Mualliflar: Sultonmurod olim, Sunnat ahmedov, Rahmon qo'chqorov

---

www.arxiv.uz
saytidan yuklab olingan 
ADABIYOT
BIRINCHI QISM
Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik-majmua
Qayta ishlangan uchinchi nashri
О 'zbekiston Respublikasi Xalq ta 'limi vazirligi nashrga tavsiya etgan
G'afur G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Toshkent – 2014 
www.arxiv.uz
 saytidan yuklab olingan 
Mualliflar:
Sultonmurod OLIM, Sunnat AHMEDOV,
Rahmon QO'CHQOROV
Mas'ul muharrirlar: V.Rahmonov, K.Usmonova
Mutal BURHONOV musiqasi 
Abdulla ORIPOV so 'zi 
Serquyosh, hur o'lkam, elga baxt, najot,
Sen o'zing do'stlarga yo'ldosh, mehribon!
Yashnagay to abad ilm-u fan, ijod, Shuhrating porlasin toki bor jahon!
N a q a r о t:
Oltin bu vodiylar - jon O'zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulug' xalq qudrati jo'sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!
Bag'ri keng o'zbekning o'chmas iymoni,
Erkin, yosh avlodlar senga zo'r qanot!
Istiqlol mash'ali, tinchlik posboni,
Haqsevar, ona yurt, mangu bo'l obod!
N a q a r ot:
Oltin bu vodiylar -jon O'zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor! 
Ulug' xalq qudrati jo'sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!
KIRISH
Aziz o'quvchi!
Hayotning rang-barang hodisalarga to'la ekanini ozmi-ko'pmi anglab boryapsiz. Наг bir 
odamning u yoki bu hodisaga ber-gan bahosi bir-biridan anchagina farq qilishini ham ko'rib-
bilib turibsiz.
Insoniyat bosib o'tgan tarixiy yo'l shu qadar chigal, mu-rakkab hodisalarga boyki, uni 
dabdurustdan baholashning hech iloji yo'q. Shu tufayli ham o'tmish hayot to'g'risida har bir ilm 
sohasi o'z imkoniyatlaridan kelib chiqib xulosalar yasaydi. Bu rang-baranglik san'at sohalariga 
ham birdek tegishlidir.
Deylik, ushbu mavzuni o'rganayotganingizda sinf derazalari-dan Sizni o'ziga chorlayotgan 
kuz faslining tarovatini musavvir mo'yqalami orqali turfa bo'yoqlarda tasvirlasa, bastakor ushbu 
fasl nafasini ohang yordamida ko'nglingizga olib kiradi. Xuddi shu kabi, agar tarix ilmi voqea-
hodisalarning qachon, qayerda, nima sababdan yuz bergani, bu qanday natijalarga olib kelgani-ni 
chuqur o'rgansa, adabiyot uchun ushbu hodisalarda ishtirok etgan kishilarning qalbidan o'tgan 
kechinmalar muhimroq hisob-lanadi. Tarixchi bo'lib o'tgan hodisalarning o'rni, unda ishtirok 
etgan odamlar ism-u sharifi, ularning tarjimayi holiga oid fakt-larni iloji boricha aniq ifoda 
etmog'i lozim. Ijodkor adib esa o'z g'oyaviy-badiiy maqsadidan kelib chiqib mazkur hodisalarga 
biroz erkinroq yondashadi.
Masalan, sarkarda Amir Temurning taqdirida muhim o'rin tutgan «Loy jangi» (1365-yil)ga 
raqiblar qanday tayyorgarlik ko'rganlari, bu jangda har ikki tomondan nechtadan askar ishtirok 

---

www.arxiv.uz
saytidan yuklab olingan 
etgani, har bir tomondan qancha odam qurbon bo'lgani va boshqa tafsilotlarga yozuvchi to'liq 
to'xtalishi shart emas. U mazkur jangning butun dahshati va fojiasini birgina qah-ramon (u 
oddiy askar bo'lishi ham mumkin!) qismati orqali o'quvchiga anglatadi. Natijada badiiy tasvir
ta'siriga berilgan o'sha o'quvchi o'zini shiddatli jala ostida kechayotgan, jaladan-da shiddatli 
olishuv ichida his qilishi hech gap emas. Demak, yozuvchi tarixiy hodisaga ijodiy yondashib, 
uning bir qirrasini xuddi kuchli lupa ostida ko'ringandek bo'rttirib tasvirlar ekan, bunda 
muayyan maqsadni nazarda tutadi.
O'rni kelganda badiiy ijodning yana bir muhim jihatini ay-tib ketishimiz kerak. U ham 
bo'lsa, ijodkorning hayot hodisala-riga nisbatan egallagan pozitsiyasi, faol munosabati 
masalasidir.
Rus adibi Maksim Gorkiy XIX asr oxiri va XX asr bosh-larida Rossiyani qamrab olgan 
adolatsizlik, xunrezliklar o'ziga qanday ta'sir etganini xotirlab, shunday yozgan edi: «Hayotda 
ko'rayotganlarim go'yo yuragimning ustini shilib tashlagandek bo'ldi. Shundan buy on mening 
qalbim har bir nohaqlikdan, adolatsizlikdan ta'sirlanib, achishadigan bo'lib qoldi».
Endi hozirga qadar hayoti va ijodini o'rganganingiz yozuv-chi-shoirlar asarlarini birrov 
esingizga oling. Ularning aksari-yatida mana shu holatni kuzatish mumkinmi, yo'qmi? Ulug' 
Navoiyning:
Menga qilsa ming jafo, bir qatla faryod aylamom, Elga qilsa bir jafo, ming qatla 
faryod aylaram, -
degan shohbaytining mag'zida ham zamonasi muammolaridan ogohlik, xalq qismatidan 
qayg'urish hislari yotibdi.
Hozirgi kunda adabiyot va ijod ahli zimmasidagi bu mas'uliyat yana-da ortsa ortdiki, 
kamaygani yo'q. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov bu muhim masalani 
quyidagicha ifoda etadi: