Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари
Download 3.44 Mb. Pdf ko'rish
|
KIBER XAVFSIZLIK MUAMMOLARI VA ULARNING (1)
Аdabiyotlar
1. N.R.ZaynaIov. Turizmda axborot texnologiyalari. (0 ‘quv qo‘Uanma). - Т.: «Voris-nashriyoti», 2017 2. infocom.uz 3. Lex.Uz AXBOROT XAVFSIZLIGINING ZAMONAVIY JAMIYATDAGI MUAMMOLARI TAHLILI Bekturdiyev S.Sh. 1 , Tursunova S.A. 1 1 Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti sanjarbeksharifboyevich@mail.ru, sadoqat_tursunova@mail.ru Bugungi kunda jamiyatimizda ro'y berayotgan o'zgarishlar jarayonlari davlatimizning milliy manfaatlarini himoya qilish holatiga, shu jumladan, axborot sohasiga jiddiy ta'sir ko'rsatdi. Ushbu sohaning ahamiyati mamlakatimiz axborot- kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan global axborot jamiyati makoniga qo'shilib borishi bilan belgilanadi. Ijtimoiy taraqqiyotning aniq tendentsiyalari bilan bir qatorda, jamiyatni o'zgartirish ham tadqiqotchilarni tashvishga solmoqda. Asosiy muammo shundaki, o'zgaruvchan ijtimoiy voqelikning tezkor jarayonlari natijasida jamiyat institutlari, tizimlari va quyi tizimlari muvozanatibuzilib, xavf va noaniqlikka olib keladi. Tadqiqotchilar tobora ko'proq ijtimoiy makonni virtualizatsiya qilish tendentsiyalarihaqida gapirishmoqda. Yillar davomida hal qilinmagan ko'plab muammolar, yillar davomida bartaraf etilmagan tahdidlar ham Internet muhitiga o'tmoqda. Natijada, mamlakatimiz mutatsiyasiga qayta-qayta duch kelmoqda va shu sababli axborot terrorizmi, ekstremizmga kabi yanada xavfli muammolar paydo bo'lmoqd. [1]. 205 Axborot xavfsizligi ilmiy bilimlarning fanlararo sohasidir. Shu munosabat bilan ko’pchilik g’arb olimlari axborot xavfsizligini aniqlashda falsafiy va sotsiologik yondashuvlarni farqlashni taklif qiladi. Falsafiy nuqtai nazardan, bu ijtimoiy ma'lumotni amalga oshirish va uning epistemologik potentsialini bilish uchun zaruriy shartdir; sotsiologik jihatdan, bu shaxsiylashtirilgan ijtimoiy muhitda ma'lumot va bilimlarni uzatishning zaruriy qismidir [2]. Shuning uchun, axborot xavfsizligini tahlil qilishda sotsiologik yondashuvni amalga oshirish. jamiyatda axborot almashinishining ijtimoiy oqibatlariga e'tibor qaratish. Rus olimi N.K. Voronovich axborot xavfsizligini tahlil qilishda sotsiologik yondashuvning xususiyatlariga e'tibor qaratadi. Axborot xavfsizligi ommaviy aloqa jamiyati tizimining o'ziga xos xususiyatlari, undagi turli ijtimoiy institutlarning roli bilan bog'liq. Aynan mana shu axborot xavfsizligining mohiyatini jamiyatning aloqa tizimining elementi sifatida tushunish, bizga tahlilimizni kengaytirish va keng ijtimoiy kontekstni o'rganishga imkon beradi. Ko'pgina ta'riflarning kamchiliklari - bu axborot xavfsizligiga tahdid mavjud bo'lgan aloqa tizimining mikro va makro darajalari o'rtasidagi farqning yo'qligi. «Axborot xavfsizligi» tushunchasining aksariyat ta'riflarihozirgidek Internetning ijtimoiy ta'siri unchalik ahamiyatli bo'lmagan paytlarda yaratilgan (bu holat ularning evristik potentsialini sezilarli darajada kamaytiradi) Axborot xavfsizligini sotsiologik tahlilining xususiyatlari nazariy va amaliy masalalarni quyidagi ketma-ketlikda tahlil qilish natijalaridir: ✓ ob'ekt sifatida axborot xavfsizligi xavfsizlikning mustaqil turini anglatishi; ✓ xavfsizlikning barcha turlari va sohalarida axborot xavfsizligining muhim jihati mavjudligi; Umumiy xavfsizlik muammolarini o'rganishda ma'lumot o'ziga xos xususiyatga ega: qo'llab-quvvatlash ob'ekti sifatida, xavfsizlikning, ijobiy, neytral, salbiy tomonlari