zal dilbarim, kel, 
sochingni Bir taray, bir o'pay-da, so'ngra... Meni behuda tashlading-
ketding, Nega o'ldirmading-da, tark etding.
Abdurauf Fitratning ko'p qirrali ijodkor ekanini ta'kidlagan edik. Uning lirik merosi ham 
she'riyatning turli janrlaridan tashkil topgani va bu asarlar mavzusi rang-barang insoniy his-larni 
o'zida mujassam etganini alohida ta'kidlamoq lozim.
Avvalgi darslarda Siz bilan shoirning ijtimoiy-siyosiy mav-zusidagi she'rlariga to'xtalgan 
boisak, bugun uning ishqiy liri-kasiga oid ajoyib bir asar bilan tanishamiz.
Bu she'rning yozilish tarixi alohida bir qissa bo'lib, hozir uni to'liq hikoya qilib berishning 
mavridi emas. Faqat bir nar-sani aytamizki, shoir hayotida chuqur iz qoldirgan iztirobli sevgi 
tarixi bu she'rning yozilishiga turtki bergan. Unda ko'nglining suygan do'stidan ayrilgan lirik 
qahramon iztiroblari quyuq ba-diiy bo'yoqlarda ta'sirli ifodalangan. Garchi, mazkur she'r bar-
moq vaznida bitilgan bo'lsa-da, unda mumtoz lirikamizga xos bo'lgan badiiy o'xshatishlar, 
jonlantirish, istiora, qochirim sin-gari adabiy san'atlardan keng foydalanilgani diqqatni tortadi. 
Bu narsa shoir tarjimayi holida aytganimiz - Fitratning Sharq mumtoz adabiyotining katta 
bilimdoni bo'lgani ta'siridir.
She'r lirik qahramoni uchun suyukli yor faqat ko'ngil quvon-chi, dildorlik ramzi emas. Uning 
rahiyatini tinimsiz qaqshatadi-gan g'am-u qayg'ulardan panoh, qalbini yupatib taskin beruvchi 

---

www.arxiv.uz
saytidan yuklab olingan 
mehribon ham u!
U bilan o'tgan kunlar munis kunlar edi, dilga hamdam, ruh-ga madadkor bor edi. Dunyo va 
tiriklik tashvishlaridan zada bo'lib ketgan jism-u jon faqat yor og'ushidagina orom topar, bir 
muhlat hayot og'riqlarini unutardi.
Ayriliq iztiroblari oshiq ko'ngilni mutlaqo abgor - xor qildi: u bunday ko'rgilikdan o'limni - 
barcha azoblardan birdaniga qutulmoqni afzal biladi. Agar yor qaytsa, u yana bir dildorlik 
ko'rsatsa, oshiq uning oyoqlariga nafaqat o'tli yosh, balki qon bo'lib to'kilishga - uning amri-la 
qurbon bo'lmoqqa rozi...
Fitratning bu she'ri uning ijodkor do'sti Cho'lponning ishqiy mavzudagi asarlariga hamohang 
ekanini ham e'tiborga olaylik. Go'yo ikki buyuk qalb va qalam egalari bu borada ham ijodiy 
raqobatga kirishib, yangi vazn - barmoqda o'zbek she'riyatining nodir namunalarini 
yaratgandilar...
Xulosa qilib aytganda, o'zbek milliy she'riyati, prozasi, mao-rifi, tilshunosligi, 
adabiyotshunosligi, jamiyatshunosligi singari o'nlab sohalar oyoqqa turishiga, rivojiga ulkan 
hissa qo'shgan Abdurauf Fitratning hayoti va ijodiy yo'li barcha zamonlar uchun ibrat namunasi 
bo'lib qolishi shubhasizdir.
Siz bilan biz bu alloma faoliyatidan Vatanni, Millatni, Xalq-ni qanday sevmoq lozim, uning 
taqdiriga daxldor masalalarga qanday yondashib, ularni qay taxlit yechish to'g'ri bo'lishini 
o'rganishimiz ham qarz, ham farzdir!
O'tgan ajdodlarimiz merosidan faxrlanish, albatta, kerak. Bi-roq bu merosning mazmun-
mohiyatini chuqur bilmay, his qil-may, u bilan og'izdagina maqtanib yurish durust ish emas. Qa-
chonki, Fitrat, Cho'lpon, Abdulla Qodiriy singari millatparvar bobolarimiz qalbida yongan yurt 
ishqi yuraklarimizga ko'chib o'tsa, biz bu olovni asrab-avaylab, u bilan kelgusi nasllar ko'nglini 
yoritsak, shundagina o'tmish ajdodlarimiz xotirasiga munosib avlod sanalamiz!
Savol va topshiriqlar 
1. Ijtimoiy-siyosiy mavzudagi she'rlar va ishqiy mavzudagi asarlarga xos boigan xususiyatlarni sanab bering. 
Sizga qaysi mavzuni yoritgan she'riyat ko'proq yoqadi? 
2. Yorga murojaatning mumtoz adabiyotimizdagi va «Go'zalim, bevafo gulistonim...» she'ridagi ko'rinishlarini 
o'zaro taqqoslashga harakat qiling. 
3. Fitrat she'ridagi samimiyatni qaysi misralar yordamida isbotlash mumkin, deb o'ylaysiz? 
4. Nega shoir o'z umrini «bog' umrim» deb atayapti? Kishi umri boshqacha atalishi ham mumkinmi? Fikringizni 
misollar bilan isbotlang. 
5. «...Xoki poyingni surmadek yoshli ko'zuma suray» misrasini izohlang. Oshiqning ko'ziga surma surishi 
g'alati emasmi? Shoshilmay, tarixga, xususan, dinimiz tarixiga murojaat orqali javob topishga harakat qiling. 
6. «Kel, ayoqingg'a qon bo'lub to'kulay» misrasida qanday badiiy san'at ishlatilgan? 
7. Fitratning hayoti va ijodiy faoliyati qaysi jihatlari bilan bizga ibrat bo'la oladi? 
8. Fitrat she'rlaridan olgan eng katta taassurotingiz, eng muhim xulosalaringiz nimalardan iborat boidi? 
9. Adabiy merosimizga tengdoshlaringizning munosabati Sizni qoniqtiradimi? Javobingizni aniq misollar bilan 
asoslashga urining. Bu masalada Siz nimalarni taklif qilgan boiur edingiz?