bo'ladi. O'z navbatida, “keng falsafiy ma'noda xavfsizlikni o'z-o'zidan ishlab chiqaruvchi va ijtimoiy rivojlanib boruvchi omil sifatida ta'riflash mumkin. Himoya qilish va jamiyatning progressiv rivojlanishini ta'minlash. Binobarin, xavfsizlik qoida sifatida jamiyatning xohish-irodasidan qat'i nazar shakllanadi: hech kim uni xavfsizlikning alohida maqsadlarini amalga oshirish uchun yaratmagan; jamiyat mavjud ekan, umavjuddir ”[2]. «Axborot xavfsizligi» tushunchasining mohiyatiga to'xtaladigan bo'lsak, ilmiy adabiyotlarda uni talqin qilishning ko'p variantlari mavjudligini ta'kidlash kerak. Shunday qilib M.Yu. Zaxarov axborot xavfsizligini «axborot sohasining sifati, bu axborot va kognitiv jarayonlarning uyg'un rivojlanishini, ularning barqaror rivojlanishning boshqa tarkibiy qismlari bilan o'zaro aloqasini, shuningdek, jamiyatning yashashi va keyingi rivojlanishi uchun axborot sharoitlarini yaratadigan ijtimoiy ishtirokchilarni himoya qilishini» ta'minlaydi[3]. O'z navbatida, zamonaviy O’zbekistonda axborot xavfsizligi ommaviy aloqa tizimini (shu jumladan global kompyuter tarmog'ini) boshqarish mexanizmlari va samarali boshqaruvining ishlashi tushuniladi, natijada shaxsning barkamol 206 rivojlanishini ta'minlaydigan mikro va makro darajada axborot-kommunikatsiya makonining xavfsizligi holati. Jumladan jamiyat va davlat hayotida agressiv ommaviy aloqa texnikasining tarqalishi[3]. Demak axborot xavfsizligi - bu «insonni hayotiy manfaatlarini ta'minlaydigan axborot xavfsizligi holati». Axborot, bu bizning atrofimizdagi dunyoni anglash va o'zaro ta'sir qilishning yagona usuli bo'lgani uchun, ayni paytda insonning xatti-harakatiga va uning shaxsiy xavfsizligiga ta'sir qilishning noyob vositasi (potentsial yoki real), shuning uchun jamiyat va davlat tomonidan ehtiyotkorlik bilan huquqiy tartibga solish va nazorat qilish zarur [5 ,43-44]. Axborot xavfsizligini - «axborot sohasidagi O’zbekiston Respublikasi milliy manfaatlarini himoya qilish holatida, inson, jamiyat va davlatning mutanosib manfaatlarining umumiyligi bilan belgilanadigan holatdir» sifatida ko'rib chiqadi.Shu bilan birga, zamonaviy tadqiqotchilar amalga oshirilayotgan loyiha sifatida global axborot jarayonlarini yaxlit tushunchalarisiz axborot xavfsizligini ta'minlash imkonsiz ekanligiga e'tibor berishadi.[7] Tadqiqotchilar axborot xavfsizligining tarkibiy xususiyatlariga e'tibor berishdi. Xususan, D.Yu. Shvets axborot xavfsizligining ikki darajasini aniqlaydi: «mikro darajada - axborot sohasida inson, jamiyat va davlat o'rtasidagi tenglik va qonuniylik muvozanatini monitoring qilish mexanizmi va makro darajasida - chora-tadbirlar. shaxsiy himoya bilan ta'minlash. jamiyat va davlatning axborot ustunligini o'rnatishga va jamoatchilik ongiga ta'sir o'tkazish orqali bosim o'tkazishga qaratilgan axborot manipulyatsiyasidan»[5]. Yuqoridagi tadqiqotchilarnuqtai nazaridan, qaraydigan bo’lsak axborot xavfsizligi tarkibi uchta asosiy elementdan iborat: 1) huquqiy axborot - axborot sohasida shaxs, jamiyat, davlat manfaatlarini himoya qilishga tegishli me'yoriy-huquqiy bazaning mavjudligi: 2) axborot-texnik-dasturiy va apparat vositalarini qo'llash orqali axborot sohasini ruxsatsiz ta'sirlardan himoya qilish, masalan, ruxsatsiz kirishdan himoya qilish, kompyuter tarmoqlari va saytlarini buzish, mantiqiy bomba, kompyuter viruslari va zararli dasturlar, chastotalardan ruxsatsiz foydalanish, elektron hujumlar va boshqalar. 3) axborot-psixologik - inson psixikasini salbiy axborot ta'siridan himoya qilish [5] XXI asr boshlarida. olimlar va boshqaruv tuzilmalari vakillarining diqqat markazida axborot xavfsizligi sohasibo’ldi . Ushbu sohada tadqiqotchilardan shoshilinch yechimlarni talab qiladi va ular bir qator muammolarga e'tiborni qaratadilar: ✓ hozirgi geosiyosiy vaziyat va davlatning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi shartlariga javob beradigan axborot xavfsizligining ilmiy va amaliy asoslarini ishlab chiqish; ✓ axborot xavfsizligini ta'minlash uchun qonunchilik va me'yoriy bazani shakllantirish; ✓ fuqarolarning axborotga va axborot xavfsizligiga bo'lgan huquqlarini amalga oshirish mexanizmlarini ishlab chiqish: 207 ✓ mamlakatning milliy xavfsizligi tizimining ajralmas qismi bo'lgan axborot xavfsizligi tizimini shakllantirish ; ✓ axborot xavfsizligi vazifalarini har tomonlama hal qilishni ta'minlaydigan axborot tizimining xavfsizligini tekshirishning zamonaviy usullarini ishlab chiqish; ✓ axborot xavfsizligi tizimlari, vositalari, ularni sertifikatlashtirish samaradorligini baholash mezonlari va usullarini ishlab chiqish: ✓ davlatning ijtimoiy ongni shakllantirishga sivilizatsiyalashgan ta'sirining shakllari va usullarini o'rganish.[8] Axborot xavfsizligi sohasidagi mavjud ijtimoiy ziddiyatlarni bartaraf etish uchun mamlakatimiz axborot urushi sohasida davlat axborot siyosatini amalga oshirmoqda. Bu davlat hokimiyati organlari tizimining davlatga qarshi qaratilgan tashqi axborot-psixologik tajovuz va axborot-psixologik urush (urush) operatsiyalariga qarshi kurashishdagi faoliyatini aks ettiradi. Axborot urushi kontekstida davlat siyosatining maqsadi: bu axborot urushi qatnashchilari tomonidan axborot va psixologik urush voqealari va operatsiyalarining tashqi axborot va psixologik ta'sirining o'ta xavfli agressiv shakllaridan foydalanish bilan bog'liq bo'lgan shaxs, jamiyat va davlatlarning axborot va psixologik xavfsizligiga tahdidlarga qarshi kurashishdan iborat.[8]. Shunday qilib, zamonaviy jamiyatda axborot xavfsizligi masalasi birinchi o'ringa chiqadi. Axborot va kommunikatsiyaga asoslangan ijtimoiy o'zgarishlarning jadal o'sishi, texnik va texnologik o'zgarishlar tabiiy ravishda ijtimoiy tizimning disfunktsional va disorganizatsiyalangan holati, uning alohida institutlari, quyi tizimlari xavflarining paydo bo'lishiga olib keladi. Globallashuv va axborotlashtirish intensivligi katta yoki kkichik bo'lgan barcha mamlakatlar, shu jumladan O’zbekistoni qamrab oladi. Hozirgi kunda milliy davlat suvereniteti axborot va intellektual sohada jiddiy cheklangan. Shu sababli zamonaviy O’zbeksiton sharoitida axborot sohasi bilan bog'liq tahdid va xatarlar kuchayib bormoqda. Bir tomondan o'sib borayotgan agressiv ommaviy aloqa effekti va kiber jinoyatchilarning faolligi, ikkinchi tomondan, axborot xavfsizligiga mavjud ilmiy va boshqaruv yondashuvlarini tubdan qayta ko'rib chiqish zarurligini taqozo etmoqda. Axborot menejmenti ob'ektlari bilan aloqani o'rnatishda juda muhim rol, aniqrog'i, fundamental, nazariy, amaliy va empirik tadqiqotlar boy repertuariga ega bo'lgan sotsiologiyaga tegishli bo'lishi kerak. Empirik sotsiologik tahlilning imkoniyatlari ayniqsa diqqatga sazovordir, uning yordamida monitoring rejimida muammoning holati to'g'risida dastlabki ma'lumotlarni olish mumkin. Ammo, hozirgi paytda mamlakatimizda ushbu muammoli sohani sotsiologik tadqiqotlar tarmog'i yaxshi rivojlanmagan va shu sababli biz axborot xavfsizligi holatining yomonlashuvining asosiy sabablaridan birini ko'rib turibmiz. Download 3.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